Eén vonk en Zaventem ontploft

Kijkt u maar eens goed rondom u. Jawel, jullie zijn vandaag weer met zo'n 40.000 die bij de vakantie-uittocht vertrekken vanuit Brussels Airport. Zaventem kent vanaf deze week zijn traditionele vakantiepiek. Op een normale dag verwerkt het luchthavengebouw zo'n 30.000 passagiers en 10.000 ton vracht. Die indrukwekkende cijfers worden vanaf de laatste week van juni en gedurende de zomermaanden artificieel opgetrokken. Talloze zonnekloppers, citytrippers, touroperatorfanatici, allen wurmen zich door de lange gangen van de verschillende terminals. Op zoek naar vakantievertier, met een streepje zon.

Aan de oppervlakte merkt u, behalve die drukte, niets wat op enige ambiguïteit kan lijken. Onderhuids borrelt het echter als nooit voorheen. De kans dat uw vlucht vertraging oploopt, of dat u van uw touroperator te horen krijgt dat u last minute via een andere luchthaven moet vertrekken, is niet onbestaande. De kans dat uw bagage achterblijft in Brussel is reëel, net zoals het heel goed mogelijk is dat u dat fletse broodje of die flauwe pasta niet achter de kiezen hoeft te steken, wegens geen maaltijd aan boord. De sociale onrust bij de verschillende diensten op en rond de luchthaven is immens, en de lont zit momenteel in het kruitvat. Er is bijgevolg weinig nodig om de boel op te blazen. "Het is wachten op wie er als eerste het vuur aansteekt. Wie dat doet, blaast meteen de hele boel op."

Stakingsdreiging

De druk is enorm. "En die druk geldt voor alle spelers", heet het bij de vakbonden. Klopt, zegt ook Geert Sciot, woordvoerder van Brussels Airlines. "Ik denk dat de sociale onrust in alle geledingen is toegenomen. Voor een flink pak door de grote vraag naar flexibiliteit, en de hoge werkdruk. Niet enkel bij de luchtvaartmaatschappijen, maar in de ganse microkosmos die rond de luchthaven zwermt."

Op Brussels Airport zijn maar liefst 260 bedrijven actief. Goed voor een totaal van bijna 20.000 werknemers. De luchthaven is uiterst fragiel, maar tegelijk een zeer belangrijke schakel voor de economie. Volgens de jongste studie van de Nationale Bank (NBB) over het economische belang van de Belgische luchthavens bedroeg de indirecte tewerkstelling op Brussels Airport zowat 21.157 banen. De toegevoegde waarde van Zaventem becijferde de NBB op 1,59 miljard euro direct en nog eens 1,7 miljard euro indirect.

Maar er zit meer dan een haar in de boter. De christelijke vakbond ACV Transcom bond deze week de kat de bel aan, en dreigt met een stakingsactie vanaf 25 juni, bij Belgocontrol. Inderdaad, precies in de eerste week van de vakantie-uittocht. "Een gevolg van verscheidene dossiers die belangrijk zijn voor de toekomst en de werking van Belgocontrol", heet het. Als de luchtverkeersleiders niet werken, dan landt of vertrekt er geen enkel vliegtuig. Dat het ernstig te nemen is, kan blijken uit de reacties van de luchtvaartmaatschappijen: ze doen er het zwijgen toe. "Om geen olie op het vuur te gooien. Maar eerlijk, het is belachelijk waarmee de vakbond afkomt", klinkt het.

Wie geen blad voor de mond neemt, is Antoon Van Eeckhout, van de Vereniging van Vlaamse Reisbureaus. "Het is bijzonder frustrerend dat voor de zoveelste keer de vakantie van velen dreigt verpest te worden. Puur voor eigen gewin." Frustrerend of niet, in de schuiven liggen de B-plannen klaar. Zeker bij de touroperators, zoals Thomas Cook of Jetair, die in deze tijd van het jaar hun beste seizoen draaien. Officieel wordt niet gereageerd, in de wandelgangen circuleren alternatieve vluchtroutes: letterlijk. De naam Rijsel valt daarbij herhaaldelijk als uitwijkluchthaven om de horden toeristen naar hun zon te vliegen.

Opstootjes

Belgocontrol is echter niet de enige smeulende haard. Aan kleine en grotere akkefietjes geen gebrek de voorbije dagen. "Vorige week, na de normale diensturen, mochten de hoofdboekhouder, de budgetplanner en enkele mensen van de directie in allerijl een vliegtuig gaan poetsen. De schoonmaakploeg legde het werk neer. Voor de zoveelste keer die week. Een aanrader voor het groepsgevoel, maar het moet vooral niet te lang duren", klinkt het schamper.

