Wrange week voor Antwerpen, gevaarlijke voor Vlaanderen

Het was een beklemmende week voor Antwerpen, en dus voor Vlaanderen. We hebben het dan niet alleen over het mogelijke lot van Opel, maar over de confrontaties over de hoofddoek aan het atheneum te Hoboken en op het alsmaar verder op de spits gedreven debat over het referendum over de Oosterweelverbinding.Op het eerste gezicht hebben beide dossiers weinig meer met elkaar te maken dan dat ze zich geografisch in dezelfde stad bevinden. Toch is er een opvallend koppelteken. Twee citaten.Het eerste uit het Oosterweeldossier. Auteur: N-VA-voorzitter Bart De Wever. “De sp.a probeert gewoon haar eigen broddelparcours goed te praten.” De Wever doelde op de socialistische bocht. Eerst werd Jan en alleman gemobiliseerd voor het BAM-project, inclusief Oosterweelbrug. Patrick Janssens had zijn befaamde oneliner “walk and don’t look back”, hooggeplaatste partijgenoten als Kathleen Van Brempt (toen nog Vlaams minister van Verkeer) Ingrid Lieten (toen nog hoofd van De Lijn, alsook BAM-bestuurder) deelden dezelfde visie: het BAM-project is misschien niet volmaakt, maar het minst slechte, het meest haalbare en dus het beste. Tot kort voor de verkiezingen de sp.a-burgemeester van koers veranderde en de hele partij mee de bocht in moest. Ineens was de sp.a tegen de brug, en voor het referendum. Vriend en vijand die Patrick Janssens een beetje kennen, weet dat dan een belletje moet rinkelen: dat uitgerekend deze wel zeer kordate burgemeester-bedrijfsleider, in een miljardendossier, het lot van zijn stad in handen legt van de basisdemocratie, in de vorm van een referendum.Het tweede is een citaat uit het hoofddoekendebat. Dit keer niet van de hand van een politieke tegenstander als De Wever, een man die door de Antwerpse sp.a-leiding gemakshalve als “rechts” wordt afgedaan. Het komt uit de mond Tuur Van Wallendael, Antwerps sp.a’er in hart en nieren. De uitspraak is gloednieuw, u vindt de woorden een paar pagina’s verderop in deze krant, in zijn interview in ‘Zeno’. Zegt Van Wallendael: “Neem dat hoofddoekenverbod. Alle scholen hebben al een verbod, de twee die overbleven, waren het atheneum in Hoboken en dat van Antwerpen. Mijn atheneum, trouwens. Patrick Janssens heeft toch een flatertje begaan door er een zaak van te maken. Hij had het rustiger kunnen aanpakken. De huidige directrice van ‘mijn’ atheneum was daar in het begin trouwens nogal kwaad over. Nu doet ze mee, en ik vermoed: nog altijd niet met volle overtuiging.” Het is de beleefde formulering van een krasse werkelijkheid: dat Patrick Janssens de forcing voerde, in het ook politiek ‘neutrale’ gemeenschapsonderwijs dan nog, om het hoofddoekenverbod door de strot van de plaatselijke schoolleiding te rammen, blijkbaar tegen de zin van de directie in die nu natuurlijk niets anders kan dan het fait accompli verdedigen.

