De dalai lama: op zoek naar de mens achter de icoon

Een dokter van de ziel

Morgen spreekt de dalai lama het Europees Parlement in Brussel toe. Al 40 jaar reist hij de wereld af om zijn mondiale ethiek te verspreiden. Time-journalist Pico Iyer werpt een licht op de vele facetten van de man die zichzelf 'gewoon' een monnik noemt.

Vandaag is de dalai lama overal: zijn glimlach siert screensavers, zijn slogans staan op theekopjes en stickers, zijn toespraken denderen over de dansvloer in Londense discotheken. Wij kennen hem als een icoon, maar wie is de dalai lama echt? In het boek De open weg van reisverhalenschrijver en reporter Pico Iyer is dit de centrale vraag.

"Een eenvoudige, boeddhistische monnik" antwoordt de dalai lama zelf. Even nuchter is hij over het gebruik dat van hem wordt gemaakt: waarom níét als het ergens goed voor is.

Nochtans. Als één adjectief het leven van de dalai lama kenmerkt, dan is het 'buitengewoon'. Zijn levensverhaal begint als een sprookje, vertelt Iyer. "Als kind van twee werd hij gevonden door een delegatie monniken, die hem op het spoor kwamen toen er een regenboog aan de noordoostelijke hemel boven Lhasa te zien was, een stervormige zwam op een pilaar in het Potalapaleis verscheen en het hoofd van de dertiende dalai lama herhaaldelijk een beweging in noordoostelijke richting maakte."

Op vierjarige leeftijd zit hij op de troon in Lhasa. Het sprookje is van korte duur. Hij is veertien als de Chinezen Lhasa binnenvallen. Tien jaar later, na een bloedige opstand van boeddhistische monniken tegen de Chinese bezetters, vlucht hij naar Indië en sticht in Dharamsala een nieuwe Tibetaanse gemeenschap. Vandaag is hij de spirituele leider van zes miljoen Tibetanen in Tibet en 150.000 Tibetanen in ballingschap. De Tibetanen beschouwen hem ook als hun wereldlijke leider.

Positieve levensvisie

"In zekere zin ontleent hij zijn invloed als politiek en mondiaal denker aan het feit dat hij een superrealist is", schrijft Iyer. "Hij is gericht op het nu en de term waar hij steeds de nadruk op legt, is 'werkelijkheid'."

Iyer was zeventien toen hij de dalai lama leerde kennen, een vriend van zijn vader. Gedurende meer dan drie decennia heeft Iyer de dalai lama van nabij gevolgd. Het realisme van de dalai lama loopt als een rode draad door De open weg. "Droom - niets!", zegt hij vaak op zijn lezingen. De meeste mensen reageren dan teleurgesteld, merkt Iyer op, maar als we erbij stilstaan, is die levensvisie net positief. Het beeld van de open weg staat voor het streefdoel van het boeddhisme: een eeuwig worden. De oplossing voor problemen hoeven we niet te zoeken bij de anderen of bij een hogere instantie, maar in onszelf, door innerlijke bewustwording.

"Het zit allemaal tussen de oren, zou de dokter zeggen", schrijft Iyer. "Om de dalai lama te begrijpen, is het wellicht het beste om hem te zien als een dokter van de ziel."

Tijdens meer dan 40 jaar reizen heeft de leider van het Tibetaanse boeddhisme met zijn - wat hij zelf noemt - "mondiale ethiek" de wereld veroverd. Hij heeft de levensvisie van veel mensen veranderd, ook van niet-boeddhisten. De auteur is zelf een voorbeeld. Iyer - na studies aan Oxford University en Harvard en een kwarteeuw reizen als reporter voor Time een getraind scepticus - constateerde tot eigen verbazing dat de ontmoetingen met de dalai lama hem veranderen. Hij ondervond dat alles afhing van de manier waarop hij ernaar keek. "Noem je iemand je vriend, of keer je iemand je betere kant toe in plaats van de minder goede, en er kan iets goeds uit groeien."

Telkens weer is Iyer onder de indruk van het concentratievermogen en de scherpzinnigheid van de man die door zijn gebroken Engels en vele gegiechel door een collega-journalist weleens "niet het grootste licht van het gezelschap" werd genoemd.

Sappig reisverhaal

Iyer verweeft op meesterlijke wijze persoonlijke ervaringen en research. Nu eens leest De open weg als een sappig reisverhaal - en kunnen we het leven in Dharamsala proeven en ruiken - dan weer leest het als een journalistiek onderzoeksrapport over het politieke beleid van de dalai lama, met de opinies van voor- en tegenstanders.

De politieke dimensie bewaart Iyer voor het eind. Sedert de opstand in Lhasa in maart, waarbij meer dan 200 doden vielen, is de toestand in Tibet problematisch. Vorige maand gaf de dalai lama toe dat zijn middenwegbeleid, opgebouwd rond een vreedzame dialoog met Peking, tot niets heeft geleid. Het fundamentele probleem, meent Iyer, ligt in zijn dubbele positie als geestelijk én wereldlijk leider van Tibet. "Wat hij doet om het ene facet te dienen, kan de indruk wekken ten koste te gaan van het andere."

De dalai lama is nu 73 jaar. Hij heeft steeds meer last van gezondheidsproblemen. De vraag rijst: wat na de dalai lama? Het verhaal eindigt niet, stelt Iyer. "Het is daar integendeel begonnen, het verhaal van een Tibet dat deel uitmaakt van de grote, moderne wereld, het verhaal van hen die inzien waarop de Boeddha al heeft gewezen, dat het niet gaat om de leraar maar om de leer."

Iconen? Onsterfelijk toch.

Annick Vandorpe

Atlas, 304 p., 19,90 euro.

De oplossing voor problemen hoeven we niet te zoeken bij de anderen of bij een hogere instantie, maar in onszelf, door innerlijke bewustwording