Waarom scoren West-Vlaamse artiesten zo goed?

Ertebrekers, de groep van Flip Kowlier, heeft met Crème een nieuwe plaat uit. In het dialect, alweer. Twintig jaar geleden zou u daarvan opkijken, maar het West-Vlaams is niet langer de marginale taal van de boeren en zeemannen. Herinnert u zich nog hoe Wim Opbrouck in In de Gloria vervelde tot Gerrit Callewaert uit Bavikhove, deelgemeente van Harelbeke? Hij brak een lans voor zijn geliefde dialect, omdat West-Vlamingen tot zijn woede altijd ondertiteld worden. Die gimmick dateert intussen van 2000. Gerrit Callewaerts roep om verandering kreeg in 2013 gehoor, toen Eigen kweek als eerste West-Vlaamse serie zonder ondertitels werd uitgezonden.

Het bejubelde Eigen kweek effende het pad voor andere West-Vlaamse successen. Bevergem was een schot in de roos, Rik Verheye in de persoon van Jay Vleugels was het populairste Callboys-personage en in de nieuwste VTM-reeks Studio Tarara moffelt actrice Janne Desmet haar accent niet weg. De opmars van het West-Vlaams beperkt zich overigens niet tot het beeldscherm. Ook in muziekland valt het dialect niet te stuiten. Van de succesvolle Belgische artiesten die in het Nederlands zingen of rappen, doet de meerderheid het in het West-Vlaams. Antwerpen heeft Tourist LeMC, maar in het gebied tussen Oost-Vlaanderen, Henegouwen en Frankrijk zwaaien ’t Hof van Commerce, Het Zesde Metaal, Ertebrekers, Brihang en Kenji Minogue samen de plak. En wist u nog dat Niels Destadsbader met ‘Skwon Meiske’ een hit in het West-Vlaams heeft gescoord? Aha!

West-Vlaams verkoopt. In 2013 scoorde een uitgeweken Bruggeling met een kledinglijn die dialectwoorden naar het Engels vertaalde. Van ‘tit means time’ tot ‘awesome means breath’. Er is geen ontkomen meer aan: de West-Vlaamse tongval heeft zijn plek in de Vlaamse huiskamers en daarbuiten veroverd, daar waar het dialect decennialang een negatieve connotatie had en zelden au sérieux werd genomen. Maar waaraan heeft het accent die ommekeer te danken?

Een geval apart

Er is een dialectrenaissance aan de gang, met het West-Vlaams aan de kop van het peloton, zegt Anne-Sophie Ghyselen. Maar de term revival is misleidend, benadrukt de doctor-assistent Nederlandse taalkunde aan de Universiteit Gent. “Je kan er niet omheen: dialect is tegenwoordig zeer aanwezig in culturele domeinen, maar die verhoogde zichtbaarheid betekent niet dat er sprake is van een revival in het dagelijks leven. Integendeel, steeds minder jongeren spreken dialect, omdat de oudere generaties het niet langer doorgeven.”

Is West-Vlaanderen dan een geval apart? Nathan Vandergunst (19), alias Acid, is een van de populairste YouTubers van het land en steekt zijn dialect niet weg. Ook jongerenfenomeen Elodie Gabias (21), bekend om haar zelfspot op Instagram, is een West-Vlaamse pur sang. “West-Vlaanderen bevindt zich in een uitzonderingspositie. Daar is het dialectverlies beperkter dan in pakweg Limburg”, legt Ghyselen uit. “In 2013 hebben we een enquête afgenomen bij onze studenten. In het algemeen gaf 29 procent aan een dialect machtig te zijn, in West-Vlaanderen was dat met 53 procent meer dan de helft. De perifere ligging van West-Vlaanderen zorgt ervoor dat er minder migratie richting de provincie is, en dat is positief voor de toekomst van het dialect. In Limburg heeft de migratie in de mijnstreek ervoor gezorgd dat de plaatselijke taal verloren gaat.”

Je kan een halve Kemmelberg plaveien met het aantal West-Vlaamse successen van de laatste jaren. Dat dialecten scoren is niet nieuw. Willem Vermandere, Johny Turbo, Bobbejaan Schoepen en Wannes Van de Velde zijn voorbeelden uit het verleden, al waren die dialectsuccessen eerder een fenomeen in de marge. Dankzij Eigen Kweek en Bevergem is het West-Vlaams nu ook overgewaaid naar de mainstream.

Philippe De Schepper is de bedenker van Eigen kweek en heeft roots in West-Vlaanderen. “Een West-Vlaamse tongval heeft een groot komisch gehalte. Dat valt in de smaak”, stelt De Schepper. “Maar we hebben het succes uiteraard óók te danken aan de uitstekende West-Vlaamse acteurs die beschikbaar waren. Als we Eigen kweek gedraaid zouden hebben met Antwerpse acteurs die we op taalcursus hadden gestuurd, was de serie nooit zo succesvol geworden.”

De Schepper verwijst naar de echtheid en geloofwaardigheid van Eigen kweek en Bevergem. Een Antwerpenaar in het West-Vlaams laten opdraven is om miserie vragen. In de Eén-reeks Het goddelijke monster uit 2011 werd de acteurs een gekuiste vorm van het West-Vlaams aangeleerd, met de nodige kritiek als gevolg. Onder meer de West-Vlaamse gouverneur Paul Breyne schreeuwde moord en brand. “We hebben overwogen om Sien Eggers en Dirk Van Dijck lessen West-Vlaams te laten volgen”, bekent de maker van Eigen kweek, “maar we zijn van dat idee afgestapt. Het plaatje moest kloppen én je haalt het beste uit een acteur wanneer die gewoon in zijn eigen taal mag spelen.”

