Björk landt in Vorst: het IJslandse raadsel zal ook daar intact blijven

“Hebben we regels nodig in liefde, leven of kunst?” Björk vroeg het haast achteloos, aan het eind van ons laatste interview. Stelde ze een retorische vraag? Twijfelde ze oprecht? De confuse stilte die volgde langs mijn kant volstond alleszins om haar glimlachend te doen besluiten: “Denk er gerust wat langer over na. Wanneer we elkaar nog eens spreken, verwacht ik een antwoord.” Sinds een jaar hebben we elkaar niet meer gesproken, maar die laatste zin blijft af en toe wel eens ijsberen in mijn bovenkamer. Vermoedelijk zullen we het de volgende keer niet eens raken met elkaar. Of bespot ze me als de regelneef die ik – in vergelijking met haar – vast ook wel ben.

Aan regels heeft Björk immers lak. Aan voorspelbaarheid net zo goed. Elke plaat van Björk vertelt een nieuw verhaal. Eén waarin ze haar emoties, ervaringen en filosofische gedachten kan kanaliseren. Ze nemen zelfs een fysieke vorm aan op de albumhoes. Het verlegen en onschuldige meisje in de knusse pull op Debut, de Japanse cyberkrijger op Homogenic, de absurde neon-fantasie van Volta... En op Vulnicura lijmde ze een gebroken hart, waarbij ze voor het artwork poseerde met opengereten borstkas – het gapende gat verbeeldde een vulva. Eind vorige eeuw was het evenwel vooral een kinderlijke verbeeldingskracht en verbazing die haar tekende: in de clip voor ‘Army of Me’ had ze een gorilla als tandarts. En op de Oscars kwam ze opgedirkt… als een zwaan, begot. Inclusief hals en kop. Slag om slinger legde ze een ei op de rode loper, tot de verbouwereerde security haar op de schouder tikte: “Of mevrouw iets verloren had?”

Die vrolijke onschuld verloor ze gaandeweg in de nieuwe eeuw. Niet alleen de leeftijd haalde de artieste in. Ook het leven. Björk vertelde dat ze zich na haar breuk met kunstenaar Matthew Barney plots als een ‘space alien’ voelde. Los van de wereld. Maar eigenlijk is ze natuurlijk altijd een beetje buitenaards geweest. Legendarisch en hilarisch is het filmpje waarin ze de binnenkant van een oud televisietoestel analyseert, en die geïntrigeerd vergelijkt met een stad vol straten en liften. Net als haar wonderlijke geest laat haar muziek zich ook nauwelijks in hokjes plaatsen.

Onvervaard avontuurlijk is haar oeuvre. Geen wonder: Guðmundsdóttir bekijkt de wereld dan ook met andere ogen. Al ziet ze dat zelf niet zo. Méér nog: meestal volgt een bitse sneer, wanneer iemand haar bij media-optredens het gevoel geeft dat ze uit een excentriek, parallel universum kwam overgewaaid. Meestal blijken dat trouwens mannen. “Het patriarchaat is het grote probleem”, vertelde ze ons daar nog over. “In IJsland bestond dat eigenlijk nooit, toen ik daar opgroeide. Daar hoefde ik me als kind nooit anders te voelen of voor te stellen. Alle vrouwen waren – nee: zijn – onafhankelijk, en zo worden ze ook behandeld. Pas toen ik in andere landen kwam, merkte ik overal seksuele ongelijkheid op. Buiten de grenzen van dat eiland leek het vaak alsof vrouwen in de derde wereld waren beland.”

Ze vindt dat ze volwassen werd in een tijd en klimaat waar je misogynie gewoon moest tolereren. Bijt door de zure appel, en slik het maar allemaal. “Gelukkig zijn jonge vrouwen vandaag steeds mondiger. Ze vrezen niet langer dat klootzakken hun gangetje kunnen gaan zonder bestraffing. Ik draai nu al een tijdje mee, en ik wéét hoe het aanvoelt om als jong, onervaren maar onvervaard meisje in een kamer vol juristen of CEO’s te stappen. Je wordt er als een dom gansje behandeld. Een popje en een kneusje. Dat gebeurt nog zo vaak. It’s absolutely horrible.”

