Op reis met Vlaamse meesters: Zit er dan toch schoonheid in 100 jaar lelijke Belgische wachtgevels?

Elke week leiden Jos Vandervelden en fotograaf Alexander Dumarey je naar een plek in Vlaanderen of Brussel waar onze grootste schilders hun schildersezel opstelden.  Ooit vonden schilders het de volmaakte plekken om verzinnelijkt te worden op het canvas. Vaak zijn ze het nu nog. Soms zijn ze het niet meer. Het schilderij van toen en het beeld van nu.

Vandaag: "De lente" van Jean Brusselmans uit 1935 of hoe de verguisde Belgische wachtgevel voor een keer een sterrol kreeg toebedeeld.

Schilder Jean Brusselmans moet in zijn werk de enige zijn die ooit de aantrekkelijkheid zag van blinde wachtmuren. Misschien omdat ze in zijn tijd nog belofte inhielden. De wederopbouw na de eerste wereldoorlog zorgde voor nieuwe bouwkundige aanlegplannen met consequente regels. Er moest strak langs de rooilijn gebouwd worden. Het aantal bouwlagen werd gereglementeerd. Huizen moesten tegen elkaar gebouwd worden en kregen aan de zijkant een blinde gevel die wachtte op het volgende huis.

© www.lukasweb.be - Art in Flanders vzw

Daarmee was een van de unieke zichten van het Belgisch landschap geboren. De naoorlogse ambitie bleek immers niet altijd vervuld te worden. Tienduizenden  woningen bleven alleen achter in het landschap met een lelijke vensterloze gevel die nooit een buur kreeg. Na de tweede oorlog kwam er nog een nieuw wachtend fenomeen bij: appartementsgebouwen met een blinde muur die ook al zonder gezel bleven. De enige winnaar waren de reclamemakers die decennialang een plek vonden voor hun schreeuwerige baanpanelen. En Jean Brusselmans die er een voor de Belgische kunst iconisch schilderij aan overhield.

De schoonheid van het Pajottenland

"Lente" van Jean Brusselmans komt vaak boven als het schilderij dat de schoonheid van het Pajottenland bezingt. Het glooiende land waar de heuvels bergen heten en namen dragen als Suikerenberg, Snikberg en IJsberg. Om het pittoreske is het Brusselmans nochtans nooit te doen geweest. Cynisch is zelfs dat het weelderige landschap dat hij in de lente van 1935  schilderde, snel heeft moeten wijken voor de oprukkende verstedelijking rond Brussel.

"De Lente" verzamelt omzeggens alles waar Brusselmans voor stond en wat hem vandaag nog altijd een moderne uitstraling geeft. Het zwaartepunt van het schilderij ligt bij de blinde muur van het huis in het midden.  Brusselmans centreerde zijn volledig schilderij rond het eenkleurige vlak van de muur . Hij was een uitmuntend colorist en gebruikte allerlei tinten en verftechnieken om van het lentelandschap een waar kleurenspel te maken.

Vanop de eerste verdieping

Jean Brusselmans verhuisde in 1924 naar de Kaudenaardewijk in Dilbeek. De wijk lag op een heuvel. Waarschijnlijk doopte hij daarom zijn woning om tot "Kouden Haard". Vanuit het raam op de eerste verdieping  had hij een uitstekende zicht op de toen nog nauwelijks bebouwde omgeving met akkers, bossen en tuinen. Het zicht heeft hij meermaals aan het doek toevertrouwd.

Brusselmans schilderde "Lente" in zijn woning in de toenmalige Kapelstraat, nu de J.Brusselmansstraat 4 in Dilbeek. Hij keek uit op de eerste woningen die gebouwd werden op de glooiende landbouwgronden. Na de eerste wereldoorlog was de vraag naar bouwgronden groot, zowel voor arbeiderswoningen als villa's voor rijkere Brusselaars. Een eerste trek naar de Brusselse rand was ingezet. Gronden ten zuiden van de Ninoofsesteenweg werden aan de hand van een geometrisch stratenplan in een ruk verkaveld. De duurdere gronden werden verkocht in de Kaudenaardewijk. Voor arbeiders werd een tuinwijk met 360 woningen gebouwd in het aangrenzende Moortebeek.

Nog voor de oorlog werden modernistische villa's opgetrokken. Verschillende bekende architecten gingen er aan de slag. Na de oorlog werd de omgeving finaal volgebouwd met rijwoningen of bel-etagewoningen. In de jaren '70 voltrok het beeld van de omgeving zich door de bouw van de grote ring rond Brussel. De Kaudenaardewijk zou defintief afgesloten worden van Moortebeek. Het eerste plan voor een ring rond Brussel lag trouwens al op tafel toen Brusselmans "Lente" schilderde.

De armoede van Brusselmans

Jean Brusselmans  heeft in het huis in Dilbeek altijd in relatieve armoede geleefd. Vaak kwam het enige inkomen van het thuiswerk als borduurster van zijn vrouw Marie. Meer dan eens werd een deel van zijn inboedel verkocht, werd de stroom afgesneden of moest de geliefde piano van zijn vrouw van de hand gedaan. In de oorlogswinter van 1943 sloeg het noodlot toe en overleed Marie. Brusselmans zou haar nog 10 jaar overleven. Na de oorlog kon hij eindelijk genieten van een prille vorm van erkenning.

Het bescheiden woonhuis van Jean Brusselmans staat er nog steeds. Het is behoorlijk verbouwd. Het raam op de eerste verdieping is nog herkenbaar.  Maar het zicht is al lang niet meer zo weids.  Zou de schilder het residentiële Dilbeek van nu verfoeid hebben? Dat is niet eens zeker. Brusselmans gaf nooit commentaar. Hij registreerde en schikte wat hij zag tot intrigerende, harmonieuze beelden.

In de Kaudenaardewijk resten vandaag nog enkele blinde gevels. Sommige gevels -denkelijk het wachten beu- hebben zelfs een klein venster gekregen. De wijk telt ook verschillende architecturale curiositeiten uit het interbellum. Enkele in het oog springende modernistische woningen hebben invloeden van Art Deco, Bauhaus of Frank Loyd Wright. Kunstmecenas Van Buren, het muzikale geslacht Kuyken en zelfs Jacques Brel woonden in de wijk

"De Lente" van Jean Brusselmans hangt in het Museum voor Schone Kunsten van Gent

Meest gelezen