De mens moet massaal gaan verhuizen voor een leefbaar klimaat
Leven gaat de mens het best af in gebieden met een jaargemiddelde temperatuur rond de 13 graden. Wil hij dat blijven doen, dan moet een flink deel van de wereldbevolking verkassen.
De mens is kieskeurig in de temperatuur van zijn leefgebieden, altijd al geweest. Dat kwam eigenlijk als een verrassing uit de studie die een internationale ploeg onderzoekers onder leiding van de Nederlandse hoogleraar Marten Scheffer publiceert in vakblad PNAS.
Scheffer is van huis uit ecoloog, en weet dat ieder organisme zijn niche heeft. Maar dat de niche van de mens zo nauw kwam, wist hij niet. “Mensen wonen overal, in de meest uiteenlopende temperaturen en klimaatomstandigheden. We zijn niet te beroerd om dingen uit te proberen, en we kunnen van alles maken – truien, kachels – om ons te beschermen tegen extremen. Maar verreweg de meeste mensen blijken te wonen in gebieden met een heel bepaalde temperatuur: 11 tot 15 graden gemiddeld over een jaar.”
De onderzoekers keken voor de zekerheid ook naar andere factoren, zoals neerslag, maar niets leverde zo’n duidelijk relatie op als die tussen de mens en zijn omgevingstemperatuur. Scheffer: “Dan vraag je je af: is dat toeval? En neem je een kijkje in de archeologie: was het in de middeleeuwen ook al zo? En nog verder terug. En dan blijkt dat de niche van de mens al zesduizend jaar dezelfde is.” Dus ondanks alle technologie is het temperatuurgebied waarin de mens het best gedijt nog steeds hetzelfde. “Daar steekt een fundamenteel kenmerk van de mens in.”
Ook economie heeft ideale temperatuur
Dat vermoeden wordt bevestigd door onderzoek uit heel andere hoek, van economen. In een studie van vijf jaar geleden werd gekeken naar invloeden van klimaat en weer op de economie van honderden landen wereldwijd. En daar kwam precies hetzelfde optimum uit: bij een temperatuur rond de 13 graden gedijt de economie het best; in warmere jaren gaat het minder, in koudere ook. En dat zit niet alleen in de opbrengsten van de landbouw, zegt Scheffer, maar in de hele economie.
De niche waaraan de mens al zo lang is gehecht, is hij nu aan het verstoren. De onderzoekers berekenden wat de klimaatverandering die al gaande is, zal betekenen over vijftig jaar: waar zal de mens dan gebieden vinden met een jaargemiddelde temperatuur tussen 11 en 15 graden?
Door opwarming komen die gebieden over een halve eeuw dichter bij de polen te liggen, wat vooral op het noordelijk halfrond een fors effect is. Maar belangrijker: de totale menselijke niche krimpt doordat nu nog leefbare gebieden te heet worden; een effect dat zich in een ruime strook rond de evenaar voordoet.
Op de kaart zijn – in zwart – de gebieden te zien waar de gemiddelde jaartemperatuur op dit moment boven de 29 graden ligt. Gearceerd zijn de gebieden waar het in 2070 zo warm zal zijn. Die extreme hitte is nu nog voornamelijk beperkt tot delen van de Sahel. Over vijftig jaar heerst die in een brede strook die loopt van Zuid-Amerika tot het noorden van Australië. Scheffer: “Als we klimaatveranderingen niet weten in te perken, zal extreme hitte gaan heersen in een gebied waar een derde van de mensheid woont.”
Als de niche die hij nodig heeft om te kunnen voortbestaan verschuift, zal de mens de druk voelen om mee te verhuizen. Het is nog lastig om te voorspellen wat dat precies zal betekenen, maar de onderzoekers waarschuwen dat klimaatmigratie veel omvangrijker zal worden dan gedacht. Een voorzichtige schatting zegt dat in de komende halve eeuw 1,5 miljard mensen door klimaatverandering worden gedwongen te migreren. Scheffer: “Een klimaatmigratie op die schaal is ongelooflijk. Op dit moment leven 250 miljoen mensen buiten het land waar ze zijn geboren. En de meesten van hen zijn geen klimaatvluchtelingen.”
Met die conclusie betreden de onderzoekers een politiek mijnenveld. En dat hebben ze gemerkt. “Het heeft de nodige moeite gekost om dit gepubliceerd te krijgen”, zegt Scheffer. “Klimaatmigratie is lang een hete aardappel geweest. Maar je moet dit onder ogen zien. En de wetenschap moet er duidelijk over zijn en niet op kousenvoeten gaan lopen.”
De dreigende massamigratie zou een extra reden moeten zijn om alles op alles te zetten en klimaatverandering te beperken, zeggen de onderzoekers, ook voor politici die zich niet druk willen maken over de verandering van eigen klimaat.