De antisemitismeklacht tegen schrijver Dimitri Verhulst is misplaatst en grotesk

Het Forum der Joodse Organisaties (FJO) liet weten dat het een klacht indient tegen de schrijver Dimitri Verhulst, vanwege een recente column in De Morgen. In die column onder de titel "Er is geen beloofde land. Er is gestolen land" formuleert Verhulst kritiek op Israël en de gewelddadige onderdrukking van de Palestijnen, met een sneer naar de Joden als het uitverkoren volk.

Aanleiding van de column is de publicatie van een boek met twaalf Palestijnse sciencefictionverhalen, die zich allemaal afspelen in het jaar 2048. Precies een eeuw dus na de stichting van de staat Israël en de opdeling van het toenmalige Palestina. Verhulst zegt stil te worden van deze aangrijpende verhalen van zijn Palestijnse collega’s die immers leven en schrijven tussen de raketinslagen en met een lege maag. Sciencefiction vanuit een land … zonder toekomst.

Voor de Palestijnen is er geen beloofde land, maar wel een "gestolen land" en "gestolen levens". Verhulst verwijst naar de ruim 10.000 Palestijnen die sinds de eeuwwisseling zijn vermoord "door Israëlische kogels die geen tien geboden kennen".

Verhulst uit zijn misprijzen tegenover de manier waarop de staat Israël, en bij uitbreiding het Joodse volk de Palestijnen koloniseert. Hij schrijft op een sarcastische toon: "Omdat God zo Zijn lievelingen heeft en Zijn uitverkorenen hun privileges horen te hebben, werden in 1948 de Palestijnen uit hun woonplaatsen verdreven ten gunste van Gods dotjes. Mozes had het opgeschreven, het uitverkoren volk hoorde daar en nergens anders, dus dat telde wel even als argument".

En even verder schrijft Verhulst: "Praten met uitverkorenen is lastig. Zodra je over Israël en het lot van de Palestijnen begint, kijken ze je aan alsof je de Holocaust zelf hebt onderschreven, hetgeen je reinste quatsch is, en ten tweede een veel te gladde calimero-houding is om lekker zelf te blijven onderdrukken".

Het zijn die passages die het FJO tegen de haren strijken en volgens het FJO een uiting zijn van antisemitisme en een belediging van het Joodse volk. Het Forum wijst erop dat kritiek op Israël uiteraard toegelaten is, maar dat de kritiek zich niet mag richten op het "Joodse volk als volk". De verwijzing naar de uitverkorenheid van het Joodse volk als legitimatie voor de onderdrukking van de Palestijnen is volgens het FJO een aantijging die zich niet richt op het beleid van de staat Israël, "maar op de Joden als volk". 

Volgens het FJO is daarmee de grens van de expressievrijheid overschreden en daarom dus de strafklacht waarmee het Forum mikt op een strafrechtelijke veroordeling van Verhulst, in de vorm van een geldboete of een (voorwaardelijke) gevangenisstraf. Wat Verhulst in zijn column verwoordt, is volgens het FJO "zonder meer antisemitisch: het beledigen van de Joden als volk".

Laat het meteen duidelijk zijn: het Belgische strafrecht bevat geen strafbaarstelling van antisemitisme, noch van het beledigen van een volk. Enkel individuele personen kunnen een klacht indienen wegens belediging, of laster of eerroof in toepassing van de artikelen 443-448 van het Strafwetboek: het beledigen van een volk (de Chinezen, de Amerikanen, de Britten, de Arabieren, de Joden, de Walen, de Hollanders, de Vlamingen…) is dus niet strafbaar.

De wet verbiedt ook geen uitingen die denigrerend of stereotyperend zijn of waar mogelijk een racistisch geurtje aan zit. De antiracismewet bestraft wel de verspreiding van denkbeelden die zijn gegrond op rassuperioriteit of rassenhaat en van uitingen die bewust in het openbaar aanzetten tot discriminatie, segregatie, haat of geweld jegens een groep personen of gemeenschap, wegens hun nationaliteit, afkomst, nationale of etnische afstamming of zogenaamd ras.

