Voor we het weten is het impeachmentproces alweer voorbij

Let goed op, het kan zo weer voorbij zijn: vandaag begint het impeachmentproces tegen Donald Trump. Na drie maanden onderzoek en hoorzittingen in het Huis van Afgevaardigden die in december leidden tot een tweevoudige aanklacht tegen de Amerikaanse president, is het nu goed mogelijk dat de Senaat er in twee weken klaar mee is. Sterker nog: de meeste senatoren hébben hun oordeel al klaar.

Desondanks wordt het proces veelzeggend, juist omdat het een proces is, in de niet-juridische zin van het woord. De vraag is niet zozeer wat de uitkomst is, maar hoe die uitkomst wordt bereikt. Daaraan valt de komende weken de staat van politiek Amerika af te lezen.

Wat behelst dit proces ook alweer?

Omdat een zittende Amerikaanse president niet strafrechtelijk kan worden vervolgd, hebben de opstellers van de Grondwet ruim twee eeuwen geleden een handigheidje bedacht: de president kan worden aangeklaagd en afgezet door het volk zelf. Dat gebeurt met twee stemmingen door de twee vertegenwoordigingen van het volk in het Congres.

In december stemde een meerderheid van het Huis van Afgevaardigden voor een dubbele aanklacht tegen Trump (machtsmisbruik en obstructie van het Congres); nu is de beurt aan de Senaat om zich door hen te laten overtuigen, of niet. Dit proces wordt vaak vergeleken met een (Amerikaanse) rechtszaak, waarbij de honderd senatoren de jury vormen. Als tweederde van hen Trump schuldig acht, wordt hij afgezet.

Waarvan wordt Trump beschuldigd?

Trump heeft vorige jaar de Oekraïense president Volodymir Zelenski onder druk gezet om twee onderzoeken aan te kondigen naar zijn politieke opponenten, de Democraten. Hij wilde een onderzoek naar presidentskandidaat Joe Biden, die zijn zoon uit de wind zou hebben gehouden bij het Oekraïense gasbedrijf Burisma, en een onderzoek naar de rol van Oekraïne bij het hacken van de Democraten in 2016. Persoonlijke politieke doelen dus, waarvoor de president zijn persoonlijke advocaat Rudy Giuliani inzette. Tegelijkertijd zette hij daar publieke middelen voor in, door militaire steun aan Oekraïne tegen te houden. Machtsmisbruik dus. Omdat Trump getuigen en documenten weghield van de commissie die deze zaak onderzocht, wordt hij ook beschuldigd van obstructie van het Congres.

Wat vinden Trumps advocaten daarvan?

Dat Trump niets verkeerd heeft gedaan. De “partijdige” aanklacht is een “brutale politieke daad”, schreven ze maandag.

Wat gaat er gebeuren?

Dinsdagmiddag opent opperrechter John Roberts het proces, waarna de honderd senatoren eerst stemmen over de regels. Wat die “organiserende resolutie” precies inhoudt werd pas maandagavond duidelijk. De leider van de Republikeinse meerderheid, Mitch McConnell, hield de kaarten lange tijd tegen de borst – tot groot ongenoegen van de Democratische oppositie, die zich dus moest voorbereiden op een wedstrijd waarvan niet duidelijk hoe die gespeeld gaat worden.

McConnell heeft altijd gezegd dat hij dezelfde regels zal hanteren als twee decennia geleden bij de impeachment van Bill Clinton golden, maar maandag bleek hij zich daar niet aan te zullen houden. Ten eerste heeft hij meer haast. De zeven Democratische aanklagers krijgen slechts twee dagen van elk twaalf uur zuivere speeltijd om de president in staat van beschuldiging te stellen, waarna het advocatenteam van Trump evenveel tijd heeft voor de verdediging. Daarna zijn er zestien uur gereserveerd voor schriftelijke vragen van de senatoren aan de aanklagers en verdedigers.

Een tweede verschil met het Clinton-proces is dat McConnell de in het Huis van Afgevaardigden verzamelde bewijs niet voetstoots als bewijs wil aannemen; daar moet eerst over worden gestemd. Oppositieleider Chuck Shumer noemde dit maandag “een nationale schande”.

Na de openingsargumenten en de vragen daarover kunnen er moties worden ingediend: om meer getuigen te horen, zoals ook in 1999 gebeurde (Clintons minnares Monica Lewinsky werd achter gesloten deuren gehoord), of om meteen te stemmen over het lot van de president, of om het proces te beëindigen zonder stemming.

Komen er nieuwe getuigen?

 De hamvraag. Hoewel het verhaal vanaf het begin vrij duidelijk was – het telefoontje van Trump aan Zelenski dat voor een klokkenluider aanleiding was om alarm te slaan, bevat alle ingrediënten van de beschuldiging – en een aantal betrokken diplomaten daarna tijdens de hoorzittingen veel details hebben ingevuld, zitten er nog gaten en gaatjes in de reconstructie, doordat het Witte Huis een paar belangrijke getuigen en documenten heeft tegengehouden. Onder hen Mick Mulvaney, de stafchef van het Witte Huis die tijdens een persconferentie heeft gezegd dat er inderdaad een verband was tussen het gewenste onderzoek naar Biden en de opgehouden militaire steun (‘Get over it’), en John Bolton, de nationale veiligheidsadviseur die de operatie ‘een drugsdeal’ zou hebben genoemd en daarna werd ontslagen.

De meeste van deze getuigen zijn wel gedagvaard, maar hebben daar op last van het Witte Huis niet aan gehoorzaamd. De Democraten vreesden dat een juridisch gevecht daarover, dat waarschijnlijk tot aan het (Trump vrij goed gezinde) Hooggerechtshof gevoerd zou moeten worden, te lang zou duren. Bolton werd niet eens gedagvaard, omdat hij toch al had gezegd niet te komen. Onlangs heeft hij te kennen gegeven dat hij zijn verhaal nu wel wil vertellen, áls hij wordt gedagvaard.

Een andere door de Democraten gewenste getuige is Lev Parnas, de fixer van Rudy Giuliani, van wie pas vorige week allerlei communicatie naar buiten is gekomen met details over de Oekraïense manoeuvres. Deze whatsapp-berichten zaten tot vorige week vast bij het ministerie van Justitie, omdat de FBI Parnas had gearresteerd wegens ongeoorloofde campagnebijdragen aan de Republikeinen. Trump zegt Parnas niet te kennen, ook al is hij veelvuldig te zien in gezelschap van Trump, zijn familie, en Republikeinse hoogwaardigheidsbekleders.

Wat vinden Democraten en Republikeinen hiervan?

Democraten vinden het proces zonder nieuwe getuigen oneerlijk. De Republikeinen vinden het proces sowieso oneerlijk.

Waar moeten we op letten?

Op Republikeinen die genegen zijn om nieuwe getuigen op te roepen. Elke senator kan zo’n verzoek indienen en er wordt bij meerderheid over besloten. Dat betekent dat de 47 Democraten en Democraat-achtigen vier Republikeinen nodig hebben. Hun hoop is gericht op Lisa Murkowski (Alaska), Susan Collins (Maine), Mitt Romney (Utah), en nog iemand.

So what?

Wat er ook boven water komt: dat zal hoe dan ook de eindconclusie van de Republikeinen zijn, zei Reince Priebus zaterdag, de voormalige voorzitter van de Republikeinse partij. Uiteindelijk zal de geschiedenis oordelen: niet alleen over Trump, maar ook over de senatoren.