Tachtig is machtig

"Ik ben nooit op dieet gegaan, ik eet als een varken en ik drink - vooral wodka", verklaart China Machado, en ze zet een cocktail aan haar lippen, waarna ze ietwat overbodig laat volgen: "Ik rook ook. Nog altijd." Als er ooit een doorslaggevend bewijs geleverd moet worden dat het allemaal in de genen zit, dan zou ik Machado - kwiek, sprankelend en onmogelijk jong ogend voor haar 82 - opvoeren als bewijsstuk A.

Ooit werd ze bestempeld als "waarschijnlijk de mooiste vrouw ter wereld", door de wereldberoemde fotograaf Richard Avedon, voor wie ze uitverkoren model en muze was. Met haar fijne, exotische gelaat schopte Machado het tot eerste niet-blanke covermeisje in het Westen.

Maar ze maakte niet alleen furore in de couturehuizen en op de catwalks waar ze vijftig jaar geleden gefêteerd werd, ze ging er ook vandoor met de vermaarde stierenvechter Luis Miguel Dominguín, ze had een affaire met Hollywoodacteur William Holden, feestte in Parijs met Picasso en in New York met Andy Warhol, reisde de wereld rond met Avedon, eerst als model en daarna als modejournaliste, lanceerde kledinglijnen, producete televisie en voedde twee dochters op, grotendeels als alleenstaande moeder.

"Ik had nooit kunnen dromen dat ik alle dingen zou doen die ik gedaan heb", zegt Machado, niet opschepperig maar met oprechte verwondering. "Maar ik maak gewoon constant dingen mee."

En dat blijft gebeuren. Drie jaar geleden zette een bijdrage van twintig pagina's met foto's van Bruce Weber in modeblad W magazine haar opnieuw in de spots. "Ik wilde niet opnieuw model worden, daar was ik in 1962 mee gestopt", benadrukt ze. "Als je ooit met Avedon gewerkt hebt, dan wil je met niemand anders meer werken." En toch: vijf decennia later is ze opnieuw onder contract bij het modellenagentschap IMG.

De leeftijd heeft niets afgedaan van het dwingende effect van de hoge jukbeenderen, de volle mond en de katachtige ogen, en ze is nog altijd slank en strak, met geen spoor van slappe huid of een dubbele kin. Als je haar geduldig zorgvuldig ingestudeerde poses ziet aannemen voor onze fotograaf, in een smaragdgroene jurk van Saint Laurent, krijg je de indruk dat ze met minder tegenzin terugkeert naar haar oude beroep dan ze beweert. Het enige nadeel lijkt te zijn dat ze zo veel werk heeft dat haar autobiografie voorlopig niet geschreven raakt.

Machado woont al negentien jaar in een wit huis aan de waterkant in Sag Harbor, in de welgestelde Hamptons in de staat New York. Het huis - dat ze deelt met haar tweede echtgenoot, de gepensioneerde meubelexporteur Riccardo Rosa, en hun hond Cha-Cha - ligt aan de Long Island Sound, het spectaculaire estuarium dat aftakt van de Atlantische Oceaan. Vandaag valt er ijskoude regen neer, maar Machado schetst een betoverend portret van de zomer hier. "Elk jaar in juni geven we een feestje om de bloei van de rozen te vieren. We vragen 110 mensen en ik kook alles zelf." Ze maakt dus niet alleen haar eigen kleren, ze is ook een uitstekende kok - er liggen tal van kookboeken op tafel. "Ik kook 'Macau', een heel speciale mix van Chinees, Portugees en Indiaas." Ze had net zo goed zichzelf kunnen beschrijven.

China werd in 1930 geboren als Noelie Dasouza Machado (ze koos China als voornaam toen ze begon te werken als model) in de rijke Franse concessie van Sjanghai. De genetische alchemie die verantwoordelijk is voor het fascinerende gezicht, is het product van 400 jaar gemengde huwelijken tussen Portugese kolonialen en lokale vrouwen in handelshavens zoals Goa en Macau, waar de familie van haar moeder en haar vader respectievelijk vandaan kwamen. Als kind sprak ze Portugees, Frans, Engels en Chinees (tegen het huispersoneel). Door een leven lang verhuizen is het onmogelijk geworden haar accent precies te plaatsen. Het klinkt deels Amerikaans, deels Brits, deels welopgevoede Europese chic.

Als kind las ze nooit modebladen en vond ze zichzelf niet bijster aantrekkelijk. Haar idolen waren allemaal blanke, Amerikaanse filmiconen zoals Rita Hayworth, Vivien Leigh en Ava Gardner. "Ik leek in niets op hen", zegt ze schouderophalend. "Hoe kon ik dan mooi zijn?"

Ze beschrijft zichzelf als "onverschrokken en "een survivor", en dat is niet overdreven. Op haar zesde overleefde Machado nipt een combinatie van tyfus, paratyfus en hersenvliesontsteking. Ze herinnert zich nog de quarantainekamer waar ze lag te ijlen. Toen het ziekenhuis gebombardeerd werd tijdens de Japanse aanval op Shanghai werd ze uit de vlammenzee gehaald, maar in alle chaos werd aangenomen dat ze dood was. Haar vader vond haar in de vrachtwagen met de lijken.

