De PS verliest zijn god

Opnieuw een afscheid van een rood boegbeeld. Slechts enkele dagen nadat premier Elio Di Rupo (PS) zijn vakantie in de Italiaanse Abruzzen moest onderbreken voor de begrafenis van Michel Daerden. Guy Spitaels, oud-voorzitter van de PS, stierf in de nacht van maandag op dinsdag. Hij overleed aan de gevolgen van een hersentumor. Die werd vorig jaar ontdekt. Spitaels was in Brussel overvallen, toen hij op terugkeer was van een boekenbeurs. Februari 2011, was dat. Professor Jacques Brotchi ontdekte het onheil, maar Spitaels bleef positief. "Ik leef nog", zei hij wat later in een interview. "En ik kan nog boeken lezen." Spitaels was getrouwd, en vader van Thomas. Zijn dochter Emmanuelle stierf toen ze 20 was.

Niemand herinnert zich eigenlijk nog wie Guy Spitaels voor het eerst 'Dieu' noemde. Misschien was hij het zelf wel. Kan best. De man was zich bewust van zijn macht. 'Le Spit' werd hij eveneens genoemd, 'de Sfinx', 'de Fenix', 'de Zonnekoning' ook. Zijn biograaf, Jean-François Furnémont, noemt hem zelfs 'de machtigste Franstalige politicus van zijn generatie'. Vreemd, achteraf gezien. Niemand die het had kunnen voorspellen. Zeker niet dat hij het net in socialistische middens zover zou schoppen. Spitaels is kind van een katholiek gezin uit Aat, Henegouwen. Hij volgde een opleiding aan een Jezuïetencol-lege. En toch werd hij socialist. En vrijmetselaar. "Ik geloof dat er niets is na de dood. Ik zal zonder angst vertrekken, en zonder illusie", zei hij onlangs in de Franstalige krant Le Soir.

Spitaels studeerde rechten in Leuven. Een vlotte kerel, met veel gevoel voor humor. Hij was een van de krachten achter wat misschien wel de bekendste studentengrap ooit is. In 1951 stuurden Spitaels en co. een valse Koning Boudewijn naar een klooster in Oud-Heverlee. De nonnetjes geraakten in extase, Spitaels en vrienden lachten zich een breuk. Maar los daarvan was hij evengoed een degelijke student. Spitaels haalde in 1955 een doctoraat in de rechten en twee jaar later een licentie politieke en sociale wetenschappen. Hij zette zijn academische loopbaan voort aan de ULB waar hij hoogleraar werd. Hij doceerde er sociale economie en arbeidssociologie.

Partijkaart

Pas in 1961, na de grote staking - een reactie op de door de regering-Eyskens doorgedrukte Eenheidswet - beslist Spitaels om zich een partijkaart van de socialistische partij aan te schaffen. De jongeman voelt zich bovendien aangetrokken door André Renard, de legendarische vakbondsleider, en zijn Waalse beweging. André Cools is op dat moment de rijzende ster van de PS en merkt Spitaels al snel op. Ze worden bondgenoten. Samen proberen ze binnen de PS het Waalse idee te versterken. Pas in 1972 beslist Spitaels, op dat moment al over de veertig, om zich voluit te smijten in de politiek. Hij wordt kabinetschef Economische Zaken bij toenmalig premier Edmond Leburton (PS), de laatste Waalse eerste minister voor Di Rupo zijn intrek nam in de Wetstraat 16.

Spitaels raakt gechoqueerd. Door de vernedering die zijn baas moet doorstaan vanwege de Vlamingen. "In de ogen van Tindemans stelden we niets voor", zal hij later over het gedrag van de christendemocraten zeggen. De politiek stoot hem echter niet af, integendeel. Zijn hoogdagen komen er snel aan.

In drie jaar tijd, tussen 1974 en '77, wordt hij senator, burgemeester van zijn geboortestad Aat en uiteindelijk krijgt hij de portefeuille van minister van Arbeid en Tewerkstelling in de regering-Tindemans. De 'Spit' zal twintig jaar lang burgemeester blijven en de stad helemaal vernieuwen. Hij gooide er zijn nationaal gewicht voor in de schaal. Honderden miljoenen oude franken aan subsidies - Belgische en Europese - belanden in Aat. De legende wil dat Spitaels niet genoeg scharen had om alle lintjes tijdens officiële inhuldigingen door te knippen. Als minister van Arbeid boekt hij al snel een eerste groot succes: de arbeidsweek wordt verkort tot 38 uur. Onder Martens I, II en III werd Spitaels vicepremier en minister van Begroting, later van Verkeer.

