2 tot 8 oktober 1944: Aanval op de Scheldemonding

De geallieerden zijn begonnen met een groot offensief om de monding van de Westerschelde vrij te maken.

Dat vereist de verovering van zowel de Zeeuwse eilanden Walcheren en Zuid-Beveland als van de "Vesting Schelde-Zuid", het westen van Zeeuws-Vlaanderen en aangrenzend Belgisch gebied. Dat gebied (de geallieerden spreken van de “zak van Breskens”) ligt achter kanalen. Veel gronden aldaar zijn door de Duitsers onder water gezet of drassig gemaakt en daardoor ongeschikt voor tanks. 

In een eerste fase wist de Canadese 2^de divisie vanuit Turnhout op te rukken tot in Merksem bij Antwerpen.  Met de bedoeling om van daaruit door te dringen op Nederlands grondgebied  richting Zuid-Beveland.  Na zware gevechten, onder meer met Vlaamse SS’ers, werd Merksem op 4 oktober volledig bevrijd, net als Ekeren, Kapellen en Stabroek.

29 dagen na de bevrijding van het centrum van Antwerpen zijn de geallieerden nu ook tot het noorden van de agglomeratie doorgedrongen. Al die tijd wisten de Duitsers stand te houden achter het Albertkanaal.

De volgende dagen wisten de Canadezen bij Putte en Zandvliet de grens te overschrijden, maar eenmaal op Nederlands grondgebied botsten ze bij Woensdrecht op zware weerstand.

Intussen hebben Britse bommenwerpers een bres van 70 meter geslagen in de dijken van Walcheren. Op 3 oktober  wierpen 247 Lancasters zo'n 4.000 zware bommen uit boven de dijk bij Westkapelle. Het getij kwam op en dat maakte de schade nog groter.

Een deel van Walcheren loopt daardoor onder water, en dat moet de Duitse verbindingen op het eiland in moeilijkheden brengen, maar met alle nare gevolgen voor de burgerbevolking. De Nederlandse koningin had Churchill tevergeefs gesmeekt het bombardement niet uit te voeren. 

De dag voor het bombardement werd de bevolking van Walcheren via radio en strooibrieven aange­spoord om het eiland te verlaten. Maar de Duitsers verhinderen evacuaties van burgers. Ze willen dat ze beschikbaar blijven om werken uit te voeren. 

Ten slotte begon op 6 oktober een aanval op de stellingen langs het Leopoldkanaal, de zuidelijke flank van de "Vesting Schelde-Zuid”. Dat gebeurde door de Canadese 3^de divisie, die nog maar pas Calais heeft veroverd. De Canadezen maakten massaal gebruik van kanonnen en van Wasps, pantserwagens voorzien van vlammenwerpers die vuur spuwden tot over het kanaal.

De Duitsers waren verrast, maar boden hevige weerstand. De Canadezen vestigden twee bruggenhoofden over het kanaal, maar verder geraakten ze niet. Er blijft een  ware stellingoorlog langs het kanaal woeden. 

Voor de geallieerde legerleiding is de verovering van de Scheldemonding nu een absolute prioriteit.

De plannen van de Britse veldmaarschalk Montgomery om meteen naar Duitsland door te stoten zijn na de mislukking van Operatie Market Garden afgevoerd, hoewel Montgomery zelf daarop bleef aandringen. De opperbevelhebber van de geallieerde vloot, de Britse admiraal Ramsay, heeft echter zwaar aangedrongen dat de Antwerpse haven beschikbaar wordt voor betere bevoorrading vanuit de zee.  

Na twee maanden vechten hebben de opstandelingen in de Poolse hoofdstad Warschau de wapens neergelegd. Ze waren op het einde nog met zo’n 15.000.

De toestand van het Poolse Binnenlandse Leger (Armia Krajowa; AK)  was de laatste weken uitzichtloos geworden. De Poolse strijders hielden nog in enkele geïsoleerde wijken van de stad stand, maar het tekort aan munitie en voedsel dwong hen de strijd op te geven. 

Hun bevelhebber, graaf Tadeusz Komorowski, alias "generaal Bor", begaf zich op 2 oktober persoonlijk naar de Duitse SS-generaal Dietrich von der Bach-Zelewski. Deze had zelf een eerbare capitulatie aangeboden.

De capitulatie houdt in dat de Duitse overheid de gevangen leden van het AK als combattanten beschouwt en dus als krijgsgevangenen zal behandelen. Ook is beloofd de burgerbevolking te sparen.  