Kansloos tegen Ava Gardner

Dat Machado haar jeugd in Shanghai doorbracht, is duidelijk in elk hoekje van haar huis. Het is gevuld met reusachtige kamerplanten, bomen, sierlijke staande lampen, kussens, spiegels, mozaïeken en alle vormen van oosterse decoraties. Je waant je bijna in het Royal Pavilion in Brighton. De muren van de woonkamer en slaapkamer zijn versierd met traditionele Chinese boten, eilanden en kastelen, geschilderd door Machado zelf. "Toen Dick Avedon stierf, was ik helemaal van de kaart en begon ik te schilderen", zegt ze. "Veel komt van herinneringen aan mijn kindertijd, toen ik met de boot mijn grootmoeder ging bezoeken, die een enorm landhuis had."

Toen Machado zestien was, ontvluchtte haar gezin Shanghai, waar Mao de controle had overgenomen, en vestigden ze zich in Buenos Aires. Op haar negentiende werd ze eventjes stewardess bij Pan Am en woonde ze bij haar broer in Lima in Peru, waar ze kennismaakte met Luis Miguel Dominguín. Drie dagen later liep ze met hem weg naar Mexico, en liet ze een geschandaliseerde familie achter. Haar vader zou vijftien jaar niet met haar praten.

Haar leven met Dominguín was een wervelstorm van stadsbezoekjes en feestjes van de culturele elite vol celebrity's, gaande van Errol Flynn ("een boef") tot Pablo Picasso ("charmant, flirtziek, oud"). "Natuurlijk apprecieerde ik dat niet", zegt ze. "Ik was te jong."

Ironisch genoeg zou de versierder Dominguín Machado uiteindelijk verlaten voor haar idool, Ava Gardner, die nog getrouwd was met Frank Sinatra. "Ik was bij hem op de avond dat ze elkaar leerden kennen, een feestje in Madrid", herinnert ze zich. "Kun je je dat voorstellen? De mooiste vrouw ter wereld die binnenkomt en achter je man aan gaat? Ik had geen kans."

Ze verhuisde naar Parijs, alleen, en kwam weer op haar pootjes terecht. Een vriendin die mannequin was, stelde haar voor het eens te proberen. Toen Machado Givenchy opzocht, vergiste die zich: hij dacht dat ze een vervangster was en liet haar opdraven in zijn show. Op haar 24ste werd ze zo onverwacht model en maakte ze deel uit van het selecte kransje van vrouwen dat mocht werken voor een van de meest prestigieuze modehuizen van Europa. Binnen de twee jaar deed ze ook modellenwerk voor Dior en Balenciaga, Italiaanse couturiers in Rome, Firenze en Milaan, en werd ze de best betaalde mannequin van Europa, met een gage van 1.150 euro per dag.

Machado heeft weinig op met het moderne modellenwerk. "Als je nu naar de catwalk kijkt, dan zijn de meisjes vijftien, zestien jaar oud. Ze hebben geen kennis van kleren, weten niet hoe ze zich moeten presenteren. Ik werd opgeleid om de jurk mooi te presenteren, om zo te bewegen dat de kleren beter tot hun recht kwamen." Ook vandaag nog, gekleed in een lila sweater en een nauwe zwarte broek, straalt ze klasse uit en is haar houding perfect.

Mogen we ervan uitgaan dat we Machado dan niet meer op de catwalk zullen zien? "Thierry Mugler wilde me onlangs 10.000 dollar betalen om een modeshow te doen. Maar hij wilde me in een rubberen jurk steken", slaakt ze oprecht verontwaardigd. "Ik heb een kast vol Dior, Givenchy en Balenciaga. Dus nee, geen rubberen jurken voor mij", zegt ze ferm.

In Parijs leerde ze haar eerste echtgenoot kennen, Martin LaSalle, de zoon van een diplomaat en een student politieke wetenschappen aan de Sorbonne. "Hij was buitengewoon knap, een kruising tussen Henry Fonda en Montgomery Clift - gewoonweg adembenemend", zegt ze. Hun relatie was echter nog geen jaar oud toen ze hem verliet voor de acteur en Oscarwinnaar William Holden. Ze ging daarop terug naar LaSalle, ze trouwden en kregen twee dochters: Blanche, die nu 50 is, en Emmanuelle, 45. Het koppel scheidde in 1965, nadat Machado een affaire had gehad met een vriend van hem.

Als ik vraag of ze ergens spijt van heeft, last Machado een redelijk lange pauze in en steekt ze een sigaret op. "Het spijt me dat ik sommige mannen pijn heb gedaan in mijn leven. Maar ze kunnen voor zichzelf zorgen."

