Eerherstel voor 'dwaze' natuurheld
Hij verwierp de maatschappij maar stierf door zijn gebrekkige kennis van de natuur. Dat was tot nu het oordeel over avonturier Chris McCandless. Nieuwe neurotoxische tests en inzichten over Holocaustdoden tonen dat hij in de wildernis van Alaska toch niet stomweg zijn eigen dood opzocht.
Vorige week gebeurde het opnieuw. In de bossen van Oregon trof de politie het levenloze lichaam van de 18-jarige Jonathan Croom aan. Hij had midden augustus zijn auto aan de kant van de weg gezet en was de natuur in getrokken. Wat precies met Croom is gebeurd moet verder onderzoek nog uitwijzen. Maar ouders en familie wisten dat de kerel 'geobsedeerd' was door Chris McCandless. Diens ontbindende uitgemergelde lichaam werd 21 jaar geleden gevonden in het Denali National Park in Alaska, nadat de twintiger al zijn wereldse bezittingen had weggegeven en besloot ver weg van de 'verwerpelijke' maatschappij en haar materialisme in de natuur te leven. Officiële doodsoorzaak: uithongering.
Journalist John Krakauer schreef McCandless' verhaal neer op basis van de dagboeken, gevonden in diens roestige aftandse busje dat hij als vaste stek gebruikte in de wildernis. Sean Penn verfilmde het later metInto the Wild. Poseren naast het busje is voor fans een soort trofee. Om de zoveel tijd moeten lokale autoriteiten aanhangers die het ook eens willen proberen gaan redden.
Croom begaf zich dan wel niet naar Alaska, hij adoreerde McCandless en diens ideeën. Maar naast een schare supporters heeft McCandless ook een pak criticasters. "Wie is nu zo dom om te vertrouwen op de natuur en met niets te overleven", luidt hun oordeel. Anderen verwijten McCandless een gebrek aan kennis van diezelfde wildernis die hij zo adoreerde.
McCandless stierf namelijk door de verkeerde soort zaden te eten. Zaden van wilde erwten(Hedysarum mackenzii)en van wilde aardappelen(Hedysarum alpinum)zien er hetzelfde uit. Maar de eerste soort is giftig. Zo besloot Krakauer althans in zijn eerste artikel over McCandless. In het boek over de 'natuurheld' veranderde de journalist die eerste versie, op basis van de dagboeken. Daarin staat herhaaldelijk dat de jongeman zich "extreem verzwakt" voelde en dat de "aardappelzaden de reden moesten zijn". Jarenlang hebben kenners en inwoners van Alaska Krakauers definitieve besluit van tafel geveegd. Nee, de jongeman was arrogant en zodanig verzwakt door het leven in de natuur dat hij zich vergiste, want van de zaden van wilde aardappelen is nog niemand gestorven, luidt de kritiek.
Concentratiekamp
Minutieus onderzoek toont nu dat dat niet klopt. In een blog op de site van het bladThe New Yorkerbeschrijft Krakauer omstandig hoe de cultheld een tragische dood stierf ondanks zijn voorzichtigheid en kennis. "Iets klopte niet", schrijft Krakauer. "McCandless schreeuwde zijn lijden uit en wees de wilde aardappelzaden aan als de oorzaak. Ook had hij een boek waarin zeer duidelijk het gevaar van de wilde erwt staat en een handleiding om beide planten uit elkaar te houden."
Analyse van zaden die Krakauer aan biochemicus Thomas Clausen gaf, toonde echter dat er geen enkele toxische stof in zat. Maar een zekere John Hamilton had een ingeving die de dood van McCandless wel wetenschappelijk verklaart. De Amerikaanse held is zo gecontesteerd dat er over de oorzaak van zijn dood zelfs een website bestaat waarop de discussie woedt. Hamilton postte er een verwijzing op naar het nazikamp Vapnyarka, in Oekraïne. Het lot van McCandless deed hem denken aan een macaber experiment daar. In 1942 besloten de kampautoriteiten de gevangenen brood te voederen gemaakt van graserwt ofLathyrus sativus, een giftige peulvrucht.
Na een tijd werden de mannen kreupel, daarna stierven ze aan 'neurolathyrisme': "alsof een vuur hen vanbinnenuit onomkeerbaar opvrat". Ook later zijn gevallen bekend geraakt van mensen die verlamd raakten door graserwt te eten. De schuldige is een neurotoxine die in 1964 geïdentificeerd is: beta-N-oxalyl-L-alpha-beta diaminopropionic acid of 'beta-ODAP'. De stof overstimuleert zenuwreceptoren waardoor die afsterven, vandaar de verlamming in de eerste fase.
Uit speurwerk van Hamilton blijkt dat die stof de ergste ravages aanricht bij mannen tussen 15 en 25 jaar die uitgehongerd zijn, die zeer eenzijdig eten en die zware fysieke activiteit verrichten. Dat gold zowel voor de joden in Vapnyarka als voor McCandless. Krakauer las de nieuwe theorie en stuurde daarop een staal van de zaden die McCandless gebruikte naar chemicus Craig Larner van Avomeen Analytical Services, in Ann Arbor. Analyse toonde aan dat de zaden een dosis beta-ODAP bevatten die volstaat om lathyrisme te veroorzaken.
Fatale kracht
Volgens de Belgische professor Fernand Lambein, die het Cassava Cyanide Diseases and Neurolathyrism Network coördineert, is af en toe voedsel eten waar beta-ODAP in zit geen probleem wanneer je een uitgebalanceerd dieet hebt. "Maar wie verhongert en onder zware stress staat, is wel gevoelig voor de verlammende effecten van de stof", zegt hij.
McCandless was een jonge man die in extreme omstandigheden leefde, fel vermagerd was, zijn dagen sleet met jagen, trekken en klimmen en moest overleven op een zeer mager dieet waaronder grote hoeveelheden wilde aardappelzaden met daarin dus beta-ODAP. Wellicht raakte ook McCandless langzamerhand verlamd, waardoor hij niet weg wist te raken.
"Deze ontdekking zal de mening van veel inwoners van Alaska over de 'arrogantie' van McCandless wellicht niet bijstellen, hoewel hij helemaal niets kon weten over de gevaren van beta-ODAP in wilde aardappelzaden", schrijft Krakauer. "Maar zijn lot kan andere trekkers of fans behoeden voor een gewisse dood. Mocht in zijn handboek hebben gestaan dat zaden vanHedysarum alpinumeen neurotoxische stof bevatten die verlamming kan veroorzaken, dan zou McCandless wellicht eind augustus terug naar de bewoonde wereld zijn getrokken. Maar de feiten die aan de oorzaak van zijn dood lagen, kon hij niet kennen. Twee decennia lang hadden wetenschappers geen idee van de verborgen fatale kracht in die 'gewone' plant."