Wordt 2017 opnieuw hét jaar van Donald John Trump? - Björn Soenens

Björn Soenens wordt vanaf het presidentschap van Donald Trump VRT-correspondent in de Verenigde Staten. Zijn standplaats is New York.

Donald Trump. Van reality-tv-ster tot bewoner van het Witte Huis. De wereld reageerde verwonderd, vaak zelfs geschokt op de keuze van de Amerikanen. En iedereen stelt zich de vraag hoe Trump de wereld ziet?

Hij heeft de drie hoogste etages van zijn eigen toren. Verdiepingen 66 tot en met 68 van de Trump Tower op Manhattan, in New York City. Wie er binnen stapt, wordt verzocht in de zak te graaien van de schoenovertrekken. Trump houdt z’n marmeren vloeren of zijn Perzische tapijten namelijk graag in onberispelijke staat. Trump heeft eigenlijk altijd het leven van een rijke prins geleid.

Nu is hij niet langer prins, maar president, en de zelfverklaarde kampioen van de kleine man.

Trump: veni, vidi, vici. Trump zag, hij kwam en overwon. En niemand die zo goed keek dat hij het zag aankomen. Trump, de man die al zijn hele publieke leven lang wordt beschimpt en uitgelachen. Trump, die door zijn vijanden wordt bestempeld als een vulgaire en blaffende prins carnaval. Een showman, met veel pauwenveren, maar weinig inhoud. Dàt is het ingesleten beeld van Donald Trump.

Wat zijn critici nooit hebben begrepen, en nog altijd niet snappen: dat hun misprijzen en minachting Donald Trump niet zwakker, maar net sterker maken.

Trump maakt als underdog verbinding met het gewone volk. Hij connecteert. Zijn 60 miljoen kiezers vinden hem sympathiek omdat hij door de elite wordt uitgespuwd.

Op z’n eentje heeft Trump de twee grote politieke partijen helemaal dooreengeschud. Op z’n eentje zet hij de hele bestaande wereldorde op z’n kop.

Op 20 januari 2017 wordt hij de baas van het machtigste leger ter wereld, de commander-in-chief van de Verenigde Staten. Knijp in je wang, het is gebeurd!

Trump is niet langer een reality tv-ster. De échte reality is dat hij de president wordt van Amerika. Gekatapulteerd naar het Witte Huis dankzij de ‘vergeten Amerikanen’, de verwaarloosde Amerikanen die zich gefrustreerd, boos en misnoegd voelen, degenen die jarenlang geen stem kregen, zich bedrogen voelden door de wereld en door hun eigen politici.

De miljardair Trump als de grote voorvechter van de kleine man. Donald John Trump is een eeuwigdurende contradictie: vanuit een appartement dat typisch is voor de 0,01 percent allerrijksten van Amerika, is hij de democratisch gekozen vertegenwoordiger van het gewone volk, van de gewone arbeiders van Amerika. Een tour de force.

Trump deed wat niemand hem al had voorgedaan: president worden, in een soort tsunami van allesverslindende media-aandacht.

Opmerkelijk: hij borstelde een pessimistische boodschap van de verdeelde staten van Amerika, uitgespreid op een bedje van angst en woede in zijn land.

Hij bleef maar doorsomberen over de lamentabele toestand van het land, en hij scoorde met die boodschap. Hij krabde de laag vernis van de Amerikaanse Droom af, net op het juiste moment. Het was een onverwacht gat in de markt, maar zakenman Trump heeft het ontdekt.

Hij gaf alle opiniepeilers en zelfverklaarde specialisten het nakijken. Hoezeer hard werkende, respectabele journalisten ook probeerden om alle leugens en halve waarheden van Trump te ontmaskeren en tegen te spreken, Trump stoomde recht op de overwinning af.

Het zou niet gebeuren, niet in de voorverkiezing, niet in de grote verkiezing: dat kon niet, onmogelijk. En toch gebeurde het. 

Trump kon als geen ander de tijdsgeest op de staart trappen. Tot die zeitgeist behoort ook de bullshit, en wat we nu het post-waarheidstijdperk noemen: in deze kiescampagne verschilde men niet meer van mening, maar van feiten.

Feiten doen of deden er eigenlijk niet toe. Ieder heeft z’n eigen feitenarsenaal en schreeuwt in de eigen echokamer het grote gelijk uit.

