Advocaat Rwandaproces: ‘Mijn getuigen zijn gefolterd’

Na de jurysamenstelling afgelopen maandag start donderdag in Brussel het assisenproces tegen Fabien Neretse. De 70-jarige Rwandees staat terecht voor zijn betrokkenheid bij de genocide in 1994. Hij wordt beschuldigd van elf moorden en drie pogingen tot moord in Kigali, op 9 april 1994. Daarbij kwam onder andere de Belgische Claire Beckers om het leven. Haar zus getuigde daarover eerder in De Morgen. Neretse wordt ook beschuldigd van feiten in het noordwesten van Rwanda, in mei en juni 1994, waaronder een verdwijning. Zijn advocaat, Jean Flamme, zal de vrijspraak eisen. Hij spreekt nu al van een oneerlijke procesgang. “Men wil ons monddood maken.”

Liefst 120 getuigen zullen verhoord worden, van wie 57 overkomen uit Rwanda. De voorzitter van het assisenhof weigerde een tiental Rwandezen die in België wonen en door meester Flamme zijn voorgedragen als getuige. 

“Bijna al mijn getuigen die zich in België bevinden, en dus zonder vrees konden spreken, zijn geweigerd door het assisenhof. Mijn getuigen in Rwanda zijn dan weer geïntimideerd. Ze zijn opgesloten, gefolterd en bedreigd, zodra ik mijn namenlijst had overgemaakt aan de procureur en de burgerlijke partijen. De getuigen en hun families zijn door het dictatoriale regime in Kigali verzocht om hun verklaring ter verdediging van Neretse bij te stellen ”

Forse claims, die de redactie niet kon verifiëren. De getuigen zouden mensen zijn uit Neretses entourage. Flamme heeft hun namen doorgegeven aan het parket. “We zijn een onderzoek gestart om te achterhalen wat er is gebeurd”, zegt een woordvoerder van het federaal parket. “We hebben op dit moment geen aanwijzingen, maar we willen op zijn minst kunnen antwoorden op de vragen van de advocaat hierover.” Het Belgische parket heeft echter geen bevoegdheid om onderzoek te voeren in Rwanda. Het heeft het Rwandese gerecht op de hoogte gebracht en gevraagd om de zaak te onderzoeken. 

Doodseskader

In het verleden is foltering in Rwanda geregeld gedocumenteerd. Ngo Human Rights Watch bracht in 2017 een rapport uit over illegale detentie, foltering en mishandeling in Rwandese detentiecentra. Dat jaar moest een VN-commissie voor de preventie van foltering haar missie in Rwanda afblazen na “een reeks belemmeringen opgelegd door de autoriteiten” en de bezorgdheid “dat sommige geïnterviewden geconfronteerd zouden worden met represailles”.

“Iedereen die zijn mond opendoet in Rwanda loopt risico’s”, zegt een mensenrechtenactivist, op voorwaarde van anonimiteit. Het regime van president Kagame duldt weinig tegenspraak en mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty International en Human Rights Watch rapporteren geregeld over politieke opposanten die vervolgd of uit de weg geruimd worden.

Volgens Guy Rapaille, oud-voorzitter van het Comité I, dat toekijkt op onze inlichtingendiensten, zou ook in ons land een Rwandees doodseskader op zijn minst gedurende een bepaalde tijd actief zijn geweest. “In 2017 heb ik vernomen dat er in België, maar ook in de rest van Europa, een groep Rwandezen was met de opdracht om opposanten te liquideren”, zegt Rapaille. “Bij mijn weten hebben ze nooit bij ons toegeslagen.”

Op dit moment zou het niet nodig zijn om de getuigen in ons land extra bescherming te bieden. Het Orgaan voor de Coördinatie en de Analyse van de Dreiging (OCAD) heeft dit assisenproces op niveau 1 geschaald, het laagste dreigingsniveau. Meester Flamme maakt zich zorgen over zijn getuigen. “Als ze al overgebracht kunnen worden, in welke toestand zullen ze dan zijn? Afgedreigd? Dan is een eerlijk proces niet mogelijk.” Een bron bij het onderzoek doet het af als “truken van de verdediging”.

Flamme is er evenmin over te spreken dat het assisenhof ook zijn experts heeft geweigerd als getuigen. Het gaat onder meer om oud-VRT-journalist Peter Verlinden en oud-kolonel Luc Marchal, die destijds de leiding had over het Belgische bataljon blauwhelmen ter plekke. 

Ook de Canadese advocaat Christopher Black en zijn landgenote Judi Rever zijn geweigerd. Zij staan bekend om een controversiële visie op de Rwandese genocide. Die draait officieel rond de moord op 800.000 Tutsi’s en gematigde Hutu’s. Rever argumenteert in haar nieuwe boek dat ook de FPR van huidig Rwandees president Paul Kagame ernstige misdaden tegen de menselijkheid heeft gesteld. 

Kagame, een Tutsi, kwam aan de macht als leider van rebellengroep FPR nadat die de genocide een halt toebracht. In zijn eerste bewindsjaren ging de FPR achter gevluchte Hutu’s aan. Rever stelt dat de FPR al voor 1994 ernstige misdaden verrichtte, die volgens het internationaal recht ook als genocide kunnen worden gekwalificeerd. Volgens critici komt dat neer op een theorie van dubbele genocide en daardoor zelfs negationisme. Dat is strafbaar volgens de Rwandese wet. Het relativeren van de Rwandese genocide is sinds dit jaar, 25 jaar na de feiten, ook verankerd in de Belgische strafwet.