“26 mei wordt niet het einde van de Europese beschaving”

Op 20 maart beslist de EVP, de fractie in het Europees Parlement waartoe ook CD&V behoort, of de Hongaarse premier Viktor Orbán en zijn partij Fidesz lid kunnen blijven van de Europese Volkspartij. Sinds Orbán vorige maand een campagne lanceerde waarin hij zijn EVP-partijgenoot en Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker framet als degene die Hongarije migratiequota wil opdringen, escaleert de interne ruzie quasi dag aan dag. De nieuwste demarche in het opbod kwam vrijdag van de Hongaar. Op de nationale radio verklaarde hij dat hij bij de EVP wil blijven, maar de partij wil omvormen tot een anti-migratieplatform. Iets wat hij al vaker heeft beweerd, zegt historicus en politiek filosoof Luuk van Middelaar. Maar dat hij het in deze context herhaalt, is  wel opvallend. 

“Je zou dit als een doelbewuste provocatie kunnen zien”, zegt de gewezen speechschrijver van Europees president Herman Van Rompuy. “Hij wil duidelijk het liefst campagne voeren door zich af te zetten tegen de kosmopolitische elite, waarbij hij optreedt als vertegenwoordiger van het echte volk. Maar mij treft vooral dat beide partijen zich heel ambigu gedragen. Orbán zegt dat hij wil blijven om de EVP van binnen uit te hervormen, maar kijkt tegelijk openlijk uit naar andere potentiële coalitiepartners in het Europees Parlement. De EVP zegt dan weer bij monde van onder meer CD&V dat Orbán moet opkrassen, terwijl er evenzeer stemmen zijn die zeggen dat hij kan blijven wanneer hij de anti-Juncker-posters even overplakt.”

Waarom zou de EVP dat nog tolereren?

Van Middelaar: “Het is typisch voor het opportunisme van die partij. Fidesz is nu elf zetels waard in het Europees Parlement, dat kunnen er straks mogelijk twaalf of dertien worden. Ook al hebben ze die wellicht niet nodig om de grootste Europese fractie te blijven, speelt dat blijkbaar wel mee. Het is even amusant als onthullend dat Europees Commissievoorzitter Juncker daarover twee weken geleden zei dat zijn kandidaat-opvolger Manfred Weber eens moest nadenken of hij die stemmen wel nodig had.”

Erst das Fressen, dann die Moral?

“Precies. Of in dit geval: eerst de meerderheid, dan de moraal. Maar bij sommige fractieleden speelt onderhuids ook enige sympathie voor de inhoudelijke standpunten van Orbán, zelfs bij het CDA in Nederland. Zij denken namelijk dat de anti-migratiekoers van de Hongaarse premier ook wel kan aanslaan bij een deel van hun kiezers.”

Het is inderdaad opvallend dat een aanval op Juncker blijkbaar zwaarder weegt voor de EVP dan de bijzonder extreme visie van Orbán op migranten. 

“Kritiek op de eigen mensen komt harder aan. Dat Orbán de partijen die op de stemming hebben aangedrongen, waaronder de CD&V, ‘nuttige idioten’ die links in de kaart spelen heeft genoemd, is ook aangekomen. Dat zijn namelijk de exacte woorden die Stalin ook gebruikte om de Franse pro-communistische intelligentsia aan te duiden. Een interne belediging die kan tellen. 

“Wat ik eigenlijk nog erger vind dan zijn migratiestandpunten is zijn illilberale, ondemocratische gedachtegoed. Hij ondermijnt de persvrijheid, de academische vrijheid, maakt het de oppositie vrijwel onmogelijk om haar werk te doen en ontmantelt zo de democratie in Hongarije. Een electorale autocratie is dat, die al negen jaar standhoudt. Dat is een probleem dat boven de EVP uitstijgt, daar moeten alle lidstaten zich zorgen over maken.”

Is dat niet net een argument om hem aan boord te houden van de EVP? Zo kunnen ze misschien nog proberen om grip op hem te krijgen?

“Dat is een mogelijk argument. Maar je wordt als partij inhoudelijk wel volslagen ongeloofwaardig. Er waren tijdens de asielcrisis, veruit de grootste Europese crisis van de afgelopen jaren, geen grotere tegenpolen in zowel de beeld- als de besluitvorming dan de barmhartig Samaritaanse Angela Merkel en de kruisvaarder Viktor Orbán die het Avondland verdedigt tegen de invasie van de moslims. De kiescampagne ingaan met twee standpunten die zo tegenstrijdig zijn op een zo overheersend thema, zou een ongelooflijke zwakte zijn.”

Toch is het volgens waarnemers niet helemaal zeker dat Orbán op 20 maart effectief weggestemd wordt.

“Het is inderdaad moeilijk in te schatten, aangezien de EVP-top warm en koud tegelijk blaast. Ik denk niet dat we er zomaar vanuit kunnen gaan dat het voorbij is voor Orbán bij de Europese Volkspartij.”

Hoe schadelijk zou dat zijn voor de EVP?

“In West-Europa: niet te overzien. In België, Nederland, Duitsland zou het gezichtsverlies heel groot zijn. Ik neem aan dat de politieke tegenstrevers dat dan zullen uitbuiten en daar wens ik ze veel succes bij. Als ze niet in staat zijn om Orbán nu buiten te zetten, verdienen ze dat.”

Het nationalisme rukt overal in Europa op. Toch gelooft u niet dat de macht van de traditionele partijen op het punt staat in hun richting te kantelen.

“Ik heb net nog even naar de peilingen gekeken.Wie weet halen de nationalisten 25 à 30 procent van de zetels, over drie politieke groepen verdeeld. De traditionele, pro-Europese centrumpartijen – de christendemocraten, sociaal-democraten en liberalen – plus de groenen komen op ruim 60 procent uit. Een meerderheid is dus heel ver weg. Wat realistischer is, is een blokkeringsminderheid.”

U citeert de peilingen, maar de brexit en Donald Trump hebben uitvoerig bewezen wat die waard zijn.

“De uitslag kan inderdaad anders zijn. Ik vind gewoon dat er nu een paniekstemming gecreëerd wordt, vaak niet zonder enige pathos. Alsof 26 mei het einde van de Europese beschaving zal betekenen. Nu, dat lijkt me wel wat overdreven. De meeste nationalistische partijen stonden er vijf jaar geleden ook al. Bovendien verdwijnen er 73 Britse europarlementariërs, van wie een stuk of 45 anti-EU’ers. Daarmee verdwijnt het grootste en luidruchtigste anti-EU-contingent.”

Frans president Emmanuel Macron waarschuwde deze week in een open brief ook voor ‘de valstrikken van het nationalisme’. Overdrijft hij dan?

“Ik vraag me vooral af of het tactisch een verstandige zet is. Dit is precies wat Orbán en Salvini (leider van de Italiaanse Lega Nord, AVB) het liefst hebben: hij komt op hun terrein en verengt de verkiezingen tot een strijd tegen het nationalisme. Het doet me denken aan het kluitjesvoetbal van zesjarige jongetjes. Allemaal hollen ze achter dezelfde bal aan, maar ze vergeten dat het veld veel breder is en ze zo de tegenpartij alle ruimte geven. Politici als Macron mogen niet vergeten dat er ook nog andere politieke dimensies bestaan. Sociaal-economisch links en rechts, bijvoorbeeld.”