Dilemma voor De Block: Varkens of mensen?

Belgische boeren geven hun biggen al jaren een medicijn dat gevaarlijk kan zijn voor de volksgezondheid en het milieu. Dat is de conclusie van het Europese Comité voor Diergeneesmiddelen. Het gaat om zinkoxide, waarvan België het medicinale gebruik bij dieren in 2013 goedkeurde. Sindsdien geven onze boeren hoge dosissen zinkoxide aan miljoenen biggen.

De voorbije maanden woedde er echter een hevige discussie in de coulissen van het Europees Parlement waarbij de varkenssector een mogelijk verbod probeerde af te wenden. Zonder succes, want eind juni viel de definitieve beslissing: alle lidstaten moeten zinkoxide bannen. Liefst zo snel mogelijk.

Onder meer toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven) vindt dat een goede zaak. "Ik ben geen voorstander van het gebruik van zinkoxide bij biggen. De voordelen wegen niet op tegen de nadelen."

Die nadelen zijn er voor milieu en mens. Via de mest van varkens komt zink in de grond terecht en daar wordt het niet afgebroken. Jaar na jaar stapelen de concentraties van het zware metaal zich op. Bovendien verhoogt het intensief gebruik van zinkoxide het risico op resistentie tegen antibiotica, wat nadelig kan zijn voor de mens.

Het zijn Frankrijk en Nederland die vorig jaar aan de alarmbel trokken en een procedure begonnen bij de EU. Lobbywerk heeft het verbod niet kunnen tegenhouden, maar er is wel een vertragingsmechanisme ingebouwd. Alle lidstaten krijgen de vrijheid om zinkoxide nog vijf jaar toe te laten.

Risico op resistentie

Dat legt de bal in het kamp van minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld). "Wij zijn teleurgesteld dat de EU ons standpunt niet heeft gevolgd", klinkt het op het kabinet. "België was voorstander van een verbod, maar dan wel met een uitdoofperiode die voor iedereen gelijk is." Nu moet De Block zelf aan de slag. Het omstreden medicijn meteen verbieden of de boeren nog vijf jaar respijt geven?

Geen evidente keuze want de tegenstrijdige meningen vliegen in het rond. "Zinkoxide is extreem schadelijk voor het milieu", zegt dierenarts Bill Vandaele. Hij deed in de jaren 90 al onderzoek naar het medicijn en windt er geen doekjes om. "Zeker in streken waar veel varkens zitten, zoals Vlaanderen, stelt zich een acuut gevaar."

Binnen AMCRA, een vzw die advies geeft aan de overheid over antibiotica- en geneesmiddelengebruik in de veeteelt, ziet men dat anders. In 2012 was het AMCRA dat de toenmalige minister van Volksgezondheid Laurette Onkelinx (PS) adviseerde om zinkoxide toe te laten op de Belgische markt. "Wij staan positief tegenover zinkoxide, al hebben we altijd benadrukt dat het om een tijdelijke maatregel moest gaan", zegt professor Jeroen Dewulf (UGent), voorzitter van AMCRA. "Dankzij zinkoxide hebben we het gebruik van kritische antibiotica in de varkenssector drastisch kunnen verlagen."

Volgens Dewulf is het bovendien niet eenduidig bewezen dat zinkoxide een gevaar vormt voor de volksgezondheid. "Het is duidelijk dat het risico bestaat op resistentie, maar de impact is op dit moment moeilijk in te schatten."

Ook de kritiek op het feit dat zinkoxide onze bodems vervuilt, countert hij. "Samen met het positieve advies hebben we met de sector een afspraak gemaakt om het zinkgehalte in het varkensvoer te verlagen. Op die manier wordt de verhoging via het geneesmiddel opgevangen. De uitstoot van zink daalde zelfs lichtjes."

Sinds vorige zomer heeft Europa echter strengere regels opgelegd voor zink in varkensvoer en dus scheiden Belgische varkens nu meer zink uit dan wanneer zinkoxide niet toegelaten zou zijn.

Bovendien komt er kritiek op de objectiviteit van AMCRA. Vooral van Waalse dierenartsen. Zij stellen dat de varkenssector - die in 2012 fors vertegenwoordigd was in de werkgroep die het positieve advies afleverde - zinkoxide koste wat het kost wilde invoeren, ongeacht de risico's. Daarbij zouden negatieve wetenschappelijke rapporten genegeerd en kritische stemmen geweerd zijn.

Bill Vandaele stelt dat zijn studie in 2012 zelfs bewust in de lade is gestoken. "Ik heb AMCRA laten weten dat ik een thesis had over dat onderwerp. Men zei: 'Stuur ze maar op', maar uiteindelijk heeft men geweigerd om het rapport te gebruiken. In het advies had men slechts één, positieve referentie: een studie die alle risico's onder de mat veegt. Ik had 32 referenties die het omgekeerde bewijzen."

Ook de Waalse dierenarts Josy Arendt, in 2012 aanwezig bij de vergaderingen over het omstreden geneesmiddel, claimt dat het advies van AMCRA er een op bestelling van de sector was. Zinkoxide moest volgens hem dienen als eenvoudig en goedkoop hulpmiddel om het antibioticagebruik te laten dalen. En als vetmester. "Varkens worden sneller dik van zinkoxide. Dat is mooi meegenomen voor de boer. Het advies moest snel geleverd worden en het besluit stond al vast. Ik zat op vergaderingen waar ik vaststelde dat alles al op voorhand besproken was onder de vertegenwoordigers van de sector."

Ingaan tegen Dewael

Voorzitter Jeroen Dewulf, ook aanwezig in de werkgroep, weerlegt die kritiek met klem. "Er was wel ruimte voor discussie. Ik heb er mijn archieven op nagekeken en ik kan geen enkele mail terugvinden van dokter Arendt over een gebrek aan inspraak."

Nu de EU standpunt heeft ingenomen, zal AMCRA in september een nieuwe werkgroep opstarten om te discussiëren over de invoering van het verbod. Mogelijk wacht minister De Block dat advies af vooraleer ze maatregelen neemt. Ze wil ook overleggen met minister van Landbouw Willy Borsus (MR). Want kiest ze dit jaar al voor een verbod, dan gaat ze in tegen de wensen van de Boerenbond. "Een onmiddellijk verbod is uit den boze", zegt Koen Mintiens. "Vijf jaar lijkt ons een redelijke termijn."

Naast de Boerenbond zou De Block met een direct verbod op zinkoxide ook ingaan tegen haar eigen fractieleider in het parlement. Patrick Dewael (Open Vld) brak begin 2013 in de Kamer immers een lans voor de invoering van zinkoxide. Hij hamerde op een snelle beslissing en stipte aan dat er geen tijd was voor een uitgebreid onderzoek naar de mogelijke risico's voor mens en milieu. Die vraag stelde hij eigenlijk niet zelf, maar in opdracht van partijgenoot Patrick Jans. Jans is schepen van Milieu in Tongeren en heeft als dierenarts veel contacten in de varkenssector. "Ik was begaan met de problematiek en wou minister Onkelinx aansporen tot actie", zegt Jans.

Na het positieve advies van AMCRA en de aansporing van Open Vld discussieerde men in 2013 binnen het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten over de netelige kwestie. In september zette men daar finaal het licht op groen. Vier jaar later fluit Europa België echter terug en staat De Block voor een dilemma: de sector ademruimte geven door het verbod nog vijf jaar uit te stellen? Of meteen ingrijpen en de risico's voor milieu en mens tot nul herleiden?