Boris Johnson, de premier die over lijken gaat

***

De kersverse premier Boris Johnson ging over lijken om premier te worden. De Britse ambassadeur in Washington offerde hij op om zijn relatie met Donald Trump veilig te stellen. Daags nadien hemelde hij de diplomaat weer op. Deze januskop karakteriseert Johnson al sinds zijn studietijd in Oxford. ‘Als tory deed hij zich toen al voor als sociaaldemocraat om verkozen te raken.’

“Mijn kansen om premier te worden zijn zo goed als de kans dat je Elvis op Mars aantreft of ik gereïncarneerd zal worden als een olijf”, zei Boris Johnson ooit, in een van de vele onnavolgbare kwinkslagen die hij altijd gebruikt om lastige vragen te ontwijken. Vandaag schuwt de ex-minister van Buitenlandse Zaken en ex-burgemeester van Londen zelfs slagen onder de gordel niet om op 23 juli zijn uitdager en huidig buitenlandminister Jeremy Hunt te verslaan in de strijd om Downing Street 10. Afgelopen dinsdag weigerde hij tijdens een televisiedebat de verdediging op te nemen van de Britse ambassadeur, die onder vuur lag voor uitgelekte mails waarin hij zich laatdunkend uitliet over VS-president Donald Trump. Sir Kim Darroch nam daags nadien ontslag.

In het Lagerhuis kreeg Johnson de wind van voren – zelfs volgens parlementsleden van zijn eigen Conservatieven “had hij Darroch onder de bus gegooid”.

“Toen ik dat zag, dacht ik: met Johnson als premier wordt het net zoals met Trump in de VS. Onvoorspelbaar. Alle regels overboord”, zegt Londen-correspondente Lia Van Bekhoven. “Toen Trump gekozen werd, zeiden velen: het zal wel meevallen. Ik vrees dat veel Britten zoals de Amerikanen bedrogen zullen uitkomen.”

Volgens Robert Peston, politiek commentator van ITV, was Johnsons keuze om Darroch te dumpen een doortrapte strategie. “Hij keek al vooruit naar de toekomstige relatie met de VS”, schreef hij op zijn blog. Johnson wil met Donald Trump beste maatjes zijn om zo snel mogelijk te beginnen met Brits-Amerikaanse vrijhandelsgesprekken, die in Johnsons geest een drukkingsmiddel zouden kunnen zijn om ook bij de EU nieuwe handelsvoorwaarden uit de brand te slepen – met of zonder brexitdeal op 31 oktober.

Johnson maakte door Darrochs defenestratie volgens Peston ook de topdiplomatie en –ambtenarij deze week keihard duidelijk dat het ‘op Johnsons manier wordt’ als hij in Downing Street 10 terechtkomt. Daarbij liet hij zich ook leiden door revanche. Johnson leefde als buitenlandminister (2016-’18) op gespannen voet met de topdiplomaten sinds hij na een blunderuitspraak in 2017 hun pogingen verprutste om de Brits-Iraanse manager Nazanin Zaghari-Ratcliffe, in Teheran aangeklaagd wegens spionage, vrij te krijgen. Ook hun pro-Europese houding kon hij maar moeilijk verkroppen. Samen met uittredend premier Theresa May onderhandelden ze volgens Johnson “een semi-brexit’, waarbij het VK de status kreeg van een kolonie”. Dit motiveerde hem ook om in juli vorig jaar geleden te vertrekken als buitenlandminister.

Januskop

Met zijn boodschap aan Trump succesvol afgeleverd leek de kritiek aan zijn adres in eigen land Johnson deze week niet te raken. Daags na zijn uithaal naar Sir Darroch noemde hij hem alweer ‘een uitstekende diplomaat’. Deze januskophouding tekent Johnson ten voeten uit. Van Bekhoven: “Hij is een cabaretier ook. Hij wil altijd aardig gevonden worden. Bij Johnson is het altijd alsof er een duiveltje op zijn schouder zit, dat hem influistert: zeg nou eens iets geks.”

