Hoe de Berlijnse Muur eigenlijk per ongeluk viel: na vergissing van één man

Welgeteld één nacht had het in augustus 1961 geduurd om de Muur op te trekken. Maar liefst 20.000 Oost-Duitse agenten sloten zo het westelijke deel van Berlijn – een westerse enclave diep in de DDR – af van de rest van Oost-Duitsland. Doel was om te voorkomen dat Oost-Duitsers nog zouden proberen naar het westen te vluchten, op zoek naar vrijheid.

Wie toch probeerde om de Todesstreiffen over te steken, riskeerde zonder genade doodgeschoten te worden door een van de grenswachters of om te komen in het met mijnen bezaaide niemandsland rond de Muur. Een kleine 140 van de burgers die het in de loop der jaren toch waagden, kwamen zo aan hun einde.

Maar het protest tegen de communistische regering in Oost-Berlijn groeide, aangewakkerd door het ineenstorten van het communisme in Oost-Europa en het tanen van de macht van het Sovjetrijk. De inwoners van Oost-Berlijn waren het beu dat hun bewegingsvrijheid en vrijheid van meningsuiting ingeperkt werden en dat ze constant in de gaten gehouden werden door de spionnen van de veiligheidsdienst Stasi. Op 9 november 1989 zouden ze eindelijk krijgen wat ze wilden. (lees hieronder verder)

De man die ongewild het vuur aan de lont stak, was Günter Schabowski: de woordvoerder van de regerende Oost-Duitse Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED), die tijdens het hele bestaan van de DDR de absolute macht had en geen enkele tegenstand duldde. 

Tijdens een wekelijkse persconferentie kondigde hij een reeks nieuwe grensregels aan, die reizen naar het westen makkelijker moesten maken. Daarmee hoopte de SED de massale protesten tegen de regering in Oost-Duitsland te counteren. Toen een journalist hem vroeg wanneer de maatregelen precies van kracht zouden worden, antwoordde Schabowski – duidelijk verrast – per vergissing: “Volgens mij met onmiddellijke ingang”. Dat blies het deksel van de doos. Bedoeling was dat de nieuwe regeling pas de volgende dag zouden ingaan, dat de grenswachters correct ingelicht konden worden. Ook was het nooit de bedoeling op die manier de grens te openen.

De Oost-Duitsers trokken echter onmiddellijk in groten getale naar de Muur. De grenswachters zagen de kolkende mensenmassa komen en waren compleet overweldigd. Ze hielden de massa dan ook niet tegen toen die naar het westen wilden, hoewel ze geen orders gekregen hadden om de grenzen open te stellen. (lees hieronder verder)

En zo kwam het dat diezelfde nacht duizenden herenigde Oost- en West-Duitsers het einde van de Todesstreiffen vierden. Het zou uiteindelijk nog een jaar duren eer Oost- en West-Duitsland officieel werden herenigd. Maar de eerste belangrijke stap was gezet.

En Günther Schabowski? Die trad een maand later uit het centraal comité van de SED. Nog een maand later – in januari 1990 – werd hij uit de partij gezet. Voor zijn deelname aan het DDR-regime werd hij in 1999 in de gevangenis gegooid, maar in 2000 kreeg hij amnestie. Hij was een van de weinige SED-leiders die hun verantwoordelijkheid achteraf openlijk toegaven.

Schabowski overleed in 2015 in een verzorgingstehuis in Berlijn. Hij was 86.