Ook bij de bagageafhandelaars is het weer hommeles. De werkdruk ligt er torenhoog, en de komende weken zal die alleen maar toenemen. Swissport is structureel verlieslatend en concurrent Aviapartner is op sterven na dood, zeggen waarnemers. De vakbonden liggen op vinkenslag. In mei hebben ze bij Swissport nog even de boel platgelegd. Reizigers moesten langer dan een uur wachten vooraleer hun bagage op de band verscheen. Ook bij het mediagenieke vertrek van de Rode Duivels naar Brazilië was er een opstootje. Evenwel uit het zicht van de nochtans talrijke camera's. Gedurende twee uur werd er geen bagage geladen, waardoor vliegtuigen met vertraging of zonder bagage moesten vertrekken. De huidige dienstverlening is ronduit lamentabel, mede door de beperkte bezetting. Luchtvaarteconoom Eddy Van de Voorde (Universiteit Antwerpen en Delft): "Met twee spelers teken je voor een 'cut-throat-competition, waarbij de ene het mes op de keel van de ander zet. Met als gevolg een neerwaartse spiraal in prijszetting, waarbij je snel op je tandvlees zit. Natuurlijk heb je dan geen reserve en een beperkte bezetting." Ironisch genoeg zijn het net de vakbonden die het huidige duopolie het hardst verdedigen.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over de cateringproblemen. Sinds het bedrijf Gate Gourmet vorig jaar zijn biezen pakte op Brussels Airport had concurrent LSG Sky Chefs die activiteiten overgenomen. Dat verliep van meet af aan met de nodige strubbelingen, en recent kwam het tot de verwachte uitbarsting. De werknemers legden het werk neer, tal van luchtvaartmaatschappijen moesten zonder maaltijd de lucht in, of moesten via alternatieve leveranciers snel proviand inslaan. Vergis u niet, de problemen zijn nog niet van de baan.

Alain Detemmerman, covoorzitter van ABVV Horval, die de voeding en horecadiensten onder zijn vleugels heeft: "We hebben afspraken gemaakt en zijn nu terug on speaking terms. Er is een verzoeningscomité opgericht en daar worden de vele organisatorische problemen opgepikt. Het pad is geëffend om de frustraties weg te nemen", stelt Detemmerman, die aan de einder echter alweer een nieuw euvel ziet opdoemen. Na het vertrek van Gate Gourmet was er slechts één cateraar meer actief op de luchthaven, wat niet wettelijk is.

Intussen heeft de joint venture Newrest-Servair haar licentie op zak, en die zal zo snel mogelijk opstarten. "Dat betekent dat er verschillende bestaande contracten die stilaan op hun einde lopen heronderhandeld moeten worden. Met een nieuwe speler erbij zal er weer een nieuwe wedren naar beneden komen."

Topjaar

Nochtans, aan de oppervlakte lijkt er niets aan de hand. Zelfs integendeel. Brussels Airport heeft er een topvoorjaar opzitten. In mei maakten 1,9 miljoen passagiers gebruik van de luchthaven. Het was de tweede opeenvolgende recordmaand voor Zaventem. Voor dergelijke historische cijfers moeten we al terug tot het jaar 2000. In een jaar-op-jaarvergelijking stijgt de passagierstrafiek in de maand mei met zomaar eventjes 16,2 procent (of 278.000 passagiers). Het aantal vluchten neemt ook toe, maar minder snel. Met 21.361 vluchten toch nog steeds goed voor een plus van 9,9 procent. "De werkdruk bij de onderliggende diensten is dan ook fors toegenomen", duidt onder meer Geert Sciot de keerzijde van de medaille. Daar zou een deel van de heersende sociale onvrede aan te wijten zijn. Zegt een bron: "De kwaliteit van de diensten op Zaventem gaat er zienderogen op achteruit. De verschillende directies zijn daarvoor al samengekomen."

Het is ook niet omdat Brussels Airport meer mensen over de vloer krijgt, dat de rest daar evenredig van kan profiteren. "Een luchthavenuitbater denkt voor zijn inkomsten in termen van het aantal bewegingen (vluchten), het aantal passagiers en de non-aviation concessies", zegt Eddy Van de Voorde. Die laatste inkomsten kun je zien als de kers op de taart: de inkomsten uit concessies stijgen mee met de trafiek van mensen op de luchthaven. Hoe meer mensen er een koffie drinken of een croissant eten, hoe meer gegeerd de concessies zijn. En dus hoe hoger de prijs per vierkante meter op de luchthaven wordt voor het uitbaten van een shop of horecazaak.