Deze ridderlijke overgave contrasteert met de wrede strijd en de ongelooflijk zware schade aan de stad. Het Armia Krajowa telt minstens 10.000 doden en 25.000 gewonden. Generaal von der Bach-Zelewski zegt dat er 10.000 Duitse soldaten gesneuveld zijn. Daarnaast hebben zijn troepen meer dan 150.000 burgers gedood, vaak in massa-executies. Ook vrouwen, kinderen en oude mannen werden niet gespaard. 

Onder de Polen heerst veel wrok over de ambigue houding van de Sovjet-Unie. Het Rode Leger staat al een paar weken in het oostelijke deel van Warschau, aan de overkant van de Weichsel, zonder in te grijpen. Verondersteld wordt dat de Russen verwachten voordeel te halen uit de vernietiging van het Poolse verzet om later zelf Polen gemakkelijker te bezetten.

De SS’ers zijn al een tijd bezig de burgerbevolking van Warschau over te brengen naar een kamp in Pruszków, zo’n 10 km verder. 

Intussen is de SS ook begonnen alle gebouwen van de stad – althans het grootste, westelijke deel, dat nog in Duitse handen is - systematisch te vernietigen. Volgens SS-leider Himmler moet de stad volledig verdwijnen.

Naschrift : in de volgende maanden zullen 650.000 Poolse burgers in het “doorgangskamp  Pruszków“ worden opgesloten, in erbarmelijke omstandigheden. Daarvan zullen er meer dan 100.000 als dwangarbeiders naar Duitsland worden overgebracht en minstens 50.000 belanden in Duitse concentratiekampen.  In Warschau vernietigen de Duitsers 10.000 gebouwen, waarvan 924 met een historische waarde. 

Britse troepen zijn op 5 oktober geland nabij de Griekse havenstad Patras. Ze zijn vergezeld van delen van het Griekse regeringsleger.  

De landing komt er op het moment dat het Duitse bezettingsleger begonnen is zich uit Griekenland terug te trekken. Het noordoosten met de havenstad Thessaloniki is al ontruimd. Nu de Bulgaren, die ook een stuk van Griekenland bezet hielden, van kamp zijn veranderd, staat het Rode Leger voor de Griekse grens. 

Met deze Operatie Manna wil Londen niet zozeer de Duitsers uit Griekenland verdrijven, maar wel de wettige regering in Griekenland herstellen. De Griekse koning en zijn regering zitten onder Britse bescherming in Egypte.

In Athene zetelt er een pro-Duitse marionettenregering. Maar het grootste deel van het land wordt gecontroleerd door verzetsbewegingen, in de eerste plaats het zeer goed georganiseerde Nationaal Bevrijdingsfront (EAM), onder communistische leiding. 

De Britse premier Churchill wil niet weten van een door communisten overheerst Griekenland. Ook wil hij voorkomen dat de verzetsgroepen elkaar gaan bestrijden.

Onder Britse druk heeft het EAM een akkoord gesloten met zijn grootste rivaal de Nationale Republikeinse Griekse Bond (EDES), waardoor hun troepen onder opperbevel van een Britse generaal komen. 

Maar de spanningen blijven bestaan. Bovendien willen zowel EAM als EDES niet weten van een terugkeer van koning George II naar Griekenland.  Bij het begin van de oorlog was Griekenland een militaire dictatuur, met goedkeuring van de koning.

De Griekse bevolking heeft zwaar geleden onder de Duitse bezetting. Als wraak voor de verzetsdaden zijn hele dorpen uitgemoord. Hongersnood heeft meer dan een kwart miljoen doden geëist. 

Het aantal geallieerde luchtbombardementen op Duitsland is sinds de invasie van West-Europa nog toegenomen.

Vanaf april 1944 werden de Britse en Amerikaanse bommenwerpers prioritair ingezet om de landing in Normandië te ondersteunen. Daarbij werden vooral bruggen en verkeersknooppunten in Frankrijk en België aangevallen. Sinds september kunnen de strategische bommenwerpers zich weer in alle vrijheid op Duitsland richten. Dat gaat des te gemakkelijker nu de geallieerden gebruik kunnen maken van vliegvelden in Frankrijk en België.

De geallieerden meldden op 8 oktober dat in de voorbije 24 uur alleen al  12.000 ton bommen op Duitsland zijn geworpen door 7.000 vliegtuigen. Ter vergelijking: het totale aantal Duitse vliegende bommen (V1’s) dat in drie maanden op Engeland is neergekomen bedraagt nog geen 10.000.

