Kardinaal Danneels' mildheid lijkt hem fataal te zijn geworden

Hij was de kardinaal die, toch volgens sommigen, bijna paus werd. Met Godfried Danneels verliest ons land een kerkvorst van formaat. Een sfinx die lange tijd op een meesterpoliticus met groot strategisch inzicht leek.

Als aartsbisschop moest Danneels met lede ogen toezien hoe ons land - tot onvrede van de (ultra)conservatieven binnen het Vaticaan - wereldwijd vooropliep met de legalisering van abortus, euthanasie en het homohuwelijk. Het kwam hem in Rome, ook later, op forse kritiek te staan. Toch verdween hij in een steeds verder seculariserend België niet naar de periferie. Terwijl Nederlandse kerkvorsten zich terugtrokken in de doctrine en elke progressieve impuls radicaal afwezen, ontdekte Danneels juist de kracht van de populaire media.

Het leverde hem een veeleer progressief imago op, allicht progressiever dan dat Danneels in werkelijkheid was. Hij werd, in tegenstelling tot zijn opvolger André-Joseph Léonard, niet gezien als een kille dogmaticus. Terwijl Léonard de aidsepidemie als een vorm van “immanente gerechtigheid” omschreef, liet Danneels zich positief uit over condoomgebruik door seropositieven. Hij kleurde zo de samenleving, maar gaf ze niet langer mee vorm. De kerken liepen nog altijd leeg. Maar naar de aartsbisschop werd wel nog geluisterd.

Toch zouden ook op dat vlak andere tijden aanbreken.

Verdriet

22 april 2010 kleurde zijn erfenis. Na het ontslag van de Brugse bisschop Roger Vangheluwe, die bekende dat hij jarenlang zijn neef seksueel had misbruikt, kwam Danneels in het oog van de storm te staan. In een gerechtelijk onderzoek werd hij urenlang verhoord, terwijl ook zijn computer in beslag werd genomen. Met de onthulling van de zogeheten Danneels-tapes, waarop te horen is hoe hij de neef van Vangheluwe aanmaant om toch te wachten met het naar buiten brengen van de affaire, was zijn imago definitief gekraakt.

Volgens de huidige aartsbisschop Jozef De Kesel leidde Danneels de kerk “met zachte hand”. Het is een beeld dat blijft hangen. Zijn mildheid zorgde er decennialang voor dat veel Vlamingen de kerk niet volledig de rug toekeerden, zoals in andere West-Europese landen een stuk sneller gebeurde. Tegelijk lijkt juist die mildheid hem fataal te zijn geworden. Het kan bijna niet anders dan dat de aartsbisschop al veel langer wist dat er sprake was van seksueel misbruik in de kerk. 

De hand van Danneels was zo ook zacht voor wie dat niet verdiende. Had de kardinaal hierover verdriet? Heeft hij het zichzelf ooit kunnen vergeven? 

Danneels, die zich na zijn afscheid als aartsbisschop bijna volledig terugtrok uit het publieke leven, sprak er zelden over. Alleen in het Eén-programma God en klein Pierke liet de sfinx even in zijn ziel kijken. “Er zijn dingen in het leven waarvan men pijn heeft en waarbij de enige taal om erover te spreken de stilte is, en het dragen.”