Hoe de trein de Denderstreek mee naar rechts hielp kantelen 

Met Pano zijn we wekenlang door de Denderstreek getrokken, op zoek naar de verhalen van gewone mensen en een verklaring voor het succes van Forza Ninove en Vlaams Belang. De taal is soms hard, maar tegelijk schuilen daar ook andere verhalen achter.

analyse
Fabian Lefevere
Pano bivakkeerde twee maanden in de Denderstreek om er met extreem-rechtse kiezers te spreken. Fabian Lefevere werkte als journalist mee aan de reportage.

Meer dan dertig jaar geleden zond de VRT een Panorama over de Seefhoek uit: Paul Muys die met een microfoon door de Antwerpse volkswijk trok. Hij deed dat kort na de verkiezingen van 1988, waarbij het (toen nog) Vlaams Blok definitief doorbrak. Muys wilde praten met de mensen die voor dat Vlaams Blok gestemd hadden.

Het leverde memorabele televisie op: sappig vertelde verhalen van bewoners van de Seefhoek, maar ook keihard en nietsontziend racisme. Zoals van die ene bezoeker in café Den Bonten Os die roept om de terugkeer van Hitler – “hij zou gas tekort komen” – en elke bedenking van Paul Muys wegwuift met een categoriek “zwanst naa nie, he”.

Bekijk hier de Panorama uit 1988, lees verder onder de video. 

Videospeler inladen...

Dom, ongeïnformeerd en misleid

Harde, en nog altijd shockerende taal. Tegelijkertijd waren de portretten miniatuurtjes van mensen die de weg kwijt zijn. Die de wereld rondom hen pijlsnel zien verbrokkelen en heimwee koesteren naar een tijd die nooit meer terugkomt. Zelfs van die ene man die met zijn baseball bat staat te dreigen tegenover migranten.

Wat Muys toen deed – in een periode waarin het cordon sanitaire harder beleden werd dan vandaag – was relatief ongezien. Er bestond toen niet enkel een cordon sanitaire rondom het Vlaams Blok, maar ook rond de kiezers. Naar hun problemen werd amper geluisterd, en ze werden weggezet als dom, ongeïnformeerd en misleid.

Objectief probleem

De reportage van Muys lijkt uit een andere tijd te stammen, met die intussen vergeelde retrokleuren uit het VRT-archief en die eighties-kapsels. De wereld ís ook heel hard veranderd, maar ook weer niet. De vervreemding van toen is vandaag de dag gewoon véél scherper aangezet, door gebeurtenissen die iedereen kent.

Vandaag scoort het Vlaams Belang in Ninove – niet eens een grootstad – en in Denderleeuw  - niet eens een stad – scores waarbij die in het Antwerpen en de Seefhoek van de jaren tachtig verbleken; respectievelijk 40 en 26,2 procent, de twee hoogste scores in Vlaanderen. 

Met Pano trokken we de voorbije weken en maanden door die Denderstreek, om er de temperatuur te meten en zo onbevangen mogelijk naar de verhalen van VB-kiezers te luisteren. We praatten er met tientallen mensen en je oren gaan er soms van tuiten. Je hoort de grofste veralgemeningen, ronduit foute beweringen en goor, stuitend racisme.

Maar het is te makkelijk om dat dan als irrelevant af te doen. Zelfs ronduit gevaarlijk. Wat ook gebeurd is in het verleden: vaak leek het alsof er niet enkel een cordon rondom de partij Vlaams Belang lag, maar ook rondom haar kiezers. 

Als het Vlaams Belang – pardon, Forza Ninove - in Ninove veertig procent scoort, ís er een objectief probleem. Dit zijn érg misnoegde mensen, die zich niet langer thuis voelen in Denderleeuw of Ninove, die angstig zijn geworden, en zich om uiteenlopende redenen in de steek gelaten voelen door alles en iedereen. Er is meer aan de hand dan enkel maar racisme.

En voor de duidelijkheid: het gaat niet enkel om laaggeschoolden of kansarmen, het traditionele doelpubliek van het Vlaams Belang. Ook bij jongeren en universitairen breidt het onbehagen uit. 