Het schokkende feit is niet dat de journalistiek steken liet vallen. Het schokkende is dat de journalistiek er eigenlijk helemaal niet toe deed. Het was het seizoen van de angst. In dat klimaat was de ratio de weg kwijt. Vrees voor terreur, voor immigratie, en voor globalisering deed ruim 60 miljoen Amerikanen in de armen belanden van Trump.

De demagoog Trump tartte alle wetten van de verkiezingskunde: hij won meer stemmen bij Latino’s en zwarten dan Romney voor hem in 2012, ook al liet hij geen moeite ongespaard om hen te beledigen. Van tacovreter tot armoezaaier.

Zelfs bij evangelische christenen vond Trump de sleutel tot het succes, ook al is Trump matig tot totaal niet geïnteresseerd in hun lot of hun overtuigingen.

Ook al heeft hij over vrouwen zeer schandelijke dingen gezegd (varkens, slonzen, en honden) en gedroeg hij zich bij momenten als een seksistisch varken. Ondanks een gelekte video (‘grab them by the pussy’) die ieder ander het presidentschap zou hebben gekost, won hij bijna 10 procent meer stemmen bij blanke vrouwen dan Hillary Clinton!

Hij won bij de conservatieven, ondanks zijn soms linkse ideeën over de bescherming van de sociale zekerheid, grote infrastructuurwerken, protectionisme tegenover China, en het opzeggen van vrijhandelsverdragen. Zoals gezegd: alle wetten van de verkiezingskunde gingen op de schop.

Trump heeft in de historische verkiezingen van 2016 onomwonden het bewijs geleverd dat de oerinstincten van de mens nooit uitgeroeid kunnen worden, zeker niet in onzekere tijden.

Trump heeft bewezen dat in wankele tijden, gedeprimeerde tijden zelfs, de roep naar een autoritaire leider groter wordt. ‘Make America great again’ bewees dat de roep om culturele cohesie en het zwaaien van de vlag in angstige tijden een winnende keuze is.

‘I alone can fix it’ bewijst het ongeloof in de democratische instellingen, en het geloof in de autocraat Trump. In de dagen en weken na Trumps triomf werden honderden incidenten gemeld waarbij moslims, immigranten en minderheden werden lastiggevallen.

Obama beloofde acht jaar geleden ook verandering: hulp voor diegenen die ploeterden, hulp voor diegenen die arm waren, de onverzekerden en onbeschermden.

Maar Obama kon in die acht jaar veel te weinig van zijn beloften tot sociale verandering waarmaken.

Miljoenen mensen zijn nu verzekerd, Amerikanen die vroeger in de kou stonden. Het minimumloon ging lichtjes omhoog. Obama haalde Amerika uit de zwaarste recessie sinds de Tweede Wereldoorlog. Hij creëerde miljoenen banen, de werkloosheid daalde van 10 naar 4,6 procent. Een halvering op 8 jaar tijd. De beurs verdrievoudigde bijna.

Obama werd tegelijk aan handen en voeten gebonden door een weerbarstig, ja, zelfs onwillig Congres. Van begin tot einde werd hij geboycot. Zoals de schrijver Paul Auster schreef was het "alsof de nikker moest worden vastgebonden en in mekaar geslagen".

De échte realiteit – die voortdurend onder de radar bleef van de officiële statistieken – is deze: twee derden van alle gezinnen heeft de afgelopen 15 jaar zijn inkomen zien dalen.

De economie groeide, de productiviteit verhoogde, maar de inkomens bleven achter. De facto verarmde de Amerikaanse middenklasse zienderogen. Voor de toplaag was er geen verarming. Integendeel, ze werden nog rijker.

De globalisering heeft een hoge tol geëist. Globalisering is positief voor diegenen met een pak diploma’s, de mensen die om kunnen met bits en bytes in een gedigitaliseerde wereld, voor de ondernemers die iets nieuws maken of hun spullen online of op grote afstand kunnen verkopen.

Globalisering haalt de extreme armen uit hun armoede (voornamelijk in Azië). Globalisering betekende (ten gunste) de geboorte van een middenklasse in onder meer India en China. Maar de ene zijn winst, is ook de ander zijn verlies.

Voor de werkmens in Amerika had het succes van al de rest een prijs: verval en verarming, leegstand in kleine stadjes, deprimerende kaalslag in oude industriegebieden.

Het is de aanblik van het kapitalisme als het geen mensen meer nodig heeft. De middenklasse kromp. Ook in Europa overigens, waar je – als gevolg - ook de politieke onrust ziet toenemen.

