De beeldenstorm waait over uw scherm: ‘Ik zou gewoon geen serie meer maken die mensen kan kwetsen’

Niet is voor de eeuwigheid. Al zeker televisieprogramma’s niet. Toen Matt Lucas en David Walliams – beiden Brits en wit – een dikke laag schmink op hun gezicht smeerden om in hun sketchprogramma Little Britain een zwarte personage te spelen kwam daar anno 2003 amper reactie op. Zeventien jaar later is dat anders. Zeker nu na de dood van George Floyd, een zwarte Amerikaan die om het leven kwam door  politiegeweld, een golf van protest tegen racisme de wereld overspoelt.

In het licht daarvan beslist de Britse openbare omroep om Little Britain en opvolger Come Fly with Me uit het digitale aanbod te halen. Een voorbeeld dat meteen gevolgd werd door streamingdienst Netflix. “De tijden zijn veranderd sinds Little Britain voor het eerst werd uitgezonden”, gaf de BBC als verklaring weten. Als het van bedenkers Lucas en Walliams had afgehangen was hun serie trouwens al veel eerder van het scherm verdwenen. In 2017 gaf Matt Lucas in een interview al aan dat hij het programma niet meer op dezelfde manier zou maken. “Ik zou geen grappen meer maken over travestieten en geen zwarte personages meer spelen. Ik zou gewoon geen serie meer maken die mensen kan kwetsen. We maakten destijds een wreder soort comedy dan ik nu zou maken.” 

De BBC is niet de enige zender die zijn aanbod onder de loep neemt naar aanleiding van de wereldwijde woede over racistisch geweld en raciale vooroordelen. Paramount Networks laat weten dat het de realityreeks Cops, waarin politieagenten worden gevolgd, na 32 seizoenen stopt. Het 33ste seizoen dat op 15 juni van start zou gaan, wordt niet meer uitgezonden. De reeks was al langer een doorn in het oog van burgerrechtenbewegingen omdat ze de politiediensten zou verheerlijken.

Slavernij

De Amerikaanse streamingdienst HBO Max besliste dan weer om de filmklassieker Gone with the Wind –voorlopig – uit de catalogus te halen. De film met Vivien Leigh en Clark Gable in de hoofdrollen was goed voor acht Oscars en is – rekening houdend met de inflatie – nog steeds de meest succesvolle film aller tijden. Maar ondanks die adelbrieven lag Gone with the Wind al langer onder vuur. De film die zich afspeelt op een plantage tijdens de Amerikaanse burgeroorlog schetst volgens critici een te positief beeld van het Amerikaanse slavenverleden. Door zwarte Amerikanen voor te stellen als tevreden ex-slaven en huisbedienden wordt de gruwel van de slavernij geminimaliseerd. 

De recente gebeurtenissen waren voor John Ridley, scenarist van de film 12 years a slave, reden om in een opiniestuk in The Los Angeles Times nog eens op de nefaste invloed van Gone with the Wind te wijzen. “Wanneer een film de gruwelen van slavernij negeert, houdt het pijnlijke stereotypes in stand over mensen van kleur”, schreef hij. Volgens hem kijkt de film ‘sentimenteel naar een geschiedenis die er nooit was’. Aanleiding genoeg voor HBO om de film alvast tijdelijk offline te halen. “Gone with the wind is een product van zijn tijd. De racistische vooroordelen in de film waren toen fout en zijn het vandaag ook.” Het blijft wel de bedoeling om Gone with the Wind binnenkort weer beschikbaar te maken, alleen zal de film dan voorafgegaan worden door een historische toelichting en een scherpe veroordeling van de racistische vooroordelen die erin aan bod komen. Aan de film zelf wordt niet geraakt. 

Dat laatste juicht Walter Weyns, cultuursocioloog aan de Universiteit Antwerpen, alvast toe. “Gone With the Wind is niet alleen een film die gaat over de geschiedenis, die film is ook een déél van de geschiedenis, hij heeft historisch belang. En je kunt de geschiedenis niet simpelweg retoucheren. Zo simpel is het niet.” Dan is de film van commentaar en duiding voorzien een beter idee. “Dat lijkt me alvast slimmer dan de film nu zomaar in de vergeetput te gooien.”

Waarschuwingen

HBO Max is niet de eerste streamingdienst die zijn programma’s van dat soort duiding voorziet. Bij concurrent Amazon Prime bijvoorbeeld komen de cartoons van Tom en Jerry al langer met een waarschuwing op het scherm. De manier waarop de zwarte huismeid wordt afgebeeld, die af en toe in de tekenfilms opduikt, getuigt volgens de begeleidende tekst van etnische en raciale vooroordelen. Disney + waarschuwt bij een aantal oudere tekenfilms dan weer voor verouderde culturele afbeeldingen. 

Ook bij de Vlaamse zenders heeft de dood van George Floyd en de daarop volgende protesten voor een grotere bewustwording rond raciale thema’s gezorgd. Maar tot aanpassingen in het zendschema of schrappen in het online-aanbod leidt dat voorlopig niet, klinkt het. “Wij screenen ons aanbod sowieso consequent op mogelijke gevoeligheden”, vertelt Kristof Demasure, woordvoerder van SBS, de groep boven de zenders VIER, VIJF en ZES. “Niet alleen wat raciale thema’s betreft trouwens, maar ook rond zaken als gender of de #MeToo-problematiek.” Ook de VRT laat weten zijn archief geregeld tegen het licht te houden om op zoek te gaan naar passages die mogelijk kwetsend kunnen zijn.

Dat bedrijven als HBO, BBC en Netflix nu plots met de fijne kam door hun catalogus gaan verwondert Weyns niet. “Er is een enorme beweging op gang gekomen, en iedereen probeert zijn eigen blazoen op te poetsen.” Alleen is het de vraag hoe oprecht de drijfveren zijn om dat te doen, zegt hij. “Willen ze louter hun etalage opschonen of zijn ze oprecht bekommerd om racisme? Dat is de vraag.”