Bdsm de mainstream in geschreven

Er is weer eens een hype. En uiteraard haast een bepaalde intelligentsia en een horde feminazi's zich weer eens om het aardigheidje zo snel mogelijk af te maken (what's new?). Want Vijftig tinten grijs moet zo snel mogelijk in de coulissen worden gezet. Het boek is 'een slecht geschreven stationsromannetje'. Zo, daar zijn we weer uit. En die 13 miljoen hitsige vrouwen hebben het bij het verkeerde eind. Zij dwalen.

Laat me daarom maar eens een knuppel in het hoenderhok gooien: Vijftig tinten grijs is wél een goed boek. Het is niet zomaar een stationsromannetje (zie verder) en het is niet slecht geschreven. Wat is dat overigens, 'slecht geschreven'? Kan een boek 'slecht geschreven' zijn als het miljoenen vrouwen moeiteloos 1.500 bladzijden meeneemt? Misschien moeten we onze standaarden dan maar eens aanpassen. Ik begrijp het best dat de literaire wereld zich bedreigd voelt door dat soort successen, maar men moet het spel wel fair blijven spelen. En die veel te strakke, zwarte designbril af en toe durven afzetten.

Gek genoeg heb ik nog niet veel tegenwerpingen gehoord uit de hoek van zij die echt te klagen hebben: bdsm'ers. Want à la façon Christian Grey wordt het allemaal wel een erg slap spelletje. Tegenover elke zweepslag staan zevenhonderd tedere kusjes. Je zult het met dat soort van sentimenteel schuldgevoel niet ver brengen in de scene.

Tegelijkertijd is het ook dat wat het boek uniek maakt: nooit eerder bevond een boek zich zo op het snijpunt tussen romantiek en kinky, tussen zacht en hard. Histoire d'O meets chicklit en dat is bij mijn weten pionierswerk. Dat is niét voor de zoveelste keer van hetzelfde laken een broek, auteur Erika Leonard (E.L. James als pseudoniem) doet hier wel degelijk iets opmerkelijks. Meer dan het puritanisme Europa binnen te sleuren, smokkelt ze bdsm de mainstream in. Legt ze bepaalde taboes bloot. Of waren we vergeten dat drie op de vijf vrouwen wel eens fantaseert dat ze verkracht wordt?

Vrije wil

Een stationsromannetje zou ik de turf daarom niet durven te noemen. Dat geldt alleen als je je laat verblinden door het laagje aan de oppervlakte. Ja, de snoodaard in het boek is schandalig rijk, goddelijk knap, bezit een helikopter en een privéjet, is de baas van een miljardenimperium, kiest de meest fijnbesnaarde muziek om haar te behagen en blijkt dan zelf ook nog eens een begiftigd pianist. Mét melancholisch kantje uiteraard, vanwege zijn problematische jeugd (ook dat nog, Moeder Teresa's aller landen). En ja, het juffertje draagt vlechtjes, weet amper een pc te bedienen en is -euh tja - nog maagd. In de typering van haar personages is E.L. James er ver over gegaan. Dat had wat gedoseerder gemogen.

Maar onder dat schijnbaar sprookjesachtige zit een verhaal dat zo echt is, dat ik nooit geloof dat Erika Leonard het niet zelf heeft meegemaakt, in een of andere vorm. Ze heeft het goed verdoezeld, dat wel. Want onder de aperte clichés zit een man die voor een doorsnee lezeres misschien niet zo makkelijk te behappen valt: zoon van een heroïnehoer, als kind ondervoed wellicht en met littekens van uitgeduwde sigarettenpeuken op de torso, gedropt in een al te perfect adoptiegezin en daarna een domina die hem een lesje en een vorm van liefde leerde. De enige vorm van liefde die voor hem draaglijk leek. Nu is hij onderhevig aan moodswings, is hij een ziekelijke controlfreak en stalker, en in zijn ziel zit een peilloze tristesse.

Vlakke personages? Waar halen de critici het. Dit is meer info dan een mens wil hebben. Toch voor de goede verstaander. Ook de 'onderdanige' van dienst, Anastasia Steele, is minder op haar mondje gevallen dan de commentaren laten uitschijnen. Zij leidt, als het erop aankomt, zoals in elk goed bdsm-verhaal. Zij kiest vrijwillig voor haar beproevingen. En ze wordt er nog lekker geil van ook. Traditionele seks is het niet. Rolbevestigend evenmin. De rollen worden immers steeds weer omgekeerd. En een naïef wicht is ze allerminst. Hoe kun je anders verklaren dat ze voeling heeft met, ja zelfs begrip voor, de verknipte persoonlijkheid die Christian Grey is? Daar heeft een mens al heel wat empathie en inzicht voor nodig. Ze weet hem dan ook op gepaste tijde richting psychiater te sturen. Daar kan Pauline Réage nog iets van leren.

Tip voor de mannen

Laat u dus niet bedotten door de vlechtjes en de helikopter, Vijftig tinten grijs is wel degelijk een heel bijzonder boek. Niet in het minst omdat het toont hoe verschrikkelijk fijn sensualiteit kan zijn. Hoe heerlijk geladen de sfeer kan zijn tussen een man en een vrouw. Wat ze samen kunnen bewerkstelligen als ze ontbranden. Hoe lekker seks is. Hoe je je er kunt in verliezen. En ook toont het boek (en hoe grensverleggend is dat?!): dit is wat vanille je nooit kan brengen.

Vijftig tinten grijs is geschreven vanuit een (onder)buikgevoel en dat is misschien wat die cerebrale critici het meest tegen de borst stoot. Als het om seks gaat knappen we niet zozeer voor de mooiste zin of de mooiste man. Dan gelden er andere wetten. En dat heeft Erika Leonard heel goed begrepen. Anastasia Steele is helemaal niet 'de patrones van een nieuwe generatie onderdanige vrouwtjes', ze is de heldin die deze generatie vrouwen weer in contact bracht met hun onderbuik - of om het in termen van het boek te zeggen: met hun innerlijke godin. Vijftig tinten grijs heeft vermoedelijk al meer gedaan voor het ontwaken van de hoer in elke moeder dan om het even welk sekshandboek. Daarom wens ik elke vrouw haar eigen Christian Grey toe. En als dat te hoog gegrepen is: deze trilogie.

P.S. Mocht u een man zijn, dan kan ik u dit boek eveneens aanraden. U zult het langdradig gezanik vinden (zo zijn wij wijven nu eenmaal), maar het geeft u tevens een unieke inkijk in de vrouwelijke psychologie. Wij willen niet minder dan dat u van ons een hobby (en nog liever een Passie, een Obsessie) maakt. Het is maar een tip. En oh, nog eentje: zij komt altijd eerst klaar.