Wereldhandel en technologische ontwikkelingen hebben ook verborgen gevolgen, onzichtbare pijnen. Aandeelhouders van wereldbedrijven eisen steeds meer opbrengst voor hun investering, waardoor geleidelijk aan ook druk komt op de lonen van de betere verdieners, niet enkel op de mensen aan de lopende band.

In de winkels komen steeds meer zelfbedieningskassa’s, robotten vervangen mensen, en zelfs auto’s beginnen almaar meer autonoom te rijden. Wie heeft straks nog een chauffeur nodig?

Voeg aan de harde sociaaleconomische realiteit ook nog politieke onrust en giftige polarisering toe, en je krijgt de ideale voedingsbodem voor een figuur als Trump, en een boodschap zoals die van Trump. Het zijn dié mensen, die hoopten op verandering onder Obama, maar met grote honger bleven zitten, die nu zijn overgelopen naar The Donald. Ze voelen zich bedrogen en woedend.

Ja, er kwamen veel banen terug, maar de terugkeerbanen zijn laagbetaalde jobs, vaak bij burgertenten als McDonald’s of Carl’s Jr. Daarmee betaal je dus geen huis of auto af. Met zulke lonen kan je je kinderen niet naar de hogeschool of de universiteit sturen.

De arbeiders bij de Democraten – die van al hun geldzorgen echt wakker liggen - kregen van Hillary Clinton alleen te horen hoe slecht Trump was. Daar werden ze heel boos van, en ze haakten af.

Ze liepen over naar Trump: die luisterde tenminste naar hen. De Democratische Partij verloor haar basis uit het oog. Die basis: mensen die het beu zijn om niet meer te kunnen dromen, en enkel nog te overleven. Mensen willen weer dromen van een fijne vakantie, uitkijken naar verfraaiingswerken aan hun huis, verlangen naar een betere auto en een mooiere toekomst voor de kinderen. Als een meerderheid gelooft dat het systeem kapot is, dan heeft het systeem een probleem.

Hoe meer angst in een regio, hoe meer vrees voor de toekomst, hoe meer er gestemd werd voor Trump. Dààrom sloeg de boodschap over protectionisme en ‘Amerika Eerst’ aan. Daarom kwam de boodschap over importheffingen voor de Chinezen en de kwalijke gevolgen van vrijhandel aan bij deze kiezers. Angst.

Trump raakte hen recht in het hart. Diezelfde Amerikanen denken natuurlijk niet aan de gevolgen van die harde houding. Ze beseffen niet dat zwaardere importheffingen wellicht zullen leiden tot duurdere T-shirts, duurdere bermuda's, en duurdere basketbalschoenen. Mensen durven soms tegen hun eigen belang in stemmen. Reality check.

Voor de galerij kon Trump aircoproducent Carrier overtuigen om 700 man aan het werk te houden in de fabriek in Indiana. Maar met een grote prijs: 7 miljoen dollar belastingkorting. Bij de achterban viel het goed (de banen blijven in Amerika), maar economisch hield het geen steek: het was gewoon een pr-stunt.

Time Magazine voorspelt dat we wel meer van zulke Trumpinitiatieven zullen zien: het presidentschap als podiumkunst.

Trump is op zijn manier een illusionist, een publieksspeler, een populist, een volksman en een volksmenner. Hij deint mee op de golven van deze tijd. Dit is een tijd waarin politiek correct zijn beschimpt wordt. Het is voortaan de gewone man versus de elite.

Trump was grofgebekt en rauw, maar net daardoor luisterden mensen naar hem. Clinton sprak geen klare taal, leek veel te veraf te staan van de wereld waarin de gewone Amerikaan leeft. De gewone Amerikaan werkt hard, maar geraakt geen meter vooruit.

Geen enkele presidentskandidaat in de Amerikaanse geschiedenis heeft zo vaak en zo veel beledigende taal gesproken. Trump juichte toen demonstranten op zijn meetings klappen kregen, hij verkocht seksistische praat tegen vrouwelijke journalistes, beschimpte een rechter van Mexicaanse afkomst, en noemde anderen dan weer bandieten en verkrachters.

Eigenlijk zei hij aan de racisten en de seksisten in Amerika: het is oké wat jullie doen, het is oké wie jullie zijn. Al die jaren werden ze beschouwd als het vuil van de straat, en nu plots was daar een presidentskandidaat die hen een vrijgeleide gaf, die zelf de kunst van de onbeleefdheid en onbeschaafdheid tot in de puntjes beheerste.

