Wie durft de techgiganten opsplitsen? ‘De weg naar fascisme is geplaveid met gebrekkig economisch beleid’

© Reuters
Jeroen Kraan
Jeroen Kraan Correspondent in de Verenigde Staten

In aanloop naar de verkiezingen van 2020 lijkt er een eind te komen aan de politieke onaantastbaarheid van technologiebedrijven als Amazon en Facebook. Presidentskandidate Elizabeth Warren pleit er zelfs voor om de techgiganten op te splitsen. Na decennia van obscuriteit is mededingingsrecht weer een hot topic.

Sinds de opkomst van Silicon Valley werden bedrijven als Google, Facebook en Apple in hun thuisland veelal gezien als boegbeelden van Amerikaanse innovatie. Bedrijven die – zoals de satirische tv-serie Silicon Valley het zo treffend samenvatte – alleen maar bezig waren met ‘making the world a better place’.

Nu YouTube en Facebook bol staan van het nepnieuws, Twitter overstroomt van de Russische bots en Amazon zijn kleinere concurrenten verpulvert met stuntprijzen, lijkt het tij te keren. Voorzichtig beginnen Amerikaanse politici, voornamelijk in Democratische kringen, zich af te vragen of de macht van de techgiganten niet eens moet worden ingeperkt.

Misschien wel het onofficiële startsein voor die ommekeer werd gegeven door Lina Khan. De onderzoekster aan de New Yorkse universiteit Columbia schreef begin 2017 een uitgebreid artikel in The Yale Law Journal, waarin ze stelde dat Amazon zijn enorme marktmacht misbruikt en moet worden aangepakt.

Khan had voornamelijk kritiek op de manier waarop Amazon concurrenten dwarszit, zoals de site Diapers.com, die de gigawebwinkel bedreigde in de luierverkoop. Amazon begon zijn eigen abonnementsdienst Amazon Mom en verkocht luiers onder de kostprijs. Diapers.com had onvoldoende kapitaal om daarmee te concurreren en zag zijn groei stilvallen. In 2010 nam Amazon de concurrent over voor 545 miljoen dollar; kort daarna gingen de prijzen van luiers op de site weer omhoog.

Het ongedaan maken van deze fusies zal gezonde concurrentie stimuleren in de markt.

Presidentskandidate Elizabeth Warren

Een ander kritiekpunt van Khan is het feit dat Amazon zowel een platform is voor bedrijven die zelf producten willen verkopen, als een verkoper óp dat platform. De webwinkel ziet welke producten goed verkopen, en heeft daar in het verleden gebruik van gemaakt door vervolgens eigen, goedkopere versies van die producten in het assortiment op te nemen. Succesvol zijn op Amazon kan verkopers zo uiteindelijk fataal worden.

Warren wil omstreden fusies terugdraaien

De Amerikaanse senator Elizabeth Warren, die eerder dit jaar besloot een gooi te doen naar het presidentschap, lijkt het artikel van Khan te hebben gelezen. Haar plan, onlangs onthuld in een blogpost: het voorkomen en terugdraaien van concurrentiebeperkende fusies, en een verbod voor grote platformbedrijven om zelf deel te nemen aan activiteiten op dat platform, zoals Amazon doet.

Als Warrens plan werkelijkheid wordt, zou de open marktplaats van Amazon moeten worden afgesplitst van de eigen webwinkel. Facebook zou dochterondernemingen Instagram en WhatsApp weer moeten afstoten, bij Google geldt hetzelfde voor kaarten-app Waze en advertentiemarktplaats DoubleClick. ‘Het ongedaan maken van deze fusies zal gezonde concurrentie stimuleren in de markt’, aldus Warren. ‘Dat zet weer druk op grote techbedrijven om te reageren op zorgen van gebruikers, onder meer over privacy.’

In haar artikel roept Khan op om het doel van de Amerikaanse mededingingswetten te veranderen. Die draaien nu enkel om het beschermen van ‘consumentenwelzijn’. In de praktijk betekent dit dat fusies en overnames alleen als probleem worden gezien wanneer de prijzen voor consumenten omhoog worden gedreven. Het feit dat Amazon zijn prijzen kunstmatig laag houdt – en enorme verliezen incasseert – om concurrenten op afstand te houden, is dus geen probleem. Ook de overnames van WhatsApp en Instagram door Facebook kunnen onder deze doctrine nooit problematisch zijn, want consumenten betalen helemaal niet om lid te zijn van sociale netwerken.

In zijn recente boek ‘The Curse of Bigness‘ stelt Tim Wu, een professor aan Columbia University, dat deze interpretatie een product is van de de jaren zestig en zeventig. Daarvoor waren de doelen van de Amerikaanse antitrustwetgeving nog veel breder, maar een groep juristen aan de universiteit van Chicago overtuigde de rechtbanken ervan dat ‘consumentenwelzijn’ altijd het eigenlijke doel van de wet was geweest.

Het meest invloedrijke werk dat deze groep produceerde was ‘The Antitrust Paradox‘, van Robert Bork. Sinds de verschijning in 1978 is dat boek de meest geciteerde bron van het Hooggerechtshof in concurrentierechtszaken. Borks revisionistische interpretatie wérd de wet.

Antitrust in de Verenigde Staten is in de afgelopen veertig jaar radicaal rechts geworden.

Barak Orbach

Sindsdien hebben Amerikaanse bedrijven min of meer een vrijbrief om te fuseren en sectoren te domineren. Zie de recente samenvoegingen van AT&T en Time Warner (85 miljard dollar) en Disney en 20th Century Fox (71 miljard dollar). Er zijn weliswaar geen ’trusts’ meer als Standard Oil, dat in het begin van de twintigste eeuw de volledige olieindustrie in handen had, maar sectoren als de luchtvaart en farmaceutica worden nog steeds gedomineerd door een paar giganten.