Zo staat hij eigenlijk al bekend sinds hij zich in 1983 als 19-jarige kon inschrijven aan het elitaire Balliol College in Oxford, toen nog als Alexander Boris de Pfeffel Johnson, telg van een illustere familie. Zijn overgrootvader was een Ottomaanse journalist die het tot minister schopte, voor hij in 1922 werd vermoord tijdens de Turkse revolutie, maar het was zijn grootmoeder langs vaderszijde die Duitse adellijke wortels had.

Aan Balliol studeerde Johnson klassieke literatuur, geschiedenis en filosofie onder hoede van de prominente Britse filosoof Anthony Kenny, die daar vandaag met gemengde gevoelens op terugkijkt. “Ik beoordeelde toen dat Boris over de nodige intelligentie beschikte maar de benodigde ijver ontbeerde om de hoogste onderscheiding te halen”, schreef hij in zijn boek Brief Encounters: Notes from a Philosopher’s Diary.

Johnson hield zich te veel bezig met het studentenleven. Samen met de latere premier David Cameron was hij lid van de beruchte Bullingdon Club, vol gewezen ‘Etonians’ van zijn vroegere kostschool. Hun etentjes eindigden steevast in drinkgelagen, waarbij champagneglazen sneuvelden en vaak ook restaurantmeubilair werd vernield - de schade werd daarna cash vergoed aan de eigenaar. “Like many of the upper class, they love the sound of breaking glass”, vatte BBC-journalist Michael Cockerell hun drijfveer ooit samen. Johnson distantieerde zich later van de uitstapjes, “een stuk uit mijn leven waar ik me voor schaam”.

Leeg blad

Filosoof Kenny herinnert zich Johnson vooral omwille van zijn kiescampagne voor het voorzitterschap van de debatclub Oxford Union in 1986. Daarbij toonde die voor het eerst zijn dubbele gezicht om politiek hogerop te klimmen. “De Union was links. Het was ondenkbaar dat een tory er voorzitter zou worden. Boris verborg zijn Conservatieve banden en liet iedereen duidelijk verstaan dat hij een sociaaldemocraat was”, schrijft hij. “Zoals (de Franse meesterpoliticus en -diplomaat, MR) Charles-Maurice Talleyrand (1754-1838) vertelde hij nooit leugens maar misleidde hij wel de hele wereld om verkozen te worden.”

Kenny kwam dit te weten nadat hij Johnson aanbevolen had bij een sociaaldemocratisch parlementslid die op zoek was naar een stagiair. Toen hij dit voorstelde aan Johnson zei hij: “Master, weet je dan niet dat ik door en door tory ben?”

Volgens Van Bekhoven deed Johnson net hetzelfde voorafgaand aan het brexitreferendum. “Er wordt nu getwijfeld of Johnson een harde brexit wil. Ik denk dat hij zelfs nooit de brexit wou. Hij ijverde er voor met de gedachte dat Remain het maar nipt zou halen, waarna zijn rivaal, premier David Cameron, ook had moeten aftreden. Dan was hij leider en premier geworden.”

Voor welk soort conservatisme Johnson vandaag staat weet ook niemand. “Excuseer mijn cynisme”, zegt Van Bekhoven. “Met Boris kies je welk conservatisme je maar wil. Je kan met hem alle kanten uit. Hij is inhoudelijk een leeg blad. Niemand weet waar hij naar toe wil met het VK in vijf of tien jaar, hij ook niet. Boris staat nergens voor, behalve voor zijn ambitie.”

Van Bekhoven wijt ook dat deels aan zijn opleiding. “Kostscholen als Eton bevestigen bij veel van hun studenten een gevoel van exceptionalisme en superioriteit, ook als bij hen inhoud ontbreekt.”

Toen ‘Bojo’ bekend werd reflecteerde ook zijn oude Master Kenny over het aandeel van het Balliol College in Johnsons politieke carrière. “Leerden we hem waarachtigheid? Nee. Brachten we hem wijsheid bij? Nee. Wat dan wel? Enkel hoe je gevatte en briljante toespraken kan schrijven? Ik suste mezelf met de gedachte dat zelfs Socrates zeer sterk in twijfel trok of je iemand deugdelijkheid kan aanleren.”

