Drie Russen en Oekraïner vervolgd voor neerhalen MH17, proces volgend jaar van start

Het JIT, waarin Nederland, Australië, België, Maleisië en Oekraïne samenwerken, had deze voormiddag al de nabestaanden van de MH17-slachtoffers geïnformeerd over de stand van zaken in het onderzoek naar de ramp. Om 13 uur volgde een internationale persconferentie vanuit een zalencomplex in Nieuwegein.  

Op die persconferentie werd duidelijk dat er internationale aanhoudingsbevelen uitgevaardigd worden voor vier verdachten. Het gaat om rebellenleider Igor Girkin (ook bekend als Igor Strelkov), zijn rechterhand Sergej Doebinski, diens assistent Oleg Poelatov en garnizoenscommandant Leonid Chartsjenko. 

“Ze hebben misschien niet zelf op de knop gedrukt, maar hun handelen en samenwerking hebben geleid tot het neerhalen van MH17", zegt hoofdofficier van justitie Fred Westerbeke. Er werden ook bewijsmateriaal gedeeld, waaronder vertaalde chatgesprekken en telefoongesprekken van soldaten die mogelijk op weg waren met de raketlanceerinstallatie waarmee MH17 neergehaald werd.

Het viertal wordt op nationale en internationale opsporingslijsten geplaatst. Het Openbaar Ministerie gaat niet vragen om de uitlevering van de vier mannen. Zowel Rusland als Oekraïne leveren geen eigen onderdanen uit, hun grondwetten verbieden dat.

De kans is dus klein dat de verdachten aanwezig zullen zijn wanneer het proces van start gaat.  “Ik ben realist en dat betekent dat ik de kans niet groot acht”, aldus Westerbeke. 

Nederland gaat Rusland en Oekraïne wel vragen om de dagvaardingen te overhandigen aan de vier verdachten en om ze te verhoren. De vier verdachten kunnen ook op eigen gelegenheid naar de rechtbank op Schiphol komen, waar het proces wordt gehouden.

Die rechtszaak begint op 9 maart om 10 uur in de extra beveiligde rechtbank van Schiphol. Het proces gaat ook door als de vier verdachten niet aanwezig zijn.

Ook wordt Rusland gevraagd mee te werken aan het rechtshulpverzoek. Volgens Westerbeke werkt Rusland nog steeds niet voldoende mee met het onderzoek. De onderzoekers hebben onder meer nog vragen over de raketlanceerinstallatie. Ze willen bijvoorbeeld weten hoe Rusland tot het besluit is gekomen om een Buk-installatie inclusief bemanning te leveren aan de rebellen in Oost-Oekraïne. Met die Buk-raket werd MH17 neergeschoten.

‘’Het is niet aannemelijk dat de bemanning zelfstandig besloot om naar Oost-Oekraïne te gaan. We zoeken meer informatie wie ze daarnaartoe heeft gestuurd’', zei Wilbert Paulissen van de politie. Zo wil het JIT weten wie besloot om de Buk-lanceerinstallatie naar Oekraïne te sturen, wie bepaalde welke bemanningsleden meegingen, welke opdrachten die bemanning kreeg en wie die instructie gaf.

De onderzoekers lieten afgeluisterde telefoongesprekken horen van de leiders van de zelfuitgeroepen Volksrepubliek Donetsk, onder meer met Russische functionarissen en met de pro-Russische premier van de Krim. Rebellenpremier Borodaj en defensieminister Girkin vragen daarin om hulp omdat hun strijders dreigen te verliezen van het Oekraïense regeringsleger. Vervolgens krijgen ze de toezegging dat hulp onderweg is. Die gesprekken waren ongeveer een week voor het neerhalen van vlucht MH17.

De vier verdachten bevinden zich volgens het Kremlin in Moskou. Daar wachten ze de officiële aankondiging van de onderzoekscommissie in Nederland af.

Rusland heeft het onderzoek naar het neerschieten van het passagiersvliegtuig MH17 in het Oekraïense luchtruim als eenzijdig bekritiseerd. “Rusland had geen kans om deel te nemen aan het onderzoek naar deze vreselijke ramp, hoewel we dat vanaf het begin hadden aangeboden”, zei een woordvoerder van het Kremlin.

Igor Strelkov, één van de verdachten, heeft tegenover Russische media ontkend dat de rebellen in Oekraïne verantwoordelijk zijn voor het neerhalen van het vliegtuig. 