Net als de internetsector. Antitrustwaakhonden ‘hebben techbedrijven ruim een decennium lang met rust gelaten – zelfs geconfronteerd met vrij duidelijke gevaren en fusies die de concurrentie onderdrukken’, aldus Wu in zijn boek.

Presidentskandidate Elizabeth Warren pleit voor het opsplitsen van de techgiganten, op technologiefestival South by Southwest.
Presidentskandidate Elizabeth Warren pleit voor het opsplitsen van de techgiganten, op technologiefestival South by Southwest.© Reuters

Een nieuw tijdperk voor concurrentiewetgeving?

‘Antitrust in de Verenigde Staten is in de afgelopen veertig jaar radicaal rechts geworden’, zegt ook Barak Orbach, rechtenprofessor aan de University of Arizona. Hij denkt dat er nu een nieuw tijdperk aanbreekt voor concurrentiewetgeving in de VS. ‘Het zou heel bijziend en naïef zijn om te denken dat dit eeuwig zou duren, dat er geen correctie zou komen.’

Dat betekent niet dat hij de oplossingen van Warren realistisch vindt. Haar plan is juist weer te radicaal links, vindt Orbach, met name als het gaat om kwesties als privacy. ‘Het idee dat technologiebedrijven zorgen rond privacy en instemming (met datagebruik, nvdr.) creëren, betekent niet per se dat de oplossing in het mededingingsrecht ligt. Om een simpele vergelijking te gebruiken: het voorstel van Elizabeth Warren is alsof iemand met een nierprobleem erop staat dat een tandarts hem geneest.’

Orbach is daarom ook geen fan van Europees Commissaris Margrethe Vestager, die deze week haar derde miljardenboete uitdeelde aan Google. Zulk hardhandig beleid zit innovatie in de weg, denkt hij. ‘Europa moet eens hard nadenken. Hoe kan het dat Europa qua technologie zo op de Verenigde Staten achterloopt? Hoe kan het zijn dat Europa geen techgiganten heeft voortgebracht?’

Toch is er ook in de Verenigde Staten steeds meer steun voor concurrentiebeleid in Europese stijl, waarbij niet alleen wordt gedacht aan consumentenprijzen, maar ook aan het beschermen van concurrentie an sich, én aan zaken als privacy. ‘Velen vrezen voor de macht van Google, Amazon en Facebook, niet alleen over commercie, maar over politiek, het nieuws en onze privédata’, schrijft Wu. ‘Om aan zijn mandaat te voldoen, moet de Amerikaanse antitrustwet terugkeren naar zijn bredere doelen, met een grotere capaciteit.’

‘Het voorstel van Elizabeth Warren is alsof iemand met een nierprobleem erop staat dat een tandarts hem geneest.’

Barak Orbach

‘Begrip van het beleid is beperkt’

In het boek van Wu wordt Donald Trump nauwelijks genoemd, maar de Amerikaanse president hangt als een zweem boven de pagina’s. Eind negentiende en begin twintigste eeuw, in de zogenoemde Gilded Age, is duidelijk geworden dat ‘extreme economische concentratie leidt tot gigantische ongelijkheid en materieel lijden, waardoor vraag ontstaat naar nationalistisch en extremistisch leiderschap’, schrijft Wu.

‘Alsof we blind zijn voor de belangrijkste les van de afgelopen eeuw, bewandelen we nu weer hetzelfde pad. Als we één ding hadden moeten leren van de Gilded Age, is dat dit: de weg naar fascisme en dictatuur is geplaveid met economisch beleid dat niet voldoet aan de belangen van het algemene publiek.’

Deze mannen willen liever niet dat hun kleinkinderen denken dat hun grootvader een radicale gek was.

Barak Orbach

Na zulke apocalyptische waarschuwingen is het geen wonder dat politici als Warren willen ingrijpen. Maar de macht van toekomstige presidenten om iets te veranderen aan het Amerikaanse mededingingsbeleid is beperkt, omdat de rechtbanken uiteindelijk bepalen welke fusies wel en niet door de beugel kunnen. President Trump is de afgelopen twee jaar druk bezig geweest met het benoemen van conservatieve rechters, waaronder twee voor het Hooggerechtshof. Animo voor strenger toezicht op fusies en overnames lijkt in de Amerikaanse rechtbanken ver weg.

‘Ik zie het in de nabije toekomst niet gebeuren’, zegt Orbach. Wel denkt hij dat de conservatieve rechters in het Hooggerechtshof uiteindelijk naar links zullen schuiven, om niet te extremistisch over te komen in de geschiedenisboeken. ‘Als deze mannen ouder worden en nadenken over hun nalatenschap, willen ze liever niet dat hun kleinkinderen denken dat hun grootvader een radicale gek was.’

Toekomstige presidenten kunnen ook buiten de rechtbanken om feller reageren op machtsmisbruik. ‘Handhavingsbeleid heeft veel invloed voordat je in de rechtbank terechtkomt’, zegt Orbach. Hij wijst naar het optreden van handelswaakhond FTC tegen kartelvorming onder bedrijven die generische geneesmiddelen maken. ‘Dat gedrag begint nu te verdwijnen.’

Bovenal is Orbach blij dat antitrust een belangrijk onderwerp lijkt te worden in aanloop naar de verkiezingen van 2020. De extreem technocratische wereld van mededinging kan wel een stevig openbaar debat gebruiken, vindt hij.

‘We hebben een beperkt begrip van het beleid in de publieke sfeer. Het resultaat daarvan is dat politici plannen voorstellen die niet serieus zijn’, zegt Orbach. ‘We zijn nog ver weg van een genuanceerd begrip van wat concurrentie moet opleveren. Dat is jammer.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content