Geluksambassadeur Leo Bormans gelooft dat we hier sterker uitkomen: ‘Hoop is nog besmettelijker dan corona’

Wat is hoop? Tot vijf jaar geleden wist Leo Bormans er zo goed als niets over. Net zoals hij met z’n bestsellers over geluk had gedaan, hoorde hij voor ‘Hoop. The world book of hope’ 100 professoren uit 50 landen uit over één onderwerp. “Hoop is de grote drijfveer van de mens, maar is slechts recent bestudeerd in de psychologie. Depressies, wanhoop, angsten: het is allemaal al eeuwen onderzocht, maar het positieve is geen ziektepatroon en bleef tot de laatste twintig jaar onderbelicht. Hoop was lang iets zweverigs, maar vandaag kan de wetenschap er heel wat zinnige dingen over zeggen.”

Zoals?

“Een mens krijgt hoop als drie pijlers vervuld raken. Het eerste is ‘willpower’: een doel stellen en dat proberen te realiseren. Dat kan groot of klein zijn: van ‘onze maatschappij zal het coronavirus overwinnen’ tot ‘mijn gezin moet hier gezond uitkomen’. De tweede pijler is ‘waypower’: een manier vinden om die doelen te bereiken. En dat lijkt ons te lukken. In grote crisissituaties is een mens tot veel meer in staat dan hij kon vermoeden. Had iemand een maand geleden gedacht dat wij allemaal in ons kot zouden blijven en alles - de kinderen, het werk, ons sociale leven - zelf konden beredderen? Nee toch, we zouden denken: ‘Ben je gek?’ Maar dat lukt ons, door elkaar te helpen en heel creatief te zijn. We hangen witte lakens uit en zetten teddyberen voor het raam om elkaar te steunen. Als je in een klassiek rolpatroon zit met ’s morgens opstaan, gaan werken en dan ’s avonds tv kijken, hoef je niet creatief te denken en dan ontdek je ook weinig nieuwe wegen zoals we nu wel doen. De derde pijler om hoopvol te blijven is ‘ownership’: niet het slachtoffer uithangen, maar het leven zelf in handen nemen. We nemen onze verantwoordelijkheid om onze doelen te bereiken. We beseffen dat een lockdownparty geen goed idee is en dat we die regels zo goed mogelijk moeten volgen zodat onze samenleving hier zo goed mogelijk doorspartelt. Iedereen weet: ‘Maggie De Block zal mijn handen niet komen wassen, ik zal het zelf moeten doen.’ En hoe meer mensen hoopvol worden, hoe meer mensen dat voorbeeld volgen.”

Het is besmettelijk?

“Besmettelijker dan corona zelfs. En het is zeer nuttig, want uit studies blijkt dat wie hoopvol is, zich actiever gedraagt en dat biedt een grotere kans op een goede uitkomst. Met optimisten en pessimisten zijn we vandaag zeer weinig. Optimisten maken zich geen zorgen en zeggen: ‘Dat komt wel goed.’ Met als gevolg dat ze niets doen. Pessimisten denken dat het allemaal naar de vaantjes is en komen ook niet in actie. En dat valt te begrijpen. Het risico bestaat dat het niet goed afloopt. Maar dat mag ons niet verlammen. Angst is het tegenovergestelde van hoop. Bange mensen komen niet in actie en dat is nefast. In de oorlog zijn we niet in onze bunker blijven zitten, want anders zaten we daar nu nog altijd. Het gaat om nieuwe wegen zoeken en in het verzet gaan. Vergeet niet dat in de Tweede Wereldoorlog 65 miljoen mensen gestorven zijn, hé. Omgerekend zijn er dat 35.000 per dag. En onze ouders en grootouders hebben die tijd meegemaakt en zich daar zo goed en zo kwaad als kon doorgeslagen door hoopvol te blijven.”

‘Het kan nog anderhalf jaar duren eer we weer normaal functioneren’, zei Marc Van Ranst deze week. Hebben we nu nood aan zo’n pessimistische boodschap?

“Tja. Van Ranst is toch een baken in moeilijke tijden en we geloven hem. Hij durft te benoemen wat er benoemd moet worden en windt er geen doekjes om. Ik denk dat we meer nood hebben aan Van Ranst die zegt dat het nog lang zal duren dan aan Donald Trump die zegt dat het tegen Pasen wel achter de rug zal zijn. Het ergste wat nu kan gebeuren, is dat we het geloof verliezen in onze leiders. We hebben zelfs geen echte regering en toch kunnen we het aan. We hebben vertrouwen in elkaar, de staat, in de politie en de rechtspraak. In Italië en Spanje ligt dat momenteel toch moeilijker, heb ik begrepen.”

