‘Philippe Geubels en zijn bitcoins, dat geloofde ik echt’: slechts 1 op 4 ouders doorprikt nepnieuws

“Het ziekenhuis heeft een bericht gestuurd dat dit virus zich snel via benzinepompen lijkt te verspreiden, dus heb gevraagd om iedereen te vertellen handschoenen te dragen of een papieren handdoek te gebruiken bij het vullen en weggooien – dit is een echt bericht dat door het ziekenhuis is verzonden, deel het alstublieft.” 

Deze tekst ontvingen de kinderen van Ivo Janssens (50) een paar weken geleden via WhatsApp. Of het waar was, vroegen ze hun vader ’s avonds aan de keukentafel. De verkoopverantwoordelijke uit Vilvoorde wist niet goed wat zeggen. “Ik dacht: het zou weleens kunnen kloppen. Maar zeker was ik niet. Er was in die periode nog niet zoveel over corona geweten.” Een paar dagen later waren de benzinepompen opnieuw een onderwerp aan tafel. “Omdat ik op een nieuwssite zag dat dit fake news was.”

Gelijkaardige scenario’s spelen zich mogelijk in meer gezinnen af. Dat suggereert tenminste nieuw onderzoek van de Arteveldehogeschool en de Gezinsbond. Samen bevroegen ze 461 Vlaamse ouders van jongeren tussen 15 en 19 jaar rond nepnieuws. “We wilden achterhalen hoe goed ze zelf in staat zijn echte van valse berichten te onderscheiden”, legt onderzoekster Annelore Deprez uit. Volgens haar is dat een belangrijk inzicht omdat jongeren eerder al aangaven dat hun ouders de allerbelangrijkste graadmeter zijn. 

De resultaten deden Deprez schrikken. Slechts 24 procent van de ouders slaagde erin vijf nieuwsverhalen correct in te schatten. “Die slechte score hadden we niet verwacht”, zegt Deprez, die erop wijst dat de respondenten zowel laag- als hoogopgeleid waren. “Drie op de vier respondenten gaven ook aan dagelijks het nieuws te volgen.”

Hoe kan het dat ouders zo slecht zijn in fake news herkennen, zelfs als ze de kans en tijd krijgen om de berichten op hun waarachtigheid te checken? Volgens de onderzoekster heeft het te maken met het feit dat ouders minder vaak met nepnieuws in contact komen. Want in tegenstelling tot hun kinderen, die vooral nieuws op social media consumeren, beroepen zij zich dikwijls op traditionele nieuwskanalen. “We hebben ook vastgesteld dat een op de vijf ouders nooit nieuws checkt omdat ze vooral op hun eigen intuïtie vertrouwen of niet weten hoe ze nieuws moeten verifiëren.”

‘Verregaande gevolgen’

Over de gevolgen mogen we volgens de Gezinsbond niet licht heen gaan. “Als je je op foute informatie baseert om beslissingen te nemen, bijvoorbeeld over welke voorzorgsmaatregelen efficiënt zijn om je te beschermen tegen corona, kan dat verregaande gevolgen hebben”, zegt Erika Coene van de studiedienst.

Ze vindt dat ouders daarom dringend meer tools aangereikt moeten krijgen. “Er wordt vooral gefocust op mediawijsheid van jongeren als antwoord op nepnieuws. Maar als we willen dat ouders daarin een belangrijke rol opnemen, moeten ook zij versterkt worden.” De Gezinsbond pleit onder meer voor één onafhankelijk, betrouwbaar en laagdrempelig factcheckerspunt. “Nu wordt er door verschillende instanties aan factchecking gedaan. Maar er zit geen systeem in. Ouders zijn hier ook te weinig bekend mee.” 

De onderzoekers klagen ook die beperkte ondersteuning voor ouders aan. Tegelijk merken ze op dat ouders nog altijd aanzienlijk beter zijn in nepnieuws herkennen dan jongeren zelf.  Een eerdere bevraging van een paar jaar geleden met weliswaar andere nieuwsverhalen, leerde hun dat maar 3 procent van 15 en 24-jarigen in staat is om vijf berichten correct in te schatten. 

Ook merken ze op dat de meeste ouders nu de mist ingingen bij het inschatten van humaninterestverhalen als ‘Evi Hanssen stopt presenteerwerk in Nederland’, ‘Hert loopt kapsalon binnen’ of ‘Moslimterrorist post selfie net voor aanslag’. De items ‘Geubels wordt rijk door bitcoin’ en ‘Keelontsteking in 1 dag weg zonder antibiotica’ werden het vaakst als nep herkend. “Dat is geruststellend, want de gevolgen van het niet kunnen doorprikken van nepnieuws over financiën of gezondheidszorg kunnen veel zwaarder zijn.”  

‘Geen grote problemen’

Sylvia Thirion (37) is een van de ouders die in het bericht over Geubels tuinde. “Ik geloofde dat echt”, zegt de vroedvrouw uit Bredene. “Het bericht kwam voorbij op Facebook, het leek me zo betrouwbaar. De quotes hadden echt van hem kunnen zijn. Het was pas toen mijn 17-jarige zoon en ik het ’s avonds met mijn man bespraken, dat we het doorhadden.” Ze ziet er geen grote problemen in. “Het is niet alsof ik zelf meteen bitcoins ben gaan kopen.”

Thirion zou niet snel zelf online gaan uitzoeken of een bericht klopt. “Zoiets vraag ik liever aan mijn man, die veel meer geïnteresseerd is in de actualiteit dan ik.” Wat voor haar zou helpen, is een soort van symbooltje bij dubieuze berichten. “Zeker als je vooral nieuws volgt via Facebook, zoals ik.”

Vlaams minister van Media Benjamin Dalle (CD&V) wijst erop dat verschillende organisaties al inzetten op het versterken van digitale vaardigheden. “Voor ouders is er de site van Medianest, waar ze kunnen leren hoe nepnieuws te ontmaskeren.” Maar er volgen nog extra inspanningen. “Zo zal het departement Cultuur, Jeugd en Media dit jaar nog een grondige doorlichting doen van het Vlaamse mediawijsheidsbeleid, zodat een versterkte variant daarvan in 2022 uitgerold kan worden.”