Dààrom heeft Trump gewonnen: voor de gewone Amerikaan is er een groot verschil tussen wat je schoffeert en wat je in het hart van je leven raakt. De dalende levensstandaard raakte hen tot in hun diepste binnenste, de rauwe roeptoeterij van Trump kon hen hoogstens wat ergeren.

Soms was het voor hen zelfs vermakelijk amusement. Alsof ze met hun maat Trump aan de toog hingen. Locker room talk, toogpraat.

Ja, Clinton had kunnen winnen. Had ze maar meer over de economie gesproken, had ze maar méér plekken bezocht in de Rust Belt, de oude industriegordel in Michigan, Pennsylvania, Wisconsin, en Ohio.

Maar Clinton was zo gefocust op de figuur Trump, en hoe veel beschaafder zij was, en respectabeler, en slimmer, en met een stabieler temperament, en met meer ervaring. Het heeft haar de das omgedaan.

Door de duistere kant van het politieke bedrijf te benadrukken heeft ze net de donkere kant van de politiek de overwinning geschonken. Ook Democratische jongeren en minderheden bleven meer dan anders thuis: zij verlangden naar oplossingen voor hun problemen. En ze misten Bernie Sanders.

Trump doet graag tegendraads, en hij doet dat met groot genoegen. Telkens als hij contraire doet, krijgt hij aandacht.

Tegelijk doet zijn tegendraadsheid mensen ook nadenken. Is het inderdaad oké dat Taiwan niet erkend wordt als het ‘andere’ China? Moet er niet worden geprobeerd om betere banden met Rusland te smeden? Zijn vrijhandelsverdragen wel altijd zo gunstig voor de werkers van deze wereld? De kwesties komen door zijn houding en uitspraken zichtbaar op tafel, en er wordt voor een keer weer nagedacht in plaats van gewoon (onverschillig) geslikt.

Trump vindt z’n eigen onvoorspelbaarheid een troef. Voor waarnemers is het een voortdurende bron van aandacht en verbazing.

Aan de ene kant steunt hij een erg conservatieve, klassiek-Republikeinse agenda: minder regels, lagere belastingen, minder strijd tegen klimaatopwarming, en een ongebreideld geloof in de vrije markt.

Aan de andere kan is hij net zeer on-Republikeins: hij wil rijken misschien toch zwaarder gaan belasten, hij wil hogere taksen heffen voor hefboomfondsmanagers, hij wil immigratie inperken om de lonen van Amerikaanse arbeiders omhoog te krikken, en hij wil 1000 miljard investeren in publieke werken.

Hij verwerpt de strijd tegen holebirechten, hij wil evenmin discriminatie tegen transgenders. Tegelijk belooft hij meer anti-abortusrechters aan te stellen. Begrijpe wie kan. 

Trump is een vat vol tegenstrijdigheden. Hij vecht voor de kleine man maar zijn kabinetsleden bezitten samen meer dan een derde van alle Amerikaanse gezinnen. Begrijpe wie kan.

Begrotingsevenwichten, het is het laatste waar Trump van wakker ligt (in tegenstelling tot veel van zijn partijgenoten in het Congres). En jonge migranten die als kind naar de VS zijn gekomen, wel, misschien mogen ze toch blijven van president Trump.

‘Verwacht het onverwachte’. Het is de waarheid die het meeste spoort met de nieuwe president. Niemand weet wat er zal gebeuren, en hoe de president zal reageren op crisissen of onverwachte zwarte zwanen.

Amerika is voortaan van Trump. De beurzen blijven stijgen, de koers van de dollar gaat uit zijn dak, ook al liggen in de verte al mogelijke handelsoorlogen op de loer.

Amerika is het land waar extreme rijkdom bestaat, en ook extreme armoede. Het is het land met de slimste Nobelprijswinnaars, de beste uitvinders. Amerika is ook het land waar neonazi’s de Hitlergroet uitbrengen ter ere van de nieuw verkozen president Trump.

Amerika is het land waar de machtelozen op 8 november hun stem luid lieten horen. Zal Trump naar hen luisteren? Amerika, het land met de verlammende angst, en toch ook van de hernieuwde hoop.

Met Donald Trump is Amerika een ander land geworden. 2017 wordt een rollercoaster van een jaar in de VS. Om het met de schrijver Khaled Hosseini te zeggen:

"En uit de bergen kwam de echo."

Hoe hard komt de onschuld van Amerika het komende jaar op zijn gezicht terecht? Verwacht het onverwachte.