Wanneer komt de piek? Hoeveel doden? Wanneer hervat het normale leven? We willen antwoorden, terwijl niemand een glazen bol heeft.

“Dat is eigen aan onzekere tijden. We zitten met vragen en we willen feiten. Met het woordje ‘misschien’ hebben wij het heel moeilijk. We kunnen daarin leren van de Chinezen. Hoe komt het dat zij met daadkracht hun lot zo kunnen bestrijden? Dat heeft een professor uit Hongkong onderzocht en het komt omdat in de Chinezen nog altijd een cultuur van landbouwers zit. Hun hoop wordt nog altijd gevormd door het repetitieve proces van zaaien, wachten en oogsten. Zelfs als overstromingen, droogte of andere rampen het hen lastig maken, verliezen zij nooit de hoop en blijven ze met kracht uitkijken naar een betere oogst.”

Ook hoopvol: in uw boek bespreekt u een experiment met quarantaine waarin deelnemers ondanks 500 dagen opsluiting een sterke groei ervaarden.

“In ‘MARS-500’ hebben ze een langdurige ruimtevlucht naar Mars gesimuleerd en gekeken naar het effect van quarantaine op ons gedrag. Daaruit blijkt dat we sterker uit deze periode komen als er een aantal voorwaarden vervuld worden. We moeten een gemeenschappelijk doel delen: niet naar Mars reizen, maar corona overwinnen. We moeten in interactie blijven met anderen: skype, mail, telefoneer, zwaai zoveel mogelijk naar de ander. Wie zich afsluit in quarantaine, komt er slechter uit. En ten derde moeten we goede en slechte emoties delen. Als tante Mia belt en ze begint te zagen, laat haar zagen en zeg niet: ‘Och tante Mia, morgen komt de zon weer op.’ Geef mensen de kans hun angst te uiten, laat ze wenen en droef zijn, maar voeg daar iets positiefs aan toe. Een gouden tip is om een coronadagboek bij te houden en elke avond wat emoties neer te pennen. Ik heb zelf ooit een schriftje gevonden waarin mijn vader schreef over hoe hij werd opgeroepen tijdens de oorlog en het was fantastisch om dat tientallen jaren later te lezen. Nu hebben we allemaal tijd om een dagboek bij te houden: doe dat. Het helpt in deze bange tijden om emoties te uiten en onze kinderen en kleinkinderen gaan later heel verwonderd zijn als ze dat kunnen lezen.”

Gaan we hier beter uitkomen?

“Dat denk ik wel. We zitten nu thuis in ons kot en we denken na over wat de zin van het leven is. Waar gaan we naartoe? Wat heb je aan twaalf paar prachtige schoenen als je er niet mee op stap mag gaan? Gaan wij over een paar weken of maanden opnieuw in dezelfde zotte wereld stappen? Ik denk van niet. Het zal wat trager gaan. We maken nu opnieuw een praatje met de buren. Nu we een handdruk, een knuffel en een schouderklopje missen, komen we tot het besef hoe belangrijk dat is. Veel mensen zaten gevangen in de ratrace van het leven. Na zo’n quarantaine als nu gaan die mensen zich niet meer laten verlagen tot het niveau van de ratten. Kijk naar het nieuws dat een maand geleden alles overheerste: heibel over de carnavalsstoet in Aalst. Was dat nu zo belangrijk? Wie zich daar zo druk over maakte, wordt nu toch ook met de neus op de feiten gedrukt. Wat zijn we nu met die 30% korting voor onze televisie op Black Friday? Waar zitten Kim Kardashian en Kanye West? Zij zijn vandaag niet meer onze grote lichten. Het zijn Marc Van Ranst en Steven Van Gucht die volgers krijgen.”

Dit is een wake-upcall?

“Ja. We gaan nadenken over ons leven. Wát was er zo belangrijk dat we onze kinderen eerst naar school stuurden en daarna naar de opvang, om ze dan ’s avonds zwijgend voor de tv te zetten? Ik heb deze week via Skype poppenkast gespeeld voor mijn kleinzoon. Welke goede reden had ik om dat een maand geleden niet te doen? Ik zou het niet kunnen zeggen.”