Vrijbuiter en libertair

Wel legde Boris Johnson in zijn vermaarde debatclub, ooit geleid door ex-premier Harold Macmillan en de later vermoorde Pakistaanse premier Benazir Bhutto, de basis voor zijn retorisch talent. Daar ontwikkelde hij ook zijn ambivalente relatie met het conservatieve establishment, waartoe hij wel wil behoren, maar waarvan hij de dogma’s ook verwerpt.

“Boris steekt de draak met het christelijke schuldgevoel”, vertelde Johnsons biograaf Andrew Gimson ons in 2016. “Hij beschouwt zich als een freeman, een ongebonden vrijbuiter zonder meester voor wie de keuzevrijheid boven alles gaat. Hij is een libertair die zo weinig mogelijk regels en belastingen wil, een maverick (non-conformist) ook, wiens positief populisme hem in bredere kringen geliefd maakt.”

Johnson begon zijn professionele loopbaan met een stage bij The Times maar werd daar aan de deur gezet omdat hij een citaat had verzonnen. The Daily Telegraph gaf hem een tweede kans. De conservatieve krant hield van zijn euroscepsis en stuurde hem (van 1994 tot 1999) naar Brussel, de stad waar Boris als kind woonde toen zijn vader Stanley er nog Europees ambtenaar was, met als doel de toenmalige EG in de vernieling schrijven.

Boris Johnson maakte er naam door de draak te steken met de nieuwste kafkaiaanse regels van ‘Brussel’, over de lengte van Italiaanse condooms, wijngaardslakken die aan de normen van vis moesten voldoen, maar ook door flagrant foutieve verhalen. Zo kopte hij ooit ‘Berlaymont-gebouw zal worden opgeblazen’, omdat er asbest was ontdekt.

Zwak karakter en pestkop

Max Hastings, die nog Johnsons hoofdredacteur was bij The Daily Telegraph, is hem vandaag zo beu als kouwe pap. “Sorry, I’m Johnsoned out’” mailt hij ons, maar hij verwijst naar een recent opiniestuk in The Guardian waarin hij hem affakkelt. “Ik argumenteerde lang dat Boris een briljante entertainer is die een populaire maître d’hôtel was als Londens burgemeester, maar hij is niet geschikt voor het premierschap, omdat hij om geen enkel belang geeft behalve dan zijn eigen roem en bevrediging”, klinkt het. Volgens Hastings is zijn ergste karaktertrek ‘lafheid’, “weerspiegeld in een bereidheid om elk publiek te vertellen wat hij denkt dat ze zal behagen, zelfs al moet hij zich een uur later tegenspreken.”

Hastings verwijt zijn vroegere pupil een zwak karakter. “Hij veronderstelt van zichzelf een Winston Churchill te zijn (over wie Johnson een boek schreef, MR), terwijl hij dichter aanleunt bij Alan Partridge (een komisch karakter vertolkt door acteur Steve Coogan, MR). Churchill was, ook als hij humoristisch was, een diepgaand, ernstig, mens. Zelfs als hij alleen stond, zoals in 1940, erkende hij altijd de nood aan samenspraak met bondgenoten.”

Johnson daarentegen kan volgens Hastings een bully zijn, een pestkop. Zo herinnert hij eraan dat de mogelijk toekomstige premier ooit de voorzitter van de BBC bedreigde omdat hij ontevreden was dat de openbare omroep berichtte over een van zijn amoureuze affaires. “We weten genoeg over jouw persoonlijk leven dat je niet in The Spectator zou willen lezen”, vertelde hij, toen als hoofdredacteur van dat conservatieve tijdschrift.

Hastings zegt in zijn eigen archief te beschikken over handgeschreven nota’s, waarin Johnson hem bedreigt met ‘ernstige gevolgen’ als hij hem blijft bekritiseren. “De enige mensen die denken dat Johnson een nice guy is zijn diegenen die hem niet kennen.”

De leiderschapsstrijd bij de tory’s noemt Hastings een experiment in celebrity government, dat lijkt op de Amerikaanse verkiezingen. Net zoals Trump het porselein in het huishouden breekt om zijn basis te plezieren verwacht Hastings dat Johnsons premierschap “een misprijzen voor regels, precedenten, orde en stabiliteit zou inluiden”.