Dat een maatschappij als Ryanair sinds februari ook via Brussels Airport vliegt, is dus goed nieuws voor de luchthavenuitbater. De 500.000 passagiers die zo niet via Charleroi passeren zijn aardig meegenomen. Dat die andere lowcostcarrier Vueling deze week extra vluchten als weerwerk in het zwerk gooit, is andermaal koren op de goed draaiende molen van het luchthavenbestuur. Hoe meer luchtvaartmaatschappijen, hoe meer vluchten, des te meer publiek. Des te meer inkomsten. Het is een logica als een andere.

Prijzenoorlog

Het is echter de vraag of het ook een duurzame logica is. Het is niet omdat de vliegtuigen beter bezet zijn, dat ze ook financieel beter af zijn. De komst van goedkope luchtvaartmaatschappijen, de prijzenoorlog die dat tot gevolg heeft, de stijgende olieprijzen, het zorgt ervoor dat de luchtvaartmaatschappijen met marginale marges vliegen. Momenteel zijn er 66 luchtvaartmaatschappijen op Zaventem.

De Duitse maatschappij Lufthansa, tevens referentieaandeelhouder van Brussels Airlines, lanceerde vorige week nog een winstwaarschuwing. De onheilstijdingen van een nieuwe op til zijnde herstructurering zorgt voor nervositeit. En heus niet alleen in Frankfurt. Ook Air France-KLM zingt al geruime tijd een fors toontje lager, terwijl de eerste barsten aan het firmament van British Airways, dat andere lid van de zogeheten Big 3, opduiken.

Dat Lufthansa, dat 45 procent aandeel bezit in Brussels Airlines, enkele weken geleden andermaal zijn optie niet lichtte om het resterende aandelenpakket van 55 procent over te nemen, is meer dan een veeg teken. "Tactisch houdt Lufthansa zo de druk op Brussels Airlines om goed te presteren, en de kosten onder niveau te houden", zegt een waarnemer. Tot 2017, de deadline om het aandelenpakket over te nemen, zit Brussels Airlines in dat schuitje. "Maar ik hoop dat het management zo slim is om intussen al eens verkennende gesprekken te voeren met een andere luchtvaartmaatschappij, en het niet plots verrast is als Lufthansa in 2017 zijn Belgische dochter van de hand doet." Eddy Van de Voorde denkt niet dat het zo'n vaart loopt. "Lufthansa koopt momenteel gewoon tijd, en spreidt zijn investeringen in tijd en ruimte."

Bij andere, kleinere maatschappijen zoals Aer Lingus, Wizz Air en Swiss staat het zweet hen ook in de schoenen. "De huidige situatie is onhoudbaar", zegt een belangrijke stem van een luchtvaartmaatschappij, die om begrijpelijke redenen liever anoniem blijft. "We vliegen tegen onaanvaardbare marges. Ja, de trafiek op Zaventem is fors verbeterd. Ook bij ons zien we een mooie passagiersgroei. Maar is dat duurzame groei? Dat we intussen elkaar de kop afbijten lijkt voor de reiziger goed nieuws, hij krijgt zijn tickets aan almaar lagere prijzen. Maar dat is kortetermijndenken, iets wat Brussels Airport ook moet gaan beseffen. De concurrentie zit op een hoopje: hoeveel vluchten per dag zijn er naar Rome? Meer dan er inwoners zijn van Italië, en dat geldt voor andere Europese steden evenzeer", schampert een luchtvaartbron.

Alarmmodus

In de cockpit staat de schakelaar op alarmmodus. "Het gaat bij veel maatschappijen momenteel puur om overleven", zegt ook Eddy Van de Voorde onomwonden. "De yield (omzet per gevlogen kilometer per zetel, LID) is door de scherpe prijsconcurrentie fel gedaald. Het gaat erom de anderen op de knieën te dwingen. Wie het meeste cash in zijn zakken heeft, kan het het langst uitzingen."

Tussen de ronkende motoren op het tarmac en de bedrijvigheid in de aankomst- en vertrekhal smeulen onderhuids en haast onzichtbaar voor het publiek dus diverse vuurtjes. Eén vonk en het vuur laait op. "Wie als eerste op de rem gaat staan, brengt het hele raderwerk in gevaar."