De antidiscriminatiewet bevat een gelijkaardige strafbaarstelling, o.a. wanneer het aanzetten tot haat, geweld of discriminatie verband houdt met geloof of levensbeschouwing. Door het Grondwettelijk Hof is er bij herhaling op gewezen dat deze strafbepalingen in het kader van de vrijheid van meningsuiting strikt moeten worden geïnterpreteerd en dat enkel het bewust en duidelijk aanzetten tot haat, discriminatie of geweld in aanmerking komt voor bestraffing.

Deze wetgeving is ook effectief de basis geweest voor strafrechtelijke veroordelingen in België wegens aanzet tot racisme, discriminatie en vreemdelingenhaat (veroordeling van Vlaams Blok Vzw’s en van FN-voorzitter Daniel Féret) en wegens het aanzetten tot haat en geweld tegenover niet-moslims (veroordeling van Fouad Belkacem). Die strafrechtelijke veroordelingen waren zeker legitiem en zijn overigens ook voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg overeind gebleven.

Maar in elk van deze gevallen ging het dus wel degelijk om het zeer bewust, expliciet, nadrukkelijk en herhaaldelijk, via diverse fora of via internet, aanzetten tot haat, geweld of discriminatie jegens een groep of gemeenschap omwille van hun afkomst of geloof, met telkens dus ook het oogmerk dat dit geweld of die discriminatie in actie zou omgezet worden. Alleen in die context en onder die voorwaarden kan een inmenging in de expressievrijheid verantwoord worden als "noodzakelijk in een democratische samenleving".

De column van Dimitri Verhulst die een reeks verhalen van Palestijnse schrijvers onder de aandacht brengt, en daarbij refereert aan de mensonwaardige toestanden in Palestina en de gewelddadige acties door Israël tegen het Palestijnse volk, kan maar moeilijk als een vorm van aanzet tot haat, geweld of discriminatie tegen het Joodse volk worden beschouwd. Het is zonder meer grotesk om in de verwijzing naar Mozes, de uitverkorenheid van het Joodse volk, het beleid van de VN in verband met de aanspraak op delen van Palestina in 1948, en de onderdrukking van de Palestijnen, een strafbare uiting te zien. 

De verwijzing naar het Joodse volk als goddelijk uitverkoren is zeker geen subtiele geopolitieke reflectie op de schandelijke politiek van Israël tegenover de Palestijnen, maar het maakt van de column van Verhulst daarom nog geen haatmisdrijf. Overigens is Israël wel een democratische staat waar telkens opnieuw de bevolking de leiders kiest die verantwoordelijk zijn voor het Israëlische beleid in de Palestijnse kwestie. Wat uiteraard niet impliceert dat alle Joden zionisten zijn.

De schrijver van een krantencolumn kan toch maar beter niet direct met een strafproces om de oren worden geslagen, naar aanleiding van een kritische reflectie op het lot van de Palestijnen. Indien het al niet de bedoeling is, dan heeft een dreiging van een strafproces wel een verderfelijke impact op de vrijheid van expressie en het recht op kritiek in verband met kritische analyses over de Israëlisch-Palestijnse kwestie.  

In zo’n geval is sprake van chilling effect, een verkillend effect op het publieke debat, waarin al eens waardeoordelen en uitspraken vallen die kunnen verontrusten, kwetsen of choqueren, of die overdrijven of provoceren.

Dat moet kunnen op het publieke forum: groepen kunnen zich beledigd voelen, maar ze hebben ook het recht om hun ongenoegen daarover te uiten … in het publieke debat. De strijd tegen racisme en vreemdelingenhaat, en dus ook tegen antisemitisme, is ongetwijfeld een belangrijke maatschappelijke prioriteit, waar in bepaalde gevallen een beroep op het strafrecht aangewezen kan zijn.

Maar dreigen met een strafproces naar aanleiding van de column van Dimitri Verhulst is in dit geval misplaatst en grotesk, omdat de column van Verhulst geenszins de kenmerken van een haatmisdrijf bevat. Laat ons liever de expressievrijheid in dit land koesteren en het publieke debat open houden. 

De strafvervolging voor het aanzetten tot racisme, geweld, discriminatie en vreemdelingenhaat kan maar beter heel selectief gebeuren in geval van manifest en herhaaldelijk verkondigen van denkbeelden en standpunten die de basisrechten van individuen of groepen in onze samenleving willen beknotten op basis van afkomst, nationaliteit, geloof of levensovertuiging. Met de klacht tegen Verhulst bagatelliseert het Forum der Joodse Organisaties de ernst van deze problematiek.