In 1981 volgt hij zijn vriend en mentor André Cools op aan het hoofd van de PS. Hij legt de nadruk op le socialisme du possible, haalbaar, pragmatisch socialisme, helemaal op de lijn van François Mitterand, die dat jaar Frans president wordt. Gedaan met de utopieën. Spitaels is er ook van overtuigd dat Wallonië meer bevoegdheden moet krijgen, hij vecht tegen de fusie van het Waalse gewest met de Franstalige gemeenschap. De 'Mouvement Wallon', met de populaire broers Happart, ziet hij als een groeiende bedreiging voor zijn partij. Uiteindelijk kan hij de burgmeester van de Voeren, José Happart, binnenhalen bij de PS. De Franstalige socialisten zitten op dat moment in de oppositie. Ze voeren een strijd met de coalitie van Wilfried Martens en de Franstalige liberaal Jean Gol.

In 1987 volgt de kentering. De Franstalige socialisten halen een monsterscore: 43,3 procent in Wallonië. 'Le retour du coeur', de slogan van de PS, moest een uitweg bieden na jaren van besparingen van Martens-Gol. Die monsterzege maakt Spitaels legen- darisch. Als hij in alle daaropvolgende jaren aan iets moest worden herinnerd, dan liefst daaraan.

Samen met Jean-Luc Dehaene werkt hij aan een Staatshervor-ming die tot de oprichting van het Brussels Gewest zal leiden. Nadien beslist Spitaels om het voorzitterschap van de PS te laten vallen. Hij trekt naar Namen om er minister-president van het Waals Gewest te worden. Hij ijverde er onder andere voor de toekenning van het Europese Objectief 1-label aan Henegouwen als een van de armste regio's van Europa. Het bezorgt de provincie in 94 een pak subsidies.

Smeergeld

Een jaar eerder echter raakt Spitaels in nauwe schoentjes. Het Luikse gerecht vraagt de opheffing van de parlementaire onschendbaarheid van drie PS-ministers, onder wie Spitaels, wegens hun vermeende rol bij het betalen van smeergeld voor de levering van 46 Agusta-helikopters voor het leger. Spitaels leidde toen de PS. De 'drie Guy's', oud-defensieminister Coëme, Waals minister Mathot en zijn minister-president Spitaels, verliezen hun onschendbaarheid. Spitaels ontkent, maar komt in de problemen door een anonieme getuige, die later Philippe Moureaux (PS) blijkt te zijn. Hij zegt dat Spitaels en Coëme een geldkoerier uitstuurden om het smeergeld op te halen. Moureaux zwakt dat later af. Cools had net voor hij werd vermoord, in 91, aan Moureaux laten weten dat hij van plan was om Spitaels aan de kant te laten schuiven als partijvoorzitter. Cools schreef op een prentbriefkaart aan Moureaux dat hij zich klaar moest houden om 'de verrader' te vervangen.

Spitaels wordt nog voorzitter van het Waals Parlement in 1995. Maar drie jaar later wordt hij veroordeeld tijdens het Agusta-proces voor het Hof van Cassatie. Dit is, op zijn 67ste, het einde van zijn politieke carrière. Dit weekend overleed ook al Etienne Mangé, net als Spitaels veroordeeld voor zijn betrokkenheid in dezelfde affaire.

Na het proces kiest Spitaels voor een job als academicus. Hij geeft les aan de universiteiten en schrijft enkele boeken. Een gsm is niets voor hem. "Ik heb nood aan een beetje afstand", zei hij daarover onlangs nog. "Ik heb tijd nodig om te lezen en te schrijven." Heel zelden gaf hij nog eens zijn visie over de politieke toestand in ons land. N-VA-voorzitter Bart De Wever vindt hij "iemand interessant". Spitaels gelooft al lang niet meer in België. "Amerikanen kennen hun volkslied, Fransen houden veel van hun land, maar wij? Als je wil dat een land bestaat, dan moet de bevolking ervan houden."