Ze leerde haar tweede echtgenoot, Riccardo Rosa, 35 jaar geleden kennen op een feestje. "Hij trok bij me in en is nooit meer weggegaan." Ze woonden 25 jaar samen voor ze trouwden, op verzoek van haar twee kleinzonen.

Sneeuwluipaard

In 1958 verhuisde Machado naar New York. Een paar dagen later maakte ze kennis met de legendarische hoofdredactrice van Harper's Bazaar, Diana Vreeland, die viel voor haar aparte esthetiek. Nog dezelfde avond voerde ze Machado in het Waldorf Astoria Hotel op in een modeshow, die ze opende bovenop een ladder van zes meter in een knalroze pyjama van Balenciaga met vleermuisvleugels.

Van Machado is bekend dat ze geen blad voor de mond neemt als het over Vreeland gaat. "Ze was een lelijk meisje, opgevoed onder intellectuelen in Parijs, dus iedereen hielp om haar om te vormen tot iemand met veel stijl. Wist je dat ze zijdelings liep?" Ze springt op om het demonstreren en lacht als ze door de kamer schuifelt.

Na de show in het Waldorf Astoria introduceerde Vreeland Machado aan Avedon, die meteen met haar afsprak voor een shoot voor Harper's en haar vroeg exclusief voor hem te werken. "Hij heeft op alle vlakken mijn carrière gemaakt", zegt ze eenvoudigweg.

Pas twintig jaar later kwam Machado er achter dat hij veel moeite had gehad om die eerste foto's gepubliceerd te krijgen. De uitgever van het magazine had bezwaren tegen haar multiraciale uitstraling, maar Avedon vocht terug en weigerde een contract van zeven jaar bij het blad te ondertekenen als de foto's niet gebruikt werden. Het gevaar hem te verliezen was te groot, en dus werd het verhaal in februari 1959 gebracht.

Had Machado toen het gevoel dat ze door een barrière brak? "Niet echt", zegt ze nonchalant. "In New York werd ik gevierd; het waren de klanten in het zuiden die de ontwerpers zeiden dat ze geen jurken zouden kopen die ik droeg. Maar het kwam niet echt in me op dat ik een impact had. Ik had het te druk met reizen en werken."

De hoeveelheid werk die zij en Avedon in minder dan vier jaar verzetten, is in elk geval imposant - en ademt sterk de tijdgeest. Ik wijs haar op een prachtige foto van haar in een van haar mappen met 'hoogtepunten': Machado op een ijsschots in Canada, gewikkeld in wat zeehondenbont lijkt. "Sneeuwluipaard", corrigeert ze, een beetje schaapachtig kijkend. "Kun je het je voorstellen? Ik heb trouwens ook panter gedragen."

In 1962 ging Machado samenwerken met Avedon aan de andere kant van de lens en werd ze moderedacteur voor Harper's Bazaar. Ze reisde nog, maar nu om andere vrouwen te stylen en te fotograferen, onder wie Elizabeth Taylor en Judy Garland, samen. In 1972, tien jaar later, verliet ze het magazine en ging ze modeshows producen voor tv en kostuums ontwerpen voor films. Ze lanceerde een gamma gebreide kleding en keerde uiteindelijk terug naar de tijdschriftenwereld om mee Lear's Magazine op te starten, een weinig succesvol tijdschrift voor vrouwen ouder dan 35.

Nooit echt gewerkt

Nu ze het op haar 82ste weer even druk heeft als vroeger, wil ik weten of we een stap verder zijn in de strijd tegen leeftijdsdiscriminatie. "Het is wat minder geworden, maar niet veel", zegt ze. "Vrouwen wordt nog altijd ingeprent dat ze er jong moeten uitzien." Zelf is ze niet tegen plastische chirurgie. "Uiteraard wil ik er zo goed mogelijk uitzien voor mijn leeftijd." Haar pikzwarte haar is geverfd - ze wil niet toegegeven aan het grijs. "Maar heb ik ooit iets laten doen aan mijn gezicht? Nee. Heb ik mijn borsten laten opereren? Nee." Haar schoonheidsregime bestaat uit zeep, water en crèmes van Pond.

Ze staat erg dicht bij haar dochters: Blanche is alleenstaand en woont in Las Vegas, en Emmanuelle, haar man en hun twee twintigers van zonen wonen in New York.

Emmanuelle, die voor tv werkt, zou wat graag een documentaire maken over haar moeder - en er is materiaal genoeg voor. "Ik heb foto's en films van vijftig jaar geleden - alle stierengevechtfoto's, Picasso, iedereen", zegt Machado.

Heeft ze nog ambities? "Nee, ik ben moe", beweert ze, al ziet ze er allerminst zo uit. "Maar soms voel ik me wel schuldig omdat ik nooit echt voor iets gewerkt heb. Ik heb zelfs nooit leren typen."

Fotograaf Richard Avedon en zijn muze tijdens de opening van zijn tentoonstelling in het Metropolitan Museum of Art in New York, september 1978.

China in het New Yorkse Plaza Hotel in 1987.

Als 82-jarig covermodel voor Fashion Magazine.