De sp.a is van koers veranderd

Wat gebeurde er in beide dossiers? Eerst de mobiliteit. De aanvankelijke steun van sp.a voor de BAM was weloverwogen. Want ook al verdedigde de BAM zich bijzonder slecht in de publieke opinie, toch zijn er ook zakelijke argumenten pro het Oosterweeltraject (alleen valt het publiek daar nog amper van te overtuigen). En dat hebben top-sp.a’ers als Ingrid Lieten en Kathleen Van Brempt dus ook jarenlang getrouw gedaan. In gesprekken legde Van Brempt bijvoorbeeld - terecht - uit dat een alternatieve oplossing waarbij de ring niet via de Lange Wapper, maar ver richting Noorderkempen doorgetrokken zou worden, veel bouwondernemingen en projectontwikkelaars deed watertanden, omdat het de oude, wilde droom van een soort superring door de Kempen deed herrijzen. En als Ingrid Lieten het BAM-project verdedigde, deed ze dat niet alleen met zakelijke kennis, maar ook met de felheid van een betere Passionaria. Pour la petite histoire: Lieten trakteerde ondergetekende ooit een klein uur op een kanonnade van verwijten aan deze krant, omdat we de tegenstanders van de BAM te veel aan het woord lieten, en de argumenten van stRaten-generaal en Ademloos niet stelselmatig onderuit haalden. Caroline Gennez weet dat, want ze stond erbij. Haar woordvoerder Johan Vanhoecke trouwens ook. Verder was het een gezellige receptie.Maar dat mag niet meer gezegd, geschreven of in herinnering gebracht worden. De sp.a is van koers veranderd. Terecht of onterecht, daarover zou met de Ingrid Lieten die nog geen minister was een fiks en fel debat over opgezet kunnen worden. Maar ook: in de aanloop naar de Vlaamse verkiezingen van 2009. De meeste waarnemers analyseerden dat toen als een ingenieuze poging van marketeer Janssens om het groeiende Antwerpse ongenoegen te capteren, en vooral Groen! de wind uit de zeilen te nemen. Wat hem overigens deels is gelukt. Dan de hoofddoek. De kwestie verdeelt niet alleen half Europa, maar ook de sp.a. Toen hij nog voorzitter was, legde Johan Vande Lanotte ooit uit dat het om een generationeel debat was in eigen rangen. Zijn generatie hield nogal aan de strikte neutraliteit van de overheid, jongeren als Caroline Gennez en Freya Van den Bossche stonden (staan?) veel toleranter tegen de hoofddoek. Patrick Janssens is een van de meest uitgesproken voorstanders van het hoofddoekverbod. Eén van de redenen waarom Janssens van de hoofddoek een punt maakt, zou niet alleen van ideologisch-inhoudelijke, maar ook politiek- strategische aard kunnen zijn. In 2006 heeft Patrick Janssens namelijk een van de meest historische gemeenteraadsoverwinningen ooit gehaald: door het stuiten van de opgang van Philip Dewinter in Antwerpen, brak hij het elan van die partij in het hele land.Maar hij deed dat niet door stemmen van het VB terug te winnen (al stremde de aangroei van die partij), maar door maximaal stemmen in te pikken van de democratische partijen in zijn eigen college: CD&V, Open Vld en Groen!. Hij deed dat met een campagne waarin hij de Belangkiezer de rug toekeerde: BV’s die een multicultureel feestje bouwden, de hippe campagne ‘’t Stad is van iedereen’, enzovoort. Als Janssens nog een volgende keer de verkiezingen wil winnen, zal het niet eenvoudig zijn dat ‘verdraagzame’ deel in zijn totaliteit aan zich te blijven binden. Nieuwe kiezers zitten vooral in de ruim 35 procent die nog altijd voor het VB stemt (een deel ervan bestaat trouwens uit voormalige socialistische kiezers). En zo ziet men dat Patrick Janssens snel na zijn verkiezingsoverwinning een andere plaat oplegde: een zeer resolute attitude tegen hét symbool van de ‘niet-geïntegreerde allochtoon’ par excellence: de hoofddoek. Geen hoofddoeken bij de Antwerpse overheid, niet in het stedelijke net, en nu dus ook niet bij Antwerpse scholen uit het gemeenschapsonderwijs. Zoals Van Wallendael zegt: het begon met een actie van Patrick Janssens. En daar hierover nooit publiek werd gecommuniceerd, mogen we dat een ‘achter de schermen’-raid heten. Het VB kan aan de zijlijn blaffen, maar speelt in dit dossier amper mee. De man die de hoofddoek heeft gebannen, is die kerel met zijn T-shirt en sjerp.Die strategie heeft voordelen en nadelen. De voordelen zijn deels inhoudelijk: wie tegen de Oosterweel-oplossing is, wie de hoofddoek een symbool van onderdrukking vindt, die heeft in deze acties van de burgemeester zijn Groot Geluk gevonden. Ze zijn ook zeer politiek-strategisch: niemand is groener dan Patrick Janssens. Niemand is meer tegen de hoofddoek, en dus strenger en kordater voor de islam. Janssens verdedigt de Antwerpse socialisten (die hij zo niet meer noemt) met een strategie van ‘de aanval is de beste verdediging’, en hij doet dat zowel aan de progressieve (Groen!) als de rechts-nationalistische (VB)-kant.

Strategie ‘van de spanning’

De nadelen zijn er ook. ‘’t Stad is van iedereen’, maar nooit was de Antwerpse publieke opinie méér gepolariseerd dan nu. Het college zou daadkrachtig besturen, maar actiecomités allerhande, van Ademloos tot BOEH!, wegen zwaar op de politieke agenda.En vooral: deze strategie ‘van de spanning’ lost de problemen niet op, maar exporteert ze vooral. De Antwerpse controverse rond hoofddoeken leidt, via een stapje bij de Raad van State, tot een algemeen verbod, ook in die tientallen scholen in Vlaanderen waar er hoegenaamd géén probleem was. Het referendum rond de BAM ligt in handen van de Antwerpenaar. Die heeft groot gelijk om bekommerd te zijn om zijn eigen gezondheid, zijn eigen leefmilieu, zijn fijn stof en zijn overdreven lawaai. Maar zelfs van de zéér bewuste Antwerpenaar kan men toch onmogelijk verwachten dat die een genuanceerde en omvattende kijk zal hebben op het globale mobiliteitsprobleem in Vlaanderen. Want in Antwerpen dreigt men wel eens te vergeten dat daarom zo verschrikkelijk veel miljarden in Antwerpse infrastructuurwerken worden gepompt, opgehoest door belastingbetalers in Brugge, Mechelen, Gent, Leuven, Hasselt en andere contreien: omdat bepaalde oplossingen van het Antwerpse verkeersinfarct, goed, heilzaam en nuttig zijn voor alle verkeersaders in het hele land.Maar daarover gaat het referendum niet. Het blijft dus uitkijken welke prijs Vlaanderen betaalt (niet alleen zijn politici, maar ook zijn allochtonen, zijn bedrijven, zijn chauffeurs, zijn burgers, dus u en ik) voor twee Antwerpse disputen die niet door overleg, maar blijkbaar alleen via de brute forcing op te lossen zijn.