Waarom Europese asielquota er niet zullen komen

Het overweldigende Hongaarse 'nee' (98,3 procent) tegen Brusselse asielquota stond bij voorbaat vast, de opkomst (39,8 procent) bij het referendum is een tegenvaller voor premier Orban. Het Hongaarse 'zwaard', zoals Orban zijn volksraadpleging liefkozend noemde, is minder scherp dan hij had gewenst om het Europese asielbeleid te kortwieken. Maar snijden doet het nog steeds.

Het eerste slachtoffer is naar verwachting het in mei door de Europese Commissie gelanceerde voorstel voor een permanent spreidingsmechanisme: als een land overspoeld wordt door vluchtelingen, vindt automatisch een herverdeling van de migrantenstroom over andere lidstaten plaats. Landen kunnen die plicht afkopen, zij het tegen een stevige prijs: 250.000 euro per niet opgenomen vluchteling.

Niet alleen Hongarije reageerde furieus op dit voorstel, ook de andere Visegrad-landen (Polen, Tsjechië, Slowakije) en de Baltische staten kwamen diplomatieke woorden te kort om hun afkeer te uiten. De referendumuitslag geeft Hongarije nieuwe energie om dwars te liggen, te beginnen volgende week als de Europese justitieministers het plan bespreken. "In zijn huidige vorm is het Commissievoorstel dood. Het was sowieso een absurd plan, iedereen kon zien dat het geen enkele kans maakte aangenomen te worden", zegt een EU-ambtenaar.

Begin juli al legde het Slowaakse EU-voorzitterschap een vertrouwelijk discussiestuk op tafel bij de justitieministers, waarmee de zaag in de automatische herverdeling van vluchtelingen werd gezet. Zou 'flexibele solidariteit' niet beter zijn dan uniform afgedwongen quota, hield de Slowaakse minister (fel tegenstander van de Brusselse bemoeizucht) zijn EU-collega's voor. Met andere woorden: kan het afkopen van de opnameplicht niet breder (niet alleen met geld maar ook met materieel) en goedkoper?

Uitspraak Juncker

Het idee van flexibele solidariteit kreeg afgelopen tijd steeds sterkere vleugeltjes. Commissievoorzitter Juncker verraste twee weken terug in zijn jaarlijkse State of the Union met de uitspraak dat solidariteit gebaseerd is op vrijwilligheid. "Ze moet uit het hart komen, ze kan niet worden afgedwongen." Juncker weet: de in 2015 afgesproken verplichte spreiding van 160.000 vluchtelingen - door de EU-landen met een stemming doorgedrukt - heeft meer verzet dan resultaat opgeleverd.

Enkele dagen na Junckers toespraak troffen de Europese regeringsleiders elkaar in de Slowaakse hoofdstad Bratislava. "We moeten zoeken naar wat verenigt in plaats van doorgaan met wat verdeelt", was de boodschap na afloop. 'Verantwoordelijkheid en solidariteit' werd het motto voor het migratiebeleid, niet uniformiteit. De Visegrad-landen reageerden opgetogen. "Lidstaten moeten zelf kunnen besluiten over welke bijdrage ze leveren, rekening houdend met hun ervaring en mogelijkheden. Elk verdeelsysteem moet vrijwillig zijn."

Met de referendumuitslag in de hand zal de Hongaarse minister van Justitie, gesteund door zijn Oost-Europese collega's, volgende week pleiten voor 'alternatieve vormen van solidariteit'. Het uitlenen van politiepersoneel of douaniers aan het nieuwe Europese Grensagentschap bijvoorbeeld, of het beschikbaar stellen van tenten, veldbedden en kachels voor de opvang van vluchtelingen. Kortom, alles behalve het opnemen van vluchtelingen zelf.

Italië en Griekenland, de toegangspoorten tot de EU voor de meeste migranten, zijn ongelukkig met deze ontmanteling van het Commissievoorstel. Datzelfde geldt voor Duitsland, Nederland en Zweden, die verhoudingsgewijs veel vluchtelingen opnemen. Deze lidstaten beseffen echter dat ze moeten bewegen: de Oost-Europese landen hebben genoeg stemmen om het Commissievoorstel te blokkeren. Beter dat ze enige bijdrage leveren, dan helemaal niets.

► 8