Ze rieken, stallen vol varkens of pluimvee. Dat komt door de ammoniaklucht die opstijgt uit de mest. Dus moeten boeren luchtwassers installeren, installaties die de lucht filteren waardoor de uitstoot van ammoniak met zowat driekwart terugloopt. Alleen werken die bij de helft van de varkens- en pluimveestallen niet naar behoren, zo blijkt uit controles van 56 luchtwassers door het departement Omgeving van de Vlaamse overheid. Bijna een op de vijf installaties was zelfs niet actief.

“Ammoniakuitstoot leidt tot fijnstof en is heel schadelijk voor de gezondheid”, zegt Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). “Als je dan ziet dat de helft van die luchtwassers niet werken zoals het hoort, weet je dat we niet goed bezig zijn. Dus zal ik samenzitten met de landbouwsector om ervoor te zorgen dat de regels worden nageleefd.” Wie dat niet doet, riskeert boetes tot twee miljoen euro, zegt Demir. “En als er herhaaldelijk inbreuken worden vastgesteld, moeten we wat mij betreft verder gaan. Dan moeten we bedrijven gaan monitoren, of bij zware gevallen: hun vergunning intrekken. In elk geval zullen we dit soort controles verderzetten.”

Gevaar voor biodiversiteit

De uitstoot van ammoniak veroorzaakt dus niet enkel geurhinder maar ook fijnstof, zegt Tim Nawrot, professor milieubiologie aan de universiteit Hasselt. “Bij fijnstof denken we vooral aan verbrandingsprocessen, aan verkeer en industrie. Maar in Vlaanderen komt dertig tot veertig procent van ammoniak, dat in de atmosfeer in fijnstof wordt omgezet. Die ammoniak is grotendeels afkomstig van de intensieve veeteelt, en draagt onder andere bij tot smogvorming.” Ammoniak is evenwel geen broeikasgas. Er zijn wel broeikasgassen die afkomstig zijn van de veeteelt, maar dan gaat het vooral om methaan.

“Een bijkomend probleem met ammoniak is dat het neerslaat op de bodem”, zegt Nawrot. “Daardoor treedt vermesting op, wat een groot risico is voor de biodiversiteit in natuurgebieden. De bodem wordt stikstofrijk – ammoniak is een verbinding tussen stikstof en waterstof. Grassen gedijen daar wel goed in, maar veel andere planten niet, zoals heide en veel bloemensoorten.”