Boris Johnson lijdt zware nederlaag in parlement: wat nu met Brexit?

Opdoffer van formaat voor de Britse premier Boris Johnson gisterenavond in het Britse parlement. Zijn eerste test in het Lagerhuis werd een grote nederlaag voor zijn regering én de Conservatieve partij. Niet alleen verloor de regering de controle over de parlementaire agenda, waardoor dat Lagerhuis vandaag een wetsvoorstel kan stemmen om een ‘no deal’ brexit tegen te houden, de partij verloor en cours de route ook maar liefst 21 parlementsleden. Die ‘rebellerende’ Tories hielpen de oppositie gisterenavond aan een meerderheid, en werden prompt uit de partij geschorst. Het gaat onder meer om de kleinzoon van oud-premier Winston Churchill, Nicholas Soames. Parlementslid Philip Lee liep eerder op de dag in volle zitting over naar de Liberal Democrats.

Johnson moet straks opnieuw vol aan de bak. Om 13 uur onze tijd begint hij aan zijn eerste vragenuurtje als premier, waarna minister van Financiën Sajid Javid de parlementsleden bijpraat over de staat van de begroting. Vanaf 16 uur begint het echte werk: het debat over het wetsvoorstel van Labour-parlementslid Hilary Benn dat een brexit zonder echtscheidingsakkoord met de EU moet tegenhouden, begint dan. Labour legt dan meteen ook een motie neer om ervoor te zorgen dat het voorstel in geval van goedkeuring in het Lagerhuis nog voor vrijdag 18 uur ook in het Hogerhuis wordt behandeld. Volgende week wordt het parlement immers geschorst.

Het wetsvoorstel van Benn verplicht Boris Johnson om Brussel opnieuw om uitstel van de brexit te vragen als het parlement tegen 19 oktober niet expliciet heeft ingestemd met een ‘no deal’ en als Johnson er op de Europese top van 17 en 18 oktober niet in slaagt een nieuw echtscheidingsakkoord uit de brand te slepen. De initiatiefnemers hebben het in het voorstel over een uitstel tot 31 januari 2020.

Johnson heeft zijn hele politieke overleven verbonden aan een brexit op 31 oktober, liefst met een akkoord maar zonder als dat moet. Hij verklaarde eerder al dat hij de EU onder geen beding nog eens om uitstel wil vragen.

Rond 18 uur vanavond volgt een eerste stemming over de tekst, waarna de parlementsleden amendementen kunnen indienen. Daarover kan nog tot 20 uur gedebatteerd worden, waarna de parlementsleden opnieuw stemmen. Dat kan in verschillende rondes gebeuren, die elk een kwartier in beslag nemen. 

Verwacht wordt dat de oppositie haar slag thuishaalt. Maar wat daarna gebeurt is niet helemaal duidelijk. Premier Johnson kondigde gisterenavond aan dat hij het parlement meteen zou vragen om zichzelf te ontbinden, zodat hij vervroegde verkiezingen kan uitschrijven. Wellicht wordt ook daarover vanavond nog gedebatteerd. Om verkiezingen uit te roepen heeft Johnson evenwel een tweederdemeerderheid nodig, een aantal waar hij zonder steun van de oppositie niet aan komt. Maar Labour en de Liberal Democrats hebben al laten weten niet in te stemmen met vervroegde verkiezingen voor het wetsvoorstel dat een no deal tegenhoudt, de hele parlementaire weg heeft afgelegd.

Om verdere vertraging te voorkomen, zal de Britse premier op maandag 9 september overigens nog een bezoek brengen aan zijn Ierse collega Leo Varadkar. Johnson heeft vooral problemen met de ‘backstop’, de clausule die moet vermijden dat er ooit een harde grens komt tussen Noord-Ierland en de Ierse republiek. De Ieren zijn er als de dood voor dat nieuwe grenscontroles de handel met het Verenigd Koninkrijk in gevaar zullen brengen of, erger nog, de broze vrede op het eiland zullen ondermijnen.

