Zuinige Rutte trapt op Duits-Franse tenen tijdens moeizame EU-top

“We hebben de deur dichtgesmeten!”, briest een furieuze Franse diplomaat zondag in de vroege uurtjes. “We onderhandelen hier niet om de schoonheid van het onderhandelen.” Rutte is de gebeten hond. En niet alleen bij Macron, ook bij Merkel en twintig andere leiders.

Dat het een zware en lange EU-top zou worden, stond vooraf vast. Rutte schatte vooraf de kans op succes “minder dan 50 procent”. De inzet was hoog: 1.850 miljard euro in de vorm van een nieuwe Europese meerjarenbegroting (1.100 miljard) en een herstelfonds tegen de coronarecessie (750 miljard). Maar de bittere toon verbaasde velen.

Die vlam slaat vrijdagmiddag al in de pan. Rutte verdedigt tegenover zijn collega’s waarom hij absoluut een veto voor elke lidstaat wil over de besteding van de Europese herstelsubsidies. De premier eist niet alleen dat lidstaten in ruil voor de miljarden pijnlijke hervormingen (pensioenstelsel versoberen, ontslagrecht versoepelen) beloven, maar ze ook daadwerkelijk uitvoeren. Vandaar het veto om indien nodig de betalingen stop te zetten. Alleen toezicht door de Europese Commissie – zoals zijn 26 collega’s willen – acht hij onvoldoende.

Wespensteek

Deze unanimiteitseis ligt uiterst gevoelig. De Bulgaarse premier Boyko Borisov sneert dat Rutte kennelijk ‘de politieman van Europa’ wil worden. Maar ook in de zuidelijke landen en Frankrijk trapt Rutte op gevoelige tenen. “Vanwaar uw wantrouwen tegen de Commissie?”, vraagt Macron. Rutte wijst erop dat die nooit ingrijpt als lidstaten de Europese begrotingsregels schenden en hun tekort laten oplopen. Zonder Frankrijk en Italië bij naam te noemen, weet iedereen in de zaal dat hij daarop doelt.

Macron reageert als een door een wesp gestoken. “Als u vasthoudt aan unanimiteit stap ik op”, zegt hij. Het zal niet de enige keer zijn dat Macron met het opblazen van de EU-top dreigt. Rond middernacht deelt Rutte de wachtende journalisten mee dat de sfeer “een beetje korzelig” was.

Zaterdagochtend begint met meer optimisme. EU-president Charles Michel heeft een nieuwe ‘negobox’ (EU-jargon voor onderhandelingsvoorstel) op tafel gelegd. Rutte haalt zijn veto binnen. Bovendien doet Michel een bescheiden handreiking naar de ‘zuinige vier’, zoals Nederland, Oostenrijk, Zweden en Denemarken in Brussel worden genoemd: 450 miljard van de herstelmiljarden in de vorm van subsidies in plaats van 500 miljard.

Zichtbare ergernis

Als het diner zaterdag om 21 uur ’s avonds eindelijk begint, komt eerst die andere volgens Rutte “heel grote hobbel” aan bod: de eis om herstelgeld te koppelen aan respect voor de rechtsstaat. Nu is het de Hongaarse premier Viktor Orbán die zich verzet, geholpen door zijn Poolse en Sloveense collega’s. Macron verliest zijn geduld en vraagt zijn staf het regeringsvliegtuig klaar voor vertrek te maken.

Iets voor middernacht beëindigt Michel het diner om direct daarna verder te praten met Macron, Merkel, de ‘zuinige vier’ aangevuld met Finland. De Zweedse premier Stefan Löfven heeft eerder op de dag gezegd dat 150 miljard euro toch ook een heel mooi bedrag is. De ‘zuinige’ landen schipperen tussen de 0 en 300 miljard euro aan subsidies, terwijl voor Merkel en Macron 400 miljard de absolute ondergrens is.

Merkel is “hard en bot” naar Rutte, zeggen betrokkenen, ze is zichtbaar geërgerd. Ze houdt hem voor dat hij het veto heeft binnengehaald, het behoud van de Nederlandse korting op de EU-betalingen (1,6 miljard euro per jaar), 1 miljard euro uit een speciaal brexitfonds, dus wat wil hij nog meer? “Je kunt niet concessies blijven vragen, je moet ook kunnen geven”, zegt ze geïrriteerd. Macron knikt instemmend. Na drie kwartier stappen de bondskanselier en de president boos op.

‘Geen deal tegen elke prijs’

Zondagochtend arriveert Merkel als eerste in het Europagebouw, waar de leiders vergaderen. “Dit wordt de beslissende dag”, stelt de kanselier. Of een akkoord mogelijk is, durft ze niet te zeggen. Macron op zijn beurt benadrukt dat de Europese ambities voorop staan: er komt geen deal tegen elke prijs. Buiten in het naastgelegen park geeft Orbán alvast “die Nederlander” (Rutte) de schuld als de EU-top mislukt. Hij beschuldigt de VVD’er van “communistische methodes” en vraagt zich af waarom Rutte hem “haat”.

De vergadering die om 12 uur moet beginnen wordt keer op keer uitgesteld. Overleg tussen leiders in allerlei combinaties vinden plaats, ook tussen de ‘zuinige vijf’ (inclusief Finland) en de Spaanse, Italiaanse en Griekse premiers. “Een lesje in realisme” noemt een betrokkene het overleg. Ervaren diplomaten beginnen over de EU-top in Nice (2000), die vijf dagen duurde.

Iets na 19 uur komen alle leiders voor het eerst die dag bij elkaar voor een diner. Het is “een hoopvol teken”, zegt een EU-ambtenaar. Na drie dagen onderhandelen alsnog onverrichter zake uiteen gaan, zou een blamage zijn. En de financiële markten nerveus kunnen maken. Maar bij het sluiten van deze krant durfde geen enkele premier een percentage te plakken op de kans op succes.