Punkmeisje

Het punkmeisje dat ze diep in haar hart altijd is gebleven, kaart dat onrecht vandaag meer dan ooit aan. Mogelijk heeft die woede ook te maken met het feit dat ze zich als kind al liet ringeloren. Toen ze elf was, liet haar moeder zich overhalen om Björk een plaat te laten maken. De man die haar contacteerde, beloofde véél geld. Björk kan zich niet herinneren of er zelfs maar gevraagd werd naar haar toestemming. De plaat bestond uit IJslandse kinderliedjes en covers van populaire liedjes zoals ‘The Fool on the Hill’ van The Beatles, dat door Björk werd gezongen in het IJslands. Die plaat is vandaag een veelgezocht collector’s item, maar was in 1977 een immens succes in haar geboorteland. Een kindsterretje tegen wil en dank was geboren.

Dat juk gooide ze evenwel snel weer van zich af. Ze weigerde een tweede album te maken en dook enkele jaren onder. Ze vormde de punkband Spit and Snot toen ze veertien was – “gewoon op school, met vier meisjes” – maar pas halverwege de jaren 1980 zou ze nieuwe platen uitbrengen. Björk kreeg voor het eerst internationale erkenning als zangeres voor The Sugarcubes, een post-punkgroep met electro-invloeden. Een van hun songs zou Tom Barman trouwens inspireren tot de groepsnaam dEUS.

In die periode werd ze voor het eerst moeder. Op haar twintigste. Niets te vroeg, zegt ze zelf. De meeste vrouwen in het rurale gebied waar ze woonde, kregen al in hun tienerjaren een kind. Een vroegbloeier zou ze zichzelf trouwens nooit durven noemen. Ze was uiteindelijk al 27 toen ze debuteerde als solo-artiest: de enige carrière die ze vandaag nog waardevol genoeg vindt om over te praten.

In 1996 toonde roem zich van zijn meest vileine kant voor Björk, toen Ricardo Lopez –een geobsedeerde fan – zichzelf filmde terwijl hij een bompakket maakte en opstuurde naar de zangeres, waarna hij zelfmoord pleegde. De politie onderschepte het explosieve postpakje – een uitgehold boek met een bom – voordat Björk deze kon openen.

Sindsdien roept bekendheid vooral vervelende associaties op. Een opdringerige televisiejournaliste mepte ze eerder dat jaar trouwens ook al tegen de vlakte, in de luchthaven van Bangkok, toen die haar verwelkomde in het land. “A-List celebrity zijn is flauwekul”, zou ze daar later over zeggen. “It’s pretty rubbish. Het voelt aan als toiletten poetsen of zoiets. Alsof je iemands dienaar bent. Maar ik kan het nu ­tenminste van mijn bucketlist afvinken.”

“Ik voel me meer dan ooit één met mezelf”, gaf ze ons vorig jaar te kennen. “Het voelt alsof ik een enorme ballast heb kunnen afwerpen.” Daarmee verwees ze in de eerste plaats naar haar getroebleerde amoureuze verleden met haar ex Barney, maar ook naar haar eigen muzikale erfenis. “Er zijn momenten geweest dat ik het haatte om weer eens dezelfde hits te spelen”, zegt ze over classics als ‘Big Time Sensuality’, ‘Army of Me’, ‘It’s Oh So Quiet’ en tientallen andere successingles. “I felt like a tsjoebox”, zei ze in dat heerlijke IJslandse accent. “Maar nu heb ik vrede genomen met al mijn liedjes. Ze horen bij me, maar ik hoef ze niet altijd meer bij me te dragen. Af en toe kies ik er gewoon eentje uit dat bij mijn humeur past.” Ook in Vorst Nationaal hoeft u zich dus niet op te maken voor een greatest hits. De songs van haar laatste platen liggen haar nauwer aan het hart.

Net als het lot van de natuur. “David Attenborough is mijn rockster”, zo verklaarde Björk haar liefde aan de wereldbekende natuurcineast. Die liefde werd sindsdien beantwoord door de televisielegende. Hij bekent in When Björk Met Attenborough hoe de muziek van de IJslandse thuis weerklinkt “wanneer ik ergens écht diep over wil nadenken”. Sir Attenborough noemt haar muziek voorts ook uitdagend, nieuw en volkomen uniek. Samen – twee natuurkrachten in hun eigen domein – vormden ze de spil van die intrigerende documentaire. “Als we een manier vinden om technologie en natuur in symbiose te brengen, kunnen we écht de toekomst tegemoet”, gelooft Björk. Sinds de jaren 1990 geeft ze alleszins een ambitieuze voorzet.

Björk speelt 13/11 in Vorst Nationaal, Brussel. De Morgen geeft concert­tickets weg. Download de app en speel mee. Alle info op demorgen.be/bjork.