Johnson kan niet leven met de noodoplossing die in het kader van Theresa Mays brexit-akkoord uitgewerkt werd. Dat bij gebrek aan een alternatief het hele Verenigd Koninkrijk in een douane-unie met de EU zou blijven, vindt de Britse premier “ondemocratisch”. De Britten zullen dan namelijk niet over hun eigen handelsbeleid kunnen beslissen.

Tijdens zijn bezoek aan Dublin zal Johnson met Leo Varadkar van gedachten wisselen over de grenskwestie, zei hij in het Lagerhuis. Het wordt vooral uitkijken of hij alternatieven zal presenteren voor de ‘backstop’, want tot frustratie van velen heeft hij dat ondanks zijn kritiek nog niet gedaan.

Bronnen binnen de EU melden ondertussen dat er vanuit de Britse overheid geen enkel alternatief voor de backstop is voorgesteld. In een verklaring laat de Ierse overheid weten dat de voorbereiding op een eventuele ‘no deal-brexit’ topprioriteit wordt voor alle overheidsdepartementen en -agentschappen.Conservative loopt over

De Europese Commissie blijft erbij dat ze bereid is te luisteren naar concrete voorstellen van Boris Johnson om de Ierse backstop te omzeilen, als ze tenminste compatibel zijn met het huidige echtscheidingsakkoord. Dat zei woordvoerster Mina Andreeva deze middag. “Er is misschien allerlei bochtenwerk aan de gang in Londen op dit moment, maar onze positie blijft dezelfde”, aldus  Andreeva. De Commissie vat binnenkort opnieuw technische gesprekken aan met David Frost, de Britse brexitonderhandelaar, zei ze nog.

Het Conservatieve parlementslid Philip Lee maakte gisteren op ostentatieve wijze duidelijk dat hij niet tevreden was met het nieuwe brexit-beleid van de nieuwe premier. Tijdens een toespraak van Johnson liep hij over naar de oppositiebanken waar hij zich aansloot bij de Liberaal-Democraten. “De conservatieve regering zoekt te hard naar een beschadigende brexit”, stelt Lee in een verklaring over zijn overstappen. “Levens en de leefbaarheid van het land worden onnodig op het spel gezet en het is gevaarlijk voor de integriteit van het Verenigd Koninkrijk.” 

De regering-Johnson, die al op de gedoogsteun van de Noord-Ierse unionisten van de DUP moest rekenen en een meerderheid van één zetel had in het Lagerhuis, is zo haar ‘working majority’ kwijt. “Dit is een regering zonder mandaat, zonder fatsoen en vanaf vandaag ook zonder meerderheid”, aldus Labourleider Jeremy Corbyn.

Het is precies de brexit-politiek van de Tories die Lee motiveerde om de partij te verlaten, schrijft hij in een brief aan Johnson. “Het hele brexit-proces heeft deze ooit zo grote partij veranderd in iets wat op een enggeestige factie is gaan lijken, waarin iemands ‘conservatisme’ afgemeten wordt aan de roekeloosheid waarmee hij de Europese Unie wil verlaten.” Nog meer betreurenswaardig, aldus Lee, is dat de Conservatieve Partij “besmet is geraakt met de tweelingziektes populisme en Engels nationalisme”.

Tijdens het debat voorafgaand aan de stemming van gisterenavond, ging het er heftig aan toe. Ian Blackford, leider van de Schotse partij SNP beschuldigde Boris Johnson ervan zich te gedragen als een dictator. De Conservatieve partij gedraagt zich als een sekte, stelde hij. 

Labour-leider Jeremy Corbyn benadrukte dat een uitstel van de brexit voor hem geen afstel betekent, maar nodig is om parlementsleden de “levensnoodzakelijke ademruimte” te geven om een uitweg uit de impasse te vinden.

Brexit-hardliner Jacob Rees-Mogg verzette zich tegen de ingediende motie, die hij “ongewoon” noemt. “Het is niet aan het parlement om de rol en functie van de uitvoerende macht op zich te nemen”, stelt hij. Rees-Mogg krijgt ondertussen kritiek van andere parlementsleden omwille van zijn arrogante houding: de man ligt languit en verveeld op de bank. “Zit rechtop”, riepen sommige collega-parlementsleden hem toe.