Dertig jaar later, en niets veranderd

Wat meteen opvalt: de klachten die je hoort zijn heel gelijklopend met die uit de Seefhoek. Soms haast woordelijk. Dertig jaar later, en er is zo goed als niets veranderd.

Je hoort hoe mensen zich “overrompeld” voelen door inwijkelingen, hoe ze ’s avonds uit angst niet meer buiten komen, hoe die nieuwkomers veel lawaai maken, hoe ze profiteren van ziekenkas en OCMW, dat ze geen Nederlands spreken.

Je hoort hoe migranten spelbrekers zijn en hoe het gemeenschapsgevoel verloren is gegaan. Hoe er amper contact is tussen de verschillende groepen inwoners. En hoe dit zich ook uit in een afkeer voor “elites” uit politiek of media.

Het gevoel van heimwee is evenmin veranderd, het verlangen naar een wereld die nooit meer terugkomt, en misschien zelfs nooit heeft bestaan, tenzij in zeemzoete liedjes uit de jaren '50, een wereld waarin de blanke Europeaan zijn eigen machtspositie als vanzelfsprekend zag.

Steil omhoog

Waar dat vandaan komt? Niet vanuit échte onveiligheid: de criminaliteitscijfers liggen hier maar een heel klein beetje boven het Vlaamse gemiddelde, en ver onder de resultaten van Brussel, Antwerpen of Gent. Armoede is hier zeker aanwezig, maar ook niet meer dan elders. (Klik hier voor uitgebreide cijfers en een fact check).

Het voorbije decennium heeft zich een opvallend fenomeen ontrold in de Denderstreek. Bovenop de historische aanwezigheid van mensen van Turkse of Maghrebijnse herkomst, vestigde zich een volgende laag van nieuwkomers: bewoners van Afrikaanse, in hoofdzaak Congolese afkomst, die Brussel inruilen voor (vooral) de Oost-Vlaamse kant van de Denderstreek.

En dat gaat pijlsnel. De curve van de inwijkingsgrafieken schiet vanaf 2000 steil omhoog. Tot dat jaar zaten Ninove, Aalst en Denderleeuw ver onder het Vlaamse gemiddelde van het aantal bewoners van buitenlandse herkomst. Ondertussen is er amper nog een verschil. 

Op de trein

Veel heeft te maken met de trein- en busverbindingen. De Afrikaroute, zo noemde één VB-politicus het tijdens onze "ronde van de Dender" geringschattend. Waar een trein uit Brussel stopt – Liedekerke, Denderleeuw, Aalst – is er een grote Afrikaanse gemeenschap. En een piekende score voor het Vlaams Belang.

Die correlatie is ook de reden dat sommigen in Ninove behoorlijk bang zijn voor een eventuele tramverbinding met de hoofdstad: eens die er is, zou het aantal inwijkelingen uit Brussel nog stijgen.

Een andere reden voor de massale inwijking is dat Ninove, Denderleeuw of Aalst een stuk goedkoper zijn om te wonen, met immokantoren die op maat van immigrerende Afrikanen werken. Bovendien is het onderwijs er beter, en de enorme mond-tot-mondreclame daarover doet de rest.

Bekijk hier gesprek met directrice Ann Van Durme, van basisschool Ikso. Lees verder onder de video

Videospeler inladen...

Is dat racisme of niet?

Zoiets leidt (uiteraard) tot veel onbehagen. Is dat racisme? Soms wel, op uitspraken als “zwarte apen” of “bruinbuiken” valt geen ander etiket te plakken. Op redeneringen dat het Suikerfeest geen echt feest is omdat dat enkel bestaat uit “eten, eten, eten” evenmin. En dan besparen we u minder fijngevoelige quotes.

Maar er is meer aan de hand. Achter het harde taalgebruik gaan heel vaak andere verhalen schuil, persoonlijke tragedies zelfs. Gele Hesjeverhalen, mensen die met heel veel moeite het einde van de maand halen en met veel jaloezie kijken naar wat anderen krijgen. Of isolement en eenzaamheid. Of zelfs criminaliteit, want die slaat diepe wonden bij wie er slachtoffer van wordt.