Ook Radio 1-producer Ronald Verhaegen ziet in de naturel waarmee artiesten het West-Vlaams gebruiken een reden waarom het dialect niet te stuiten is. “De taal waarin ze zich emotioneel uitdrukken, is de taal die ze dagelijks gebruiken. Dat maakt het veel persoonlijker. Je moet Wannes Cappelle niet in het Antwerps laten zingen. Als je Nederlands artificieel klinkt, voelt dat al sneller fake aan.” Verhaegen wijst ook op het poëtische karakter van het West-Vlaams. “Ik herinner mij nog goed dat ik dacht dat Flip Kowlier in het Engels zong toen ik ‘Kwestie van organisatie’ voor het eerst hoorde. Het is een exotische taal met veel eigen woorden die kleurrijk en  geestig zijn. Doordat West-Vlamingen hun eindmedeklinkers inslikken, krijg je meer open klanken, en dat zingt en rijmt makkelijker. Het is een dialect dat zich aandient om poëzie te brengen.”

Geen garantie op succes

Brihang, Het Zesde Metaal, Kenji Minogue en Niels Destadsbader bewijzen dat je in verschillende disciplines kan scoren in het West-Vlaams. Het is een polyvalent dialect, maar is de taal wel een doorslaggevende factor? “Het is eerder toeval dat veel succesvolle Nederlandstalige artiesten net uit West-Vlaanderen komen”, denkt Ronald Verhaegen van Radio 1, “al draagt het dialect wel degelijk bij tot het succes. Het gaat erom wát een artiest vertelt en hoe dat overkomt.” Is authenticiteit dan de sleutel? “Het is een gruwel van een woord, maar het publiek snakt wel degelijk naar authenticiteit. Dat is eigen aan deze tijd: we hechten enorm veel belang aan de geloofwaardigheid van een artiest, terwijl dat vroeger minder belangrijk was.”

Bepaalt de tijdsgeest waarom de dialectrenaissance in de culturele sector nu opkomt? “We staan meer open voor dialecten dan vroeger. We leven in een klimaat van informalisering. Als je in de jaren 60, 70 en 80 een breed publiek wilde aanspreken, deed je dat in standaardtaal”, zegt Anne-Sophie Ghyselen van de Universiteit Gent. “Het gebruik van algemeen beschaafd Nederlands was heilig. De huidige generatie, met artiesten als Brihang en Zwangere Guy, hebben die taalcampagnes nooit bewust meegemaakt. Je mag nu informeler zijn in je taalgebruik. Kijk maar naar onze ministers: die nemen steeds meer regiolectische kenmerken in de mond.”

In het dagelijkse leven associëren we dialecten nog steeds met laagopgeleiden en lagere sociale klassen, vindt Ghyselen. De dialectrenaissance beïnvloedt vooral de cultuurwereld. Luister naar de radio of podcasts, maak een analyse van het taalgebruik van schermgezichten: er is geen ontkomen aan dialecten op het scherm en in de ether. Het knuffelgehalte van dialecten – met het West-Vlaams in het bijzonder – is simpelweg groot.

Een legendarische uitspraak als ‘aje moe kakkn, moe je kakkn’ van Stefaan Degand in fictiereeks De Ronde is intussen cultureel erfgoed. “Jij vindt dat West-Vlaams exotisch klinkt? Wat ongekend is voor jou, heeft een grotere aantrekkingskracht. Dialecten worden als erfgoed aanschouwd, en we hebben de neiging om erfgoed te omarmen. Dat kan het enorme succes verklaren. Het is een vorm van nostalgie naar de tijd waarin iedereen nog dialect sprak. Dat is eigen aan de mens: zodra we de indruk hebben dat iets verdwijnt, koesteren we het. Dat is bij dialecten niet anders”, aldus Ghyselen.

Het succes van Eigen kweek, Bevergem, ’t Hof van Commerce en Het Zesde Metaal opent ook deuren voor andere successen. “Flip Kowlier was de katalysator. Door het succes van ’t Hof van Commerce zag iemand als Wannes Cappelle van Het Zesde Metaal dat het kán om je in je eigen dialect uit te drukken en zo succesvol te zijn”, zegt Werner Dewachter, de boeker van onder meer Ertebrekers, Zwangere Guy en Brihang. “Maar het is geen exclusief West-Vlaams fenomeen. Zwangere Guy en Tourist LeMC staan er intussen ook, en de Gentse rappers van Uberdope slagen erin om de Vooruit uit te verkopen. Je ziet die trend ook in het buitenland. In Nederland en Frankrijk gebruiken steeds meer artiesten de taal van de straat. Ze zijn succesvoller dan hun collega’s die in het Engels zingen, omdat de emotionele afstand minder groot is en omdat de luisteraar zich makkelijker met de teksten kan identificeren.  Waarom zou je het jezelf moeilijk maken door je uit te drukken in een taal die je niet volledig onder de knie hebt? Al blijft er natuurlijk plaats voor goede Engelstalige muziek.”

In het Nederlands zingen is echter geen garantie op succes, benadrukt Dewachter. “Ik heb niet het gevoel dat nieuwkomers krampachtig op een dialect zullen springen. Het is uiteindelijk ook het publiek dat een carrière maakt of kraakt. Als de luisteraar er niets bij voelt, werkt het niet.” Ook tv-successen zijn geen exacte wetenschap, besluit Philippe De Schepper, maker van Eigen kweek. “Als je voldoende goede acteurs vindt die een link hebben met het personage of de plaats waar een serie zich afspeelt, kan dat eender waar werken. West-Vlaams is nu de flavour of the month. Het is nu nog fris en nieuw, maar hoe lang blijft dat nog duren?”

Crème van Ertebrekers is nu uit.