“De tory’s hebben een springerige charlatan op de trappen van Downing Street gehesen en dreigen een volledige verbeurdverklaring te moeten betalen wanneer de kiezers dit inzien”, klinkt het nog. “De weekendverhalen van zijn huiselijke problemen (een verwijzing naar Johnsons slaande ruzie met zijn huidige vriendin Carry Symonds, waarvoor buren de politie belden, MR) zullen slechts een aperitief zijn voor zijn toekomst als Britse leider.”

Hastings schreef vroeger al dat het moeilijk te geloven is “dat een man die niet in staat is zijn eigen libido te beheersen, geschikt is om het land te leiden”. En de ex-hoofdredacteur kondigde aan “dat hij het eerste vliegtuig neemt als hij in Downing Street zijn intrek neemt”.

‘Misbegrepen’

Over dat voornemen juicht de familie Johnson dan weer openlijk, illustratief hoe diep de vetes zijn geworden binnen het bredere Conservatieve old boys netwerk waartoe ook Hastings behoort. Boris’ vader Stanley, onlangs in de Daily Telegraph. “Ik ben uiterst opgewonden over het vooruitzicht dat Hastings vertrekt, wat ik warm zal toejuichen.”

Stanley wil over zijn zoon geen kwaad woord kwijt. “Het probleem is dat Boris dikwijls misbegrepen wordt. Journalisten hebben te weinig oog voor detail”, vindt hij. “Zo verwijzen ze naar Boris’ ‘vreselijke periode’ bij Buitenlandse Zaken. Dat is onzin. Ik keek naar zijn verdiensten, en in mijn domein, milieu, deed hij briljante dingen. We ondernamen actie tegen de illegale handel in zeldzame dieren en genitale verminking”.

Wie Stanley vraagt naar de grootste kwaliteit van Boris krijgt een acroniem als antwoord: ‘GSOH’, wat staat voor ‘Great Sense of Humour’. Deze karaktertrek geldt ook voor zijn andere kinderen, onder wie Jo, ook parlementslid, en vooral Rachel, de rebelse tegenpool van Boris. Zij was liberaal-democrate en trad onlangs toe tot de pro-Europese Independent Party. Als columniste en tv-celebrity deelt ze wel met haar broer dat ze graag shockeert om tot nadenken aan te zetten. Zo ontblootte ze uit steun voor een naakte anti-brexitactiviste haar borsten tijdens een live praatprogramma van Sky News. Overigens schreef Stanley zelf een thriller over brexit, Kompromat, waarin hij aanvoert dat de Russen achter de vechtscheiding met de EU zitten.

Wie vader Johnson vraagt wie brexit zal begeleiden, zijn zoon of uitdager Hunt, krijgt te horen dat Boris de hardste is van de twee. Onder Boris wordt het volgens hem brexit op de wijze van Churchill die hij citeert: “waging war… with all our might”. Boris trekt ten oorlog, met al zijn macht. Maar hoe groot zal die zijn? Het Britse Lagerhuis reageerde alvast not amused toen Johnson suggereerde dat hij het parlement desnoods zou opschorten om brexit er door te krijgen. Oud-premier John Major, van zijn eigen partij, dreigde zelfs al met een rechtszaak.

Van Bekhoven: “Het is ook absurd natuurlijk. Mensen als Johnson hebben altijd campagne gevoerd om de soevereiniteit van Brussel aan Westminster terug te geven. Nu zijn de brexiteers voorstanders om het huidige Lagerhuis tijdelijk op te schorten. Een grotere tegenspraak is er niet. Ook zal ik niet verbaasd zijn als hij als premier het tegenovergestelde doet van wat hij eerder zei, zelfs inzake brexit. Vroeg of laat loopt hij toch tegen de realiteit aan.”

Zijn eerste ontnuchtering volgt al op 23 juli. Dan zal hij geen Elvis op Mars zien, maar enkel het megalomane ego van Boris, te midden van een land dat hopeloos op zoek is naar zichzelf. En wacht op zijn antwoorden.