De door Rusland gesteunde separatisten hebben ook weer Russische betrokkenheid met de lancering van de raket ontkend. “Het was technisch niet eens mogelijk om het Buk-systeem van Rusland naar de Donbass te vervoeren”, zegt Andrej Poergin, plaatsvervangend regeringsleider in de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk.

Het Buk-systeem dat voor de lancering werd gebruikt, kwam volgens de rebellen van de Oekraïense strijdkrachten. “Er was niemand in Donetsk die het had kunnen bedienen. De beschuldigingen waren daarom absurd. In plaats daarvan had Oekraïne het personeel om het systeem te bedienen. In Rusland is de apparatuur praktisch niet meer in gebruik”, zei Poergin.

De nabestaanden van de ramp met MH17 zijn overwegend tevreden met het nieuws van het JIT. “Ik ben opgelucht dat de volgende stap gezet wordt”, zegt Evert van Zijtveld. Hij verloor zijn beide kinderen en schoonouders bij de vliegramp. “Als nabestaande wil je rust vinden en dat krijg je niet zonder vervolging, in welke vorm dan ook.”

Rob Fredriksz, die zijn zoon en diens vriendin verloor, zei na afloop van de persconferentie gemengde gevoelens te hebben. “Het roept veel herinneringen op. Maar ik ben blij dat het proces begint, er gebeurt weer wat.”

Robbie Oehlers noemt het ook overwegend goed nieuws, maar met een blijvend zwarte rand. “Mijn familieleden zijn weg, je krijgt ze er niet mee terug.” Zijn nichtje en haar vriend zaten in het ramptoestel.

Ook onderzoekscollectief Bellingcat stelde een lijvig rapport voor waarin ze meerdere verdachten noemen. Bellingcat is een netwerk van journalisten, activisten en burgers dat werd opgericht door de Brit Eliot Higgins. Het zoekt in openbare digitale bronnen en officiële stukken die per ongeluk online komen naar informatie over internationale conflicten.

Het bijna honderd pagina’s tellende rapport van Bellingcat verscheen vandaag kort voor de persconferentie van het JIT. Door middel van onder meer analyse van onderschepte telefoongesprekken, zegt Bellingcat onder andere zeker te weten welke officieren op de hoogte waren van het transport van de Buk-raket waarmee het vliegtuig werd neergeschoten.

Er zouden aanwijzingen dat officier Sergej Doebinski, hoofd van de militaire inlichtingendienst van volksrepubliek Donetsk, het bevel tot schieten gaf, maar dat is nog niet hard te maken.  Het rapport meldt wel dat de Buk is aangevraagd door Doebinski. Het kan ook dat iemand dicht bij hem toestemming heeft gegeven om de Buk af te vuren.

Volgens het onderzoekscollectief wijst alle informatie erop dat onder andere de voormalige Russische inlichtingenofficier Igor Girkin volledig op de hoogte was van de import van de Buk-raket. Girkin kwam eerder al als verdachte in beeld, omdat een internetpagina met banden met zijn rebellengroep kort na het neerhalen van het toestel de verantwoordelijkheid voor de daad claimde.

Igor Bezler, een van de kopstukken van de pro-Russische separatisten in het oosten van Oekraïne, zag vlucht MH17 waarschijnlijk aan voor een vijandelijk toestel. Hij zei in een getapt gesprek met een ondergeschikte die informatie “hogerop” te melden. Mogelijk is op basis van de informatie het bevel vuren gegeven.

We weten dat vlucht MH17 onderweg van Amsterdam naar Kuala Lumpur  op 17 juli 2014, bijna vijf jaar geleden dus, uit de lucht is geschoten bij  het Oost-Oekraïense dorp Hrabove. Bij de crash kwamen 298 mensen om: 283 passagiers en 15 bemanningsleden. 196 inzittenden hadden de Nederlandse nationaliteit. Er waren ook zes Belgen aan boord.

Het JIT heeft eerder al vastgesteld dat MH17 uit de lucht is geschoten door een BUK-raket, die afkomstig was van een installatie van de 53ste Luchtafweerbrigade van het Russische leger. De raket is volgens het JIT afgeschoten vanuit een veld ten zuiden van de plaats Snizjne. Dat gebied was op dat moment in handen van pro-Russische separatisten. Rusland ontkent betrokkenheid, in september vorig jaar meldde het Russische ministerie van Defensie dat de BUK-raket afgevuurd was door Oekraïne.