'Vrouwelijk geweld heeft altijd bestaan'

Laat iemand uit een verpau- perde buitenwijk brutaalweg zingen over het leven in de cité of er met een schokkende schouder- camera naar kijken, en al snel vallen er termen als 'authentiek' en 'oprecht'. Maar een blanke buitenstaander die een film maakt over de banlieues met centraal een adolescente die zwart is, dat wekt sneller achterdocht.
Dat soort argwaan is onterecht als je met een cineaste mét talent en bagage als Céline Sciamma (36) te maken hebt. Sciamma debuteerde met Naissance des pieuvres. Daarin volgt ze drie tienermeisjes die synchroonzwemmen, om vervolgens op een intiem intense manier naar hun ontwakende seksuele identiteit te kijken. Diva Jeanne Moreau was er zo door ontroerd dat ze haar ere-César aan Sciamma en de actrices van de film gaf.
In Tomboy, haar tweede film, kijkt Sciamma indringend naar de onhandige maskerade van een onze- ker tienjarig meisje dat liever een jongen zou willen zijn. Samengevat: al de films van Sciamma hebben als thema de ontluikende seksualiteit van meisjes die nog zoeken naar hun identiteit. Of de sociale betrekkingen tussen meisjes en de initiatierites die aan de jeugd verbonden zijn. "Het is de peri- ode dat je lichaam fysiek veran- dert en die metamorfose heeft iets heel cinematografisch", legt Sciamma uit. "En ook al gaat het over een eenvoudig probleem of een momentopname uit je leven, als tiener komen er altijd grote gevoe- lens bij kijken. Ik vind het ook belangrijk om personages te volgen die zich gewoonlijk in de marge of aan de zijlijn bevinden van wat de norm in een film is. Hoe vaak zie je een Franse film over zwarte meis- jes? Zelden of nooit. Ik begrijp niet waarom en dat moet toch verande- ren, nee?"

Gewelddadig machogedrag

Sciamma groeide op in Pontoise, een buitenwijk van Parijs waar ze tot haar twintigste gewoond heeft. "Het was niet dezelfde banlieue als degene die je in de film ziet. Je trof er de door- snee middenklasse aan, al was er een grote sociale mix. Maar ik weet wat het betekent om als adolescent in een voorstad op te groeien. Daar houdt de vergelijking met de filmpersonages evenwel op. Ik ben niet vertrokken vanuit een nieuwsgierigheid, dat ik ze moest begrijpen. Ik begrijp hen. Ik had gewoon zin om naar hen te kijken. Plus: ik wilde een film maken over de mannelijke dominantie en het geweld
onder meisjes. In de banlieue springen zulke topics er ster-ker uit." Bande de filles draait vol-ledig om de metamorfose en de emancipatie van Marieme, een schuchter meisje van zestien dat thuis en op school veel problemen heeft. Het gewelddadige machogedrag van haar broer zit er voor iets tussen.
Een ontmoeting met een bende zwarte tiener-meisjes van haar leeftijd die van zich afbijten, zorgt voor een ommekeer. Marieme neemt een nieuwe identiteit aan en begint te rebelleren.
Ziet Sciamma zichzelf als een moderne antro- pologe of feministe?
"Beide", luidt het ant- woord. "En ik ben vooral regisseuse. Noem me maar een cinemadilettante. Film is een kunstvorm die je toelaat om verschillende dingen tegelijk aan te raken zonder dat je een kenner hoeft te zijn. En ik weet niet of ik mezelf als een advocate of pleitbe- zorgster voor de vrouwenzaak beschouw. Ik weiger de idee te aan- vaarden dat een vrouw als filmma- ker een andere blik dan een man heeft. Als er al verschillen zijn, zijn ze cultureel. Maar als vrouw moet je wel je plaats en het recht om films te maken opeisen. In die zin is de kijk van een vrouw politiek. Ook omdat ik geloof in de kracht van de omme- keer."

Coming-out

In Bande de filles wordt het emanci- patie- en bewustwordingsproces van Marieme niet alleen op gang
getrokken door haar contact met de meisjesbende. Ze neemt ook deel aan straatgevechten. Geweld heeft altijd al een belangrijke rol gespeeld bij meisjes, alleen snijdt men de vrouwen af van de geschiedenis van hun eigen geweld, redeneert Sciamma. "Vandaag ontdekt men dat geweld opnieuw via met gsm gefilmde filmpjes op sociale media. Plots heeft men het over het nieuwe fenomeen van gewelddadige meis- jes. En de meisjes uit de buitenwij- ken zijn de nieuwe zondebokken. Dat soort geweld heeft altijd al bestaan. Kijk naar Louise Michel, de rode maagd van Montmartre bij de Commune van Parijs in 1871. Alleen: op school leer je niet zo veel over revolutionaire vrouwen. Geweld wordt altijd gestigmatiseerd, zeker bij vrouwen. Maar soms is geweld legitiem en een noodzakelijke stap in het emancipatieproces."
Nu we het toch over emancipatie hebben: Sciamma haalde in Frank- rijk recent ook de pers met haar coming-out: ze stond op de cover van een lesbisch tijdschrift. Moet die gezien worden in de context van de nieuwe conservatieve wind die over Frankrijk waait met beto- gingen tegen het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht of adoptie door homo's en lesbiennes? Toen de zender Arte onlangs Tomboy wilde uitzenden, pro- beerde een fundamentalistische katholieke groepering dat te belet- ten.
Sciamma: "Ik heb mijn geaard- heid nooit verstopt. Ik weet niet of ik voldoende bekend ben om een rol- model te zijn. Als Beyoncé uit de kast zou komen, zou dat meer impact hebben. Ik probeer zoals de meisjes in mijn film te zijn: vrank en vrij."