De vakbond als individuele dienstverlener

Jan Denys vindt dat vakbonden ook werkzoekenden kunnen activeren

In de huidige verkiezingscampagne is er van debatten op het scherp van de snee weinig of geen sprake. Dat geldt al helemaal voor de voorstellen die de verschillende partijen lanceren in het kader van het toekomstige arbeidsmarktbeleid. Hoewel de situatie op de arbeidsmarkt onder de paarse regeringen verbeterde, is er geen reden tot juichen. Onze relatieve achterstand tegenover de rest van Europa werd nog groter. Dat geldt vooral voor de werkzaamheidsgraad in het algemeen en deze van de laaggeschoolden, oudere werknemers en allochtonen in het bijzonder. Het is te vroeg om in te schatten of de berichten van dit weekend over de toenemende aantrekkelijkheid van 45-plussers op de arbeidsmarkt, wijzen op een fundamentele trendbreuk. Een goed werkende arbeidsmarkt wordt in de komende jaren één van de cruciale voorwaarden voor het behoud van onze sociale welvaartsstaat. Eén van de weinige originele voorstellen kwam van Open Vld. Enkele weken geleden stelde Guy Verhofstadt voor om de vakbonden mee in te schakelen in het activeringsbeleid. Waarom zouden we als overheid de vakbonden betalen om werkloosheidsvergoedingen uit te keren? De nadruk dient te liggen op de activering van de werkzoekenden. Dat de reacties op dit voorstel negatief zouden zijn, was te verwachten. Dit land is conservatief als het gaat om het vernieuwen van arbeidsmarktinstituties. Maar het lag gedeeltelijk ook aan de formulering van het voorstel. Wat bedoelt de premier nu precies? Wilde hij de uitbetaling van de werkzoekenden weghalen bij de vakbonden en deze rechtstreeks door de overheid laten doen? In ruil daarvoor zouden de vakbonden dan een nieuwe overheidsopdracht krijgen, met name het activeren van werkzoekenden. Of gaat het gewoon om een extra opdracht, naast het uitbetalen van de vergoeding? Welke interpretatie geldt, is tot op dit ogenblik niet duidelijk. Zo worden twee boodschappen door elkaar gehaald. Enerzijds is er de vraag of het de taak is van een vakbond om werkloosheidsuitkeringen uit te betalen. Anderzijds is er de kwestie of de vakbond ook een rol kan spelen in de activering van werkzoekenden. Voor de duidelijkheid van het debat is het goed om beide te onderscheiden.

Dat het uitbetalen van werkloosheidsvergoedingen een overheidstaak is, zal niemand betwisten. Dit betekent niet dat de overheid deze taak zelf moet uitvoeren. Net zoals in het bedrijfsleven kunnen dergelijke taken worden uitbesteed. Daar is zeker niets mis mee. Eén van de redenen om deze taak aan de vakbonden toe te vertrouwen is hun historische rol. In België werden de eerste werkloosheidsverzekeringen georganiseerd door de ontluikende arbeidersbeweging. Wie desondanks principiële bezwaren heeft tegen de rol van de vakbonden in dit dossier, is wel verplicht om het debat helemaal open te trekken. In dit land spelen sociale partners nu eenmaal een grote rol bij het beheer van sociale zekerheidsgelden. Dit geldt niet alleen voor de werkloosheid maar ook voor kinderbijslag en jaarlijkse vakantie. Daarnaast blijft er de structurele verwevenheid van sociale secretariaten met werkgeversfederaties.We kunnen rustig spreken van een historisch compromis. In het kader van de modernisering van het arbeidsmarktbeleid, is het zeker zinvol om na te denken of ook dit historisch compromis niet aan herziening toe is. Het is echter zeer de vraag wie deze steen in de kikkerpoel zal gooien. Ik vermoed dat Europa België ooit eens op de vingers zal tikken, omdat de concurrentieregels niet altijd en overal worden gevolgd.

Voorts is er het voorstel om de vakbonden meer af te rekenen op het activeren van werkzoekenden. Ik begrijp de weerstand niet tegen dit idee. Het spreekt vanzelf dat het niet de bedoeling kan zijn om de vakbonden de rol van de VDAB, de derden of de private sector te laten overnemen. Vakbonden kunnen echter een belangrijke rol spelen in de toeleiding van de betrokken werkzoekenden naar activeringstrajecten. Vakbonden komen sowieso veel in contact met werkzoekenden en hebben er een vertrouwensband mee. Waarom dit vertrouwen niet valoriseren door betrokkenen te motiveren mee te stappen in een activeringstraject? Op veel andere gebieden bieden vakbonden al gelijkaardige dienstverlening aan (loopbaanbegeleiding, bijblijfconsulenten, enz..). Het enige nieuwe is dat dit nu gekoppeld wordt aan de uitbetaling van de uitkering.

Het voorstel kadert ook in de lange evolutie van de vakbond. Naast collectieve belangenbehartiger profileert die zich ook meer als individuele dienstverlener. Deze dienstverlening is één van de redenen waarom vakbondslidmaatschap in dit land nog steeds zo hoog ligt. Door deze nieuwe rol op te nemen kunnen ze hun dienstverlenend karakter enkel versterken.

Jan Denys is arbeidsmarktdeskundige bij Randstad