De dood van de 17-jarige Noa is (fake) wereldnieuws

‘We, parents of Noa Pothoven, are deeply saddened by the death of our daughter. Noa had chosen not to eat and drink anymore. We would like to emphasize that this was the cause of her death.’

Het is woensdagavond wanneer de familie van Noa Pothoven uit Arnhem zich genoodzaakt voelt om een Engelstalig statement uit te sturen met de vraag om met rust gelaten te worden. In verscheidene buitenlandse media verschenen berichten dat Noa als “17-jarig slachtoffer van verkrachting” afgelopen zondag stierf na “legale euthanasie” uitgevoerd door een “Nederlandse kliniek”. Alleen: die berichten kloppen niet.

Op zondag bericht regiokrant De Gelderlander als eerste – correct – over Pothovens overlijden. In een Instagram-post had de 17-jarige eerder die week aangegeven dat ze gestopt was met eten en drinken: “Na veel gesprekken en beoordelingen is er besloten dat ik word losgelaten omdat mijn lijden ondraaglijk is.” Dat lijden was bekend: de 17-jarige bracht in 2018 het boek Winnen of leren uit over een leven met posttraumatische stressstoornis, depressies en anorexia, nadat ze op jonge leeftijd was aangerand en verkracht.

Paus

Ouders en dokters respecteerden de beslissing van Pothoven. Van euthanasie – actieve hulp bij levensbeëindiging – is dus wettelijk geen sprake. Naar die piste informeerde ze vorig jaar wel bij de Levenseindekliniek in Den Haag. “Kom ik in aanmerking voor euthanasie of hulp bij zelfdoding? Het antwoord was nee”, leest een eerder artikel in De Gelderlander uit december.

Hoewel het overlijden nadien in Nederlandse media niet als euthanasie wordt bestempeld, pikken Engelstalige media zoals Euronews en Daily Mail het verhaal dinsdag op en spreken specifiek over “legale euthanasie”, zo toont een Twitter-draadje van Politico-journaliste Naomi O’Leary. Volgens The Guardian zouden zij op hun beurt op de hoogte gebracht zijn door CEN, een klein Brits persagentschap met een vrij onbetrouwbare reputatie. 

In 24 uur tijd verspreidt het verhaal zich als een lopend vuurtje langsheen Amerikaanse, Australische en zelfs Indiase nieuwssites, van conservatieve tabloids tot een internationale kwaliteitskrant zoals The Washington Post. Nadat het verhaal woensdag voorpaginanieuws is in Italië – en #noaposthoven daar in de top vijf van meest trending hashtags opdook – laat zelfs paus Franciscus op Twitter zijn licht schijnen op de discussie: “Euthanasie en geassisteerde zelfmoord zijn een verlies voor iedereen.”

O’Leary had het hele verhaal eerder die dag nochtans al aan een zogenaamde ‘debunk’ onderworpen op Twitter, zeg maar het ontleden van nepnieuws. Het duurde haar naar eigen zeggen tien minuten om het verhaal te checken bij de originele auteur van het verhaal in De Gelderlander. Volgens haar waren er ook voor andere journalisten voldoende alarmbellen aanwezig om ook die stap te ondernemen. “Maar op het moment dat één medium erover heeft gepubliceerd, denken andere journalisten al snel ‘dat zal wel kloppen’”, zegt nepnieuwsonderzoeker Alexander Pleijter daarover in Eindhovens Dagblad. 

Slordigheid

De grootste schade was dan natuurlijk al berokkend. Het verhaal op de site van Daily Mail werd bijvoorbeeld minstens 65.000 keer gedeeld vooraleer de titel op woensdag werd aangepast, toont een screenshot op BuzzFeed. Nu is het overigens al meer dan 150.000 keer gedeeld.

Volgens O’Leary geeft het “een deprimerend inzicht in de relatie van mensen met nieuws”. Een eerste aandachtsgolf zou volgens haar mee veroorzaakt zijn door mensen die het nieuws deelden omdat ze tegen euthanasie zijn, ook al zijn er van hard lobbywerk uit die hoek weinig concrete sporen te vinden. De tweede golf – journalistieke kritiek – heeft het verhaal nog meer weerklank gegeven. 

Met rectificaties koopt de familie echter weinig. Terwijl zij proberen te rouwen, is Noa Pothoven wereldnieuws vanwege een wraakroepende reden: journalistieke slordigheid.