‘Koninginnenzitting’ over Libische fondsen: brengen Reynders en Vanackere eindelijk duidelijkheid?

1. Waarom werd het Libische geld vrijgegeven?

De Libische dictator Muammar Kadhafi parkeerde grote sommen geld in het buitenland. Zowat 14 miljard euro belandde in België, waarvan het merendeel bij de bank Euroclear. In 2011, toen de Libische burgeroorlog volop woedde, bevolen de VN om die fondsen te bevriezen om te voorkomen dat ze in de verkeerde handen vielen. Toch zette ons land eind 2012 het licht op groen om de interesten op dat geld vrij te geven. Dat had nooit mogen gebeuren, zo oordeelde het VN-sanctiecomité eind vorig jaar. Waarom dat dan wel gebeurde, is nog steeds niet duidelijk.

De Kamercommissie Financiën boog zich de voorbije weken intens over de hele zaak. Er kwam onder meer een uitgebreid rapport in opdracht van premier Charles Michel (MR). Vandaag moet een orgelpunt worden, met een marathonzitting waar alle ministers van Financiën sinds 2011 worden gehoord. Van Didier Reynders (MR) en Steven Vanackere (CD&V), over Koen Geens (CD&V) en Johan Van Overtveldt (N-VA) tot de huidige minister, Alexander De Croo (Open Vld).

2. Wie is er politiek verantwoordelijk?

Er wordt vooral gekeken naar Reynders en Vanackere. Zij waren tot eind 2011 respectievelijk minister van Buitenlandse Zaken en Financiën, daarna wisselden ze de rollen om. Speelden zij een rol bij het vrijgeven van de interesten? Beiden schuiven alle politieke verantwoordelijkheid van zich af. 

Toch volgden ze de zaak van de bevroren fondsen op de voet op. Reynders schreef op 1 augustus 2012 een brief aan zijn Libische ambtgenoot om hem erop te wijzen dat de bevroren fondsen konden worden vrijgemaakt voor humanitaire doeleinden. Meteen vermeldde hij ook dat een reeks Belgische bedrijven nog openstaande facturen hadden in Libië. Of die niet konden worden uitbetaald, was zijn vraag. Als bijlage voegde hij een overzicht van Libische fondsen in België toe, alsook een lijst van bedrijven die nog geld verschuldigd zijn. Reynders verklaarde in het parlement dat hij er alles aan zou doen opdat de Belgische bedrijven vergoed zouden worden. 

Nu is er ook een tweede brief opgedoken. Op 17 december van dat jaar stuurde Vanackere bijna woordelijke dezelfde boodschap aan de Libische minister van Financiën, ook met twee bijlagen. Op 6 januari laat de Libische buitenlandminister echter weten niet op de Belgische vragen in te gaan. Deze twee tussenkomsten lijken dus geen resultaat te hebben opgeleverd, maar het is aan Vanackere en Reynders om hier vandaag meer duidelijkheid over te scheppen.

3. Hoe geraakte het geld dan wel ‘ontdooid’?

De interesten werden vrijgemaakt via een andere weg. Meer nog, toen Vanackere zijn brief naar zijn Libische collega stuurde, was dat al gebeurd. In oktober 2012 stuurde Marc Monbaliu, de baas van de Belgische Schatkist, een mail naar Euroclear met daarin de ‘verheldering’ (‘clarification’) dat er geen juridische bezwaren meer waren om de interesten vrij te geven. Hij baseerde zich daarvoor op een vergadering van een groep Europese topambtenaren, de zogenoemde Relex. Van die vergadering bestaat er geen schriftelijk verslag. 

“Het is vreemd dat zo’n belangrijke beslissing op dat niveau werd genomen”, zegt commissievoorzitter Eric Van Rompuy. Groen-Kamerlid Wouter De Vriendt vraagt zich af waarom op geen enkel moment de VN werden ingelicht. “Ieder verstopt zich nu achter die Europese vergadering waar weinig info over is.”

Blijft de vraag: in welke mate was Vanackere hierbij betrokken? Monbaliu gaf in een interview met Le Vif aan dat hij nooit zulke beslissingen nam zonder politieke rugdekking. Dat zou willen zeggen dat op zijn minst zijn voogdijminister, Vanackere dus, op de hoogte was. 

In de Kamercommissie gaf Monbaliu een andere versie: hij handelde helemaal autonoom, zo stelde hij. Hij herhaalde dat toen hij een tweede keer werd teruggeroepen, toen het oude interview van Le Vif opnieuw was opgedoken. Vanackere zit op dezelfde lijn: de topambtenaar nam de beslissing zelf. “Een weinig geloofwaardige uitleg”, meent commissielid Peter Dedecker (N-VA). “Er waren intense contacten tussen het kabinet en de topadministratie, zo is duidelijk geworden uit de hoorzittingen.”

4. Waar is het geld naartoe?

In totaal vloeide er 2,07 miljard euro van de interesten weg uit ons land, stelt een brief van Euroclear uit maart vorig jaar. In 2017 werden de fondsen opnieuw volledig geblokkeerd, vanwege een gerechtelijk onderzoek. De grote vraag is waar het geld naartoe is. Mogelijk ging een deel naar Libische milities, maar niemand heeft daar duidelijkheid over. 

“Dat is een van de vele vragen open die nog openstaan”, zegt Van Rompuy (CD&V), die vandaag overigens zijn allerlaatste parlementaire commissie zal leiden voor zijn politieke pensioen. “De vraag is of we ook antwoorden zullen krijgen.” 

De Vriendt wil daar geen genoegen mee nemen. “Desnoods richten we na de verkiezingen een volwaardige onderzoekscommissie op.”