De grote aandacht die de Duitse propaganda aan de nieuwe “wonderwapens” schenkt, lijkt nog maar weinig indruk te maken bij de Duitse bevolking, zeker omdat de Duitse jachtvliegtuigen en luchtafweer weinig tegen de geallieerde luchtaanvallen kunnen doen. 

Op 5 oktober voerde de Royal Air Force een zwaar bombardement uit op de belangrijke industriestad Saarbrücken. Het grootste deel van het historische stadscentrum werd daarbij verwoest.

Twee dagen later vernietigde een ander Brits bombardement vrijwel het volledige stadje Emmerik bij de Nederlandse grens. Een week eerder werden de industriesteden Kaiserslautern en Bielefeld hevig gebombardeerd.   

De Duitse industrie is zwaar getroffen en de gevolgen zijn voelbaar. De gasproductie in Duitsland is in een half jaar met een kwart gedaald.  Door systematische aanvallen op de petroleuminstallaties is de productie van vliegtuigbrandstof in september teruggevallen op 1/3. 

De Duitse wapenproductie blijft echter op een hoog peil.  Dat komt door de vele maatregelen van de energieke Rijksminister van Bewapening en Oorlogsproductie Albert Speer. Ook de schade aan wegen, spoorwegen en bruggen wordt vaak in een recordtempo hersteld.

Intussen werken de zware bombardementen en zeker de voortdurende angst op het gemoed van de bevolking van de Duitse steden. De mensen zijn de oorlog meer dan beu en de oproep van de nazi’s om te strijden tot het uiterste wordt steeds meer op scepsis ontvangen. 

Op 7 oktober vernielden gespecialiseerde Britse bommenwerpers de stuwdam van Kembs aan de Rijn in de Opper-Elzas. Daarmee wilden ze voorkomen dat de Duitsers de dam zouden gebruiken om bij een geallieerde aanval overstromingen te veroorzaken.  Op de foto links de vernielde stuwdam. Rechts, omwille van de plotse daling van het waterpeil zijn in het meer stroomopwaarts gelegen Basel rivieraken droog komen te liggen.

Op 2 oktober 1944 laten Amerikaanse bommenwerpers, die als doelwit het 45 kilometer verder gelegen Aken hebben, een twintigtal bommen vallen op Genk, waarschijnlijk door een navigatiefout.  Er vallen 36 doden en meer dan 50 gewonden. 

Meer dan 10 dodelijke slachtoffers vallen in de kerk van Genk, waar net een begrafenisdienst aan de gang was (foto hierboven). Het stadje was pas op 14 september bevrijd.

In het Belgisch Staatsblad van 7 oktober zijn de besluiten verschenen betreffende de hervorming van het geldwezen die minister van Financiën Camille Gutt doorvoert.

Vanaf 9 oktober moeten alle bankbil­jetten van 100 Belgische frank en meer omgeruild worden tegen nieuwe briefjes.

Per gezinslid kan voor maximaal 2000 frank worden ingeruild. Al het overige geld blijft geblokkeerd op een rekening. 

Vanaf 9 november wordt 40 % van dat ge­blokkeerde geld vrijgegeven. De overige 60 % wordt als een verplichte lening aan de Staat beschouwd. Vanaf 1 mei vol­gend jaar levert die 3,5 % interest op. Het geblokkeerde geld mag ook gebruikt worden om achterstallige belastingen te betalen.

Alle bank- en postcheckrekeningen wor­den geblokkeerd, tenzij de gedeponeerde bedragen niet hoger liggen dan op 9 mei 1940 het geval was. Anders mag enkel 10 % worden opgevraagd. Bedrijven kunnen 1000 frank afhalen per personeelslid.

Deze "Gutt-operatie" heeft tot doel de inflatie in toom te houden, want er is te veel geld in omloop voor de beschikbare goederen. Ook hoopt men zo gemakke­lijker oorlogswinsten op te sporen.

De operatie was al in Londen door Gutt voorbereid. De nieuwe bankbiljetten – samen zo’n 25 miljard frank waard - zijn in het grootste geheim in Groot-Brittannië  gedrukt. Het transport van de 2,5 ton papiergeld naar België – met vliegtuigen en met schepen en vrachtwagens vanuit de haven van Cherbourg – was niet eenvoudig om geregeld te krijgen bij het  geallieerde hoofdkwartier.