De vijf boeken die het leven van Mia Doornaert hebben veranderd

In een comfortabele sofa met de voeten op een vintage salontafeltje, of tijdens de slapeloze uren: lezen doet columniste Mia Doornaert graag en veel. “Er liggen ook altijd boeken op mijn bed want ik ben een slechte slaper.”

Die literaire passie zit in de familie. “Mijn moeder was een lezer en een geboren vertelster. Mijn oom Frans Ramon Boschvogel was in zijn tijd een populaire auteur. Van zijn boek "Vlaanderen die Leu" heeft de toenmalige BRT zelfs een reeks gemaakt”, vertelt Doornaert enthousiast. “Ik heb z’n werk verslonden. Hij bracht me de liefde bij voor taal, voor geschiedenis, voor verhalen over historische figuren. Net zoals z’n vriend Stijn Streuvels was mijn oom geen fan van chichi. Hij was een van de weinigen die onaangekondigd mocht aankloppen bij Streuvels thuis in Het Lijsternest.”

Het bleek geen eenvoudige opgave om uit de vele boeken die Mia Doornaert ooit las precies vijf titels te kiezen, aan literaire lijstjes heeft Doornaert een hekel. Maar uit haar persoonlijke bibliotheek haalde ze toch enkele oude liefdes, over de grote thema's van het leven. 

Mia Doornaert was twaalf toen ze het verhaal van Harriet Beecher Stowe over slaven in Amerika las: “Thuis in Harelbeke was het credo “Alle mensen zijn kinderen van God”, ik kende geen racisme. In "De hut van oom Tom" werd de slavernij een verhaal van vlees en bloed en dat was zo’n schok, ik kon niet begrijpen dat mensen zo wreed konden zijn.”

“Critici vinden het boek nu te zeemzoeterig en braaf. Ik begrijp die kritiek, maar vergeet niet dat het is geschreven in 1852! “The past is another country” (Het verleden is een ander land, red.), zeg ik altijd. Toén was het baanbrekend." Bijna 170 jaar geleden had het een enorme impact, in aanloop naar de Amerikaanse burgeroorlog. Ook op de kleine Mia liet de roman een blijvende indruk na.

De zwarte, Amerikaanse auteur James Baldwin was een van de mensen die “De hut van oom Tom” te zoeterig vond. Diezelfde Baldwin was in de jaren zestig en zeventig ook een van de lievelingsauteurs van Mia Doornaert, al staan z’n romans nu ergens op een hoge plank in haar alfabetisch geordende boekenkast. “Giovanni’s room” is een zeldzaam openhartige roman over homoseksualiteit in de jaren vijftig.

“Je weet dat homoseksualiteit bestaat, maar het was in mijn jeugd geen levende werkelijkheid. In de omgeving van mijn ouders hadden ze het dan over “eeuwige vrijgezellen”, de meeste mensen bleven in de kast. Via dit boek ontdek je een heel andere werkelijkheid: bars in Parijs, waar het veel meer gedoogd is dan elders. Het zette me aan het denken als studente.”

“Ik las het in mijn universiteitsjaren en ik vond het absoluut fantastisch. Je leest de eerste zin en je bent meteen mee. Het is ook het enige boek van Baldwin met blanke hoofdpersonages. “Go tell it on the mountain”, z’n semi-autobiografische roman, is een andere aanrader. Baldwin is echt een schitterende schrijver, ik ken niemand die zo indringend schrijft over de verscheurdheid een zwarte Amerikaan te zijn.”

In deze lijst mag Simone de Beauvoir niet ontbreken, haar boek “Le deuxième sexe” heeft een enorme impact gehad, op vrouwen én mannen. “Mijn ouders hadden een redelijk egalitair huwelijk”, getuigt Mia Doornaert. “Maar ik hoorde verhalen van vriendinnen van wie de moeders bij hun man moesten smeken om het huishoudgeld. Pas in 1976 kon een getrouwde vrouw zonder toestemming van haar man een eigen bankrekening hebben!”

“Door de Beauvoir werd die maatschappelijke onderdrukking helemaal in kaart gebracht, het was zo herkenbaar allemaal. Van haar is de beroemde uitspraak “Je bent niet als vrouw geboren, je wórdt het”. Wat is aangeboren en wat is opvoeding? Dat is nog altijd heel actueel.”

“Zo’n boek schrijven eind van de jaren veertig vroeg veel moed”, legt Doornaert uit. “Mijn moeder was op haar manier ook feministe en had een hekel aan hypocrisie. Zij ondersteunde bijvoorbeeld het recht op abortus, niet evident in het katholieke West-Vlaanderen.” Ook Mia Doornaert nam deel aan betogingen in de jaren zeventig, ze was toen lid van de Pluralistische Actiegroep van Lili  Boeykens. 

Ook in de Griekse tragedie “Antigone” wordt de gehoorzaamheid aan het gezag in vraag gesteld. Mia Doornaert las het tijdens haar opleiding klassieke filologie en kan er nog vlot uit citeren, in het Oud-Grieks: “De drie grote Griekse tragedieschrijvers – Sophocles, Aeschylus en Euripides - raken in hun 2.500 jaar oude teksten alle grote thema’s aan die vandaag nog altijd leven.”

Sophocles beschrijft hoe Antigone haar broer Polyneikes eervol begraaft, ondanks het verbod om dat te doen. Antigone bekoopt die daad uiteindelijk met haar leven.

Mia Doornaert vindt die spanning tussen het individuele geweten en de opgelegde wetten nog altijd relevant: “Denk maar aan mensen die in het verzet gingen tegen de bezetting. Ook klokkenluiders moeten dezelfde afweging maken als Antigone. Stel, je werkt voor een farmaceutisch bedrijf dat een slecht medicijn op de markt gaat brengen: aan de ene kant is het je broodwinning, aan de andere kant heb je een maatschappelijke plicht om dat te melden.”

“Mij noemen ze ook soms moedig, maar voor wat ik schrijf in mijn columns heb je echt geen moed nodig. Journalisten in dictaturen, dié zijn moedig. Ik riskeer niets, behalve wat bagger op de sociale media. So what. De zon schijnt nog altijd, mijn vrienden blijven mijn vrienden en mijn familie ziet me nog graag.”

Dit relaas van de Italiaanse auteur Primo Levi, die zijn tijd in het concentratiekamp Auschwitz beschrijft, las Mia Doornaert in haar comfortabele sofa, op een zonovergoten zaterdag: “Zelfs in die omstandigheden moest ik af en toe stoppen, het is schier ondraaglijk. De vernedering en die weerloosheid, dat raken de slachtoffers nooit meer kwijt. Je leeft niet verder, je over-leeft.”

“Ik word vreselijk nijdig als men het woord “fascisme” lichtzinnig gebruikt. Als je Theo Francken als SS-officier voorstelt, zoals de jongerenafdeling van de partij Ecolo, ben je een negationist. Die mensen wens ik toe dat ze eens een week onder het echte nazisme zouden leven.”

“Boeken die ons gelukkig maken, kunnen we desnoods zelf schrijven. We hebben de boeken nodig die ons treffen als een vuistslag tegen de schedel, zo schreef Kafka. Literatuur vertelt vaak veel meer dan een heleboel historische essays”, besluit Mia Doornaert. “Je moet “Is dit een mens” lezen om te weten tot welke barbarij geciviliseerde mensen in staat zijn.”