Opal Tometi, medeoprichter van Black Lives Matter: ‘Overal wordt momenteel gezegd: genoeg is genoeg’

“Hoe George Floyd voortdurend ‘I can’t breathe’ zei en om zijn moeder riep, 8 minuten en 46 seconden lang. Dat waren voor mij werkelijk de meest verontrustende minuten van het jaar. Het heeft ons land en grote delen van de wereld diep getraumatiseerd, tot op vandaag.”

Aan het woord is Opal Tometi, via Zoom, ergens aan de Amerikaanse westkust. De 36-jarige sociaal onderneemster stichtte zeven jaar geleden met Patrisse Cullors en Alicia Garza de #BlackLives­Matter-beweging, toen nog als een impulsieve reactie op de vrijspraak van de witte buurtbewaker George Zimmermann die de 17-jarige ongewapende zwarte jongen Trayvon Martin had doodgeschoten omdat hij vond dat hij zich verdacht gedroeg. Dit jaar prijkten de drie activistes samen op de cover van Time Magazine bij de honderd invloedrijkste figuren van het voorbije jaar omwille van het globale protest dat ze na Floyds dood aanwakkerden.

“Helaas was de moord op Floyd de tigste keer dat we tijdens arrestaties van ongewapende zwarte mensen geconfronteerd werden met dodelijk politiegeweld, wat ook in het verleden al gebeurde door verstikking, door tasers, vuurwapens…

“Iedere keer weer is dat nieuws keihard en traumatisch voor de families en de toevallige ooggetuigen. De moord op George raakte ons in het bijzonder omdat alles minutieus op camera werd vastgelegd. De wereld zag hoe hem het leven werd ontnomen door de handen en het lichaam van een ander menselijk wezen, een agent die hem had moeten beschermen”, zegt Tometi.

“De moord vond ook nog eens plaats in het midden van een pandemie waarin de meeste zwarte mensen het al zo moeilijk hebben om de eindjes aan elkaar te knopen. Hoe de politie zich ook dan racistisch bleef tonen en in het straatbeeld routineus geweld bleef inzetten tegen zwarte mensen, heeft uiteindelijk wel de aandacht van de wereld getrokken, die niet langer werkloos wilde toekijken. Het besef is gegroeid dat wie verandering wil, deel moet worden van de verandering. Daarom zagen we dit jaar in vele landen op­standen ontstaan in de naam van Black Lives ­Matter.”

Sybrina Fulton, de moeder van Trayvon Martin, zei eerder dit jaar dat de protesten anders waren dan de voorbije jaren ‘omdat ze deze keer worden gedragen door een regenboog van mensen van alle kleuren, rangen en standen, in verschillende landen’. Hoe heeft deze massamobilisatie uw BLM-beweging veranderd?

“Hoe Black Lives Matter dit jaar globaal navolging kreeg, vind ik een van de mooiste en hartverwarmendste aspecten van onze tijd. Het is uiteraard jammer dat de video van Floyds dood eerst viraal moest gaan voor iedereen wakker werd. De moord op George was natuurlijk niet zomaar een geïsoleerd incident. Dit overkomt zwarte mensen keer op keer, niet alleen in de VS – denk aan Eric Garner, Breonna Taylor en de vele anderen – maar ook elders in de wereld, daar moeten we eerlijk over zijn. Dit soort moorden gebeurt ook in ­Europa, in Brazilië, in Afrika. Politiebrutaliteit en buitengerechtelijke moorden zijn vandaag een wereldwijd verspreid fenomeen. Deze crisis is door de zichtbaarheid van antizwart racisme in de VS wel acuter op het voorplan getreden.

“Voor iemand die al twintig jaar in de globale mensenrechtenbeweging actief is, vind ik de solidariteit die we van de internationale gemeenschap zien wel prachtig voor de slachtoffers van deze misdrijven, hun nabestaanden en zij die ijveren voor hun rechten. Het is heel aanmoedigend en inspirerend dat er in vele landen solidariteitsmarsen met ons werden gehouden. Overal wordt nu gezegd: genoeg is genoeg, we moeten komaf maken met het racisme of racistisch geweld in verschillende arena’s – van speelplaatsen en werkplekken tot de lobby’s van de macht.”

Opal Tometi werd zelf al van kindsbeen af met racisme en ongelijkheid geconfronteerd. Als dochter van Nigeriaanse immigranten groeide ze op in de hechte zwarte gemeenschap van Phoenix, Arizona. Ze was ook getuige van de permanente migratie- en mensenrechtencrisis aan de Amerikaans-Mexicaanse grens, wat haar inspireerde om kwetsbaren bij te staan. Zo zette ze in Phoenix eerst initiatieven op om daklozen te helpen.

Na haar universitaire communicatiestudies werd ze directeur bij de Black Alliance for Just Immigration (BAJI), een ngo die sociale en economische gelijkwaardigheid voor zwarte migranten nastreeft. Ze streed ook tegen onterechte deportaties, en getuigde daarover bij de Verenigde Naties, in het Congres en aan Amerikaanse universiteiten.

Toen ze samen met Cullors en Garza Black Lives Matter begon, werkte zij het sociale­media­offensief van de beweging uit. De #BLM-hashtag veroverde eerst het internet en daarna de straat, maar leidde dit jaar ook tot zware confrontaties met politie en tegenbetogers.

Er waren na de dood van George Floyd ook rellen, die het in zekere zin makkelijker maakten voor president Donald Trump om jullie beweging te criminaliseren. Wat moet er gebeuren om dit in de toekomst te voorkomen?

“Ik denk dat het probleem al begint met het gewelddadige gedrag van de politie tijdens onze protesten. Als activisten worden we stelselmatig gecriminaliseerd omdat we ons uitspreken tegen racisme. Dat is voor ons al een fundamenteel probleem. We hebben het recht om te protesteren en onrecht aan te klagen! Dat is geen misdaad.

“Hoe onze overheid, met president Donald Trump voorop, gemilitariseerde politieagenten en zelfs militairen op ons afstuurde alsof we een binnenlandse dreiging zouden vormen, was gewoon buitensporig. Het was onzinnig en strookte niet met wat er in werkelijkheid gebeurde. In plaats van te zeggen: ‘