‘We nemen het woord jeugdbende te snel in de mond’
De laatste dagen beheersten twee jeugdbendes het nieuws: er is de Brusselse bende die een vermist Frans meisje ‘kocht’ en in de prostitutie dwong en er is de groep die de inwoners van Tildonk teistert. Toch passen we volgens criminologe Jenneke Christiaens (VUB) best op om die allemaal onder de noemer jeugdbende te plaatsen.
Komen feiten van jeugdbendes zoals in Brussel en Tildonk vaak voor?
“Laat me eerst en vooral zeggen dat ik de strafdossiers niet ken en dus niet exact weet wat de feiten zijn. Maar over het algemeen is er weinig onderzoek naar jeugdbendes en al zeker geen dat kan zeggen hoe vaak dat voorkomt.
“Al heb ik altijd vragen gehad bij de term ‘jeugdbende’. Bij berichtgeving in de media en vanuit het parket merk je dat die term vaak gebruikt wordt. Dat impliceert een vorm van organisatie of professionalisering die niet per se met de werkelijkheid overeenstemt. Pas op, daarmee wil ik de gepleegde feiten niet banaliseren of ontkennen dat er delinquentie is in groep. Maar ik wil de mythe of de angst die er rond hangt, doorprikken. Als wetenschapper is het mijn taak om me daar vragen bij te stellen.”
Waarom is dat?
“Omdat de realiteit volgens mij veel complexer is dan dat. Zo vraag ik me af in hoeverre alles wat zo’n groep jongeren doet delinquent gedrag is. Het is bijvoorbeeld niet omdat jongeren samen opgroeien, elkaar al lang kennen, samen rondhangen en er delinquent gedrag is, dat iedereen daaraan deelneemt.
“Volgens mij besteden we bijvoorbeeld te weinig aandacht aan de verhalen van die jongeren zelf – die ons veel zouden kunnen doen begrijpen: zoals wat belangrijke elementen zijn in de vorming van zo’n groepen, hoe ze georganiseerd zijn ... Dat zou ons kunnen helpen met het bijstellen van het klassieke beeld van de hiërarchische structuur in zo’n groep. Dat kan ook heel anders verlopen.”
Wat is een bende dan wel?
“Kijk, het idee van jeugdbendes komt uit de Amerikaanse ghetto’s waar echte gangs aan het werk waren/zijn, die een subcultuur vormen. Uit een onderzoek dat wij tien jaar geleden samen met de ULB hebben gedaan, weten we dat dat niet direct is wat hier voorkomt.
“Dus als men over een bende spreekt: bedoelt men dan de gang die maffia-gewijs criminaliteit pleegt? Daar zou ik toch voorzichtig mee omspringen. Of bedoelt men daar eerder mee dat er delinquentie gepleegd wordt in groepsverband?”
Maakt het zoveel uit dat we de term jeugdbende gebruiken? Hindert dat het optreden tegen zulke criminaliteit?
“Voor een deel wel. Omdat het de zaken toch een stuk kleurt op een manier die niet meteen overeenstemt met de realiteit. Als het parket spreekt van een jeugdbende, dan maakt dat de feiten een stuk zwaarder. Een diefstal in het kader van een jeugdbende is meer dan gewoon een diefstal. En dus zal ook de straf zwaarder zijn.”
Maar het gaat hier ook om zware feiten.
“Akkoord en – nogmaals – ik wil de feiten niet banaliseren. Maar waarom noemen we een groepsverkrachting niet het werk van een jeugdbende en andere feiten wel?
“Door er het label van jeugdbende op te plakken, creëren we ongewild ook een selffulfilling prophecy. Het zijn vaak niet de jongeren die zichzelf als bende omschrijven. Maar die labeling geeft aanleiding tot identificatie en jongeren zullen zo ook dat label opnemen.”