In die zin spelen jeugdbendes – zoals het Ninoofse Squad ’94 in de reportage – een kwalijke rol. Het fenomeen valt niet te overschatten, zeker niet, maar ze voeden wel het angstklimaat. Deze jongens, tieners eigenlijk, bezondigen zich aan steaming: ze stelen gsm’s van leeftijdsgenoten en wie niet wil betalen om die terug te krijgen, krijgt een pak slaag. De politie omschrijft dit als het grootste veiligheidsprobleem van Ninove.

Hier wint rechts altijd

Het Vlaams Belang in de Denderstreek voelt de problemen al veel langer en veel beter aan dan de andere politieke partijen, die de gevoelens van kwaadheid en onbehagen wel eens durven minimaliseren.

De partij puurt daar uiteraard haar electorale successen uit, maar doet dat niet altijd met argumenten. Guy D’Haeseleers succes is gebaseerd op bikkelharde communicatie en een shockeffect. “Je hoeft geen twee uur te filosoferen over wat ik zeg”, zegt D’Haeseleer in de reportage.

Hij is de man van het chocomoussefilmpje, dat er als zoete koek ingaat bij zijn publiek. Hij en zijn achterban spreken graag over criminaliteit, terwijl die amper hoger ligt dan elders in Vlaanderen. Of ze schilderen de inwijkelingen als profiteurs af. (Zie cartoon hier onder). De verhalen zijn op zijn minst onvolledig of uit hun context gerukt.

Maar dat maakt niet veel uit. De weerzin tegen de Mainstream Media is zo groot geworden bij D’Haeseleers achterban dat die geen enkele weerlegging of fact check uit de hoek van de media gelooft. D’Haeseleer kan dat niet verliezen.

Lees verder onder de cartoon

Beeld: Forza Ninove

Dat gecombineerd met Guy D’Haeseleers persoon en stijl, is een succesformule. D’Haeseleer is de man van het dienstbetoon en van vlotjes trakteren op café. Je hoort de verhalen overal. Ook bij Joost Arents, de overgelopen N-VA’er die burgemeester Tania De Jonghe aan een meerderheid hielp en zo het cordon sanitaire mee in stand hield. Politieke vijanden dus, maar het verhaal dat Arents vertelt, hoorden we talloze keren vertellen.

Lees verder onder de video

Videospeler inladen...

Bittere situaties

Heel vaak leidt de cocktail in Ninove en Denderleeuw tot bittere situaties. Zo wilden niet alle Afrikaanse families die we spraken ook effectief meedoen, uit angst voor represailles. Eén familie meldde ook af nadat hun dochter het slachtoffer werd van een racistisch incident op school.

Maar heel opvallend: de zwarte gemeenschap zegt dat het racisme eerder sluiks is. Geen harde uitspraken, maar in het stemhokje wel rechts een bolletje inkleuren.

Er is de jongen – wel in de reportage – die door oudere leerlingen “cacao” genoemd wordt. Of Annelien – zie de video hier onder  – die niet voorbij het speelpleintje in haar wijk durft omdat ze bekeken wordt “alsof ze vies” is. Het meisje voelt zich duidelijk niet goed in haar vel, ze wil ook steil haar zoals blanke vriendinnetjes. De speech die ze van haar moeder krijgt is veelzeggend. 

Lees verder onder de video

Videospeler inladen...

En de oplossing is?

Kan dit probleem ooit opgelost worden? Tijdens onze rondtocht door de Dender hebben we de allesomvattende oplossing niet gehoord. Meer communicatie, misschien, zoals een inwoner van de sociale wijk Groeneweg in Ninove zegt, zelf nochtans Forzastemmer.

Maar misschien lost het probleem zich vanzelf op: voor de jongere generaties gaat het samenleven met andere culturen een stuk automatischer dan voor oudere generaties. Maar ook daarover is veel pessimisme te horen. Ouders geven de negatieve vibe vaak door aan hun kinderen, horen we. Het rotte fruit, noemt een zwarte man dat.

Dus ja, misschien lost het probleem zichzelf op, misschien ook niet. De politiek bleek ondertussen niét in staat het op te lossen. Want hoe verklaar je anders dat een reportage van nu zo gelijk loopt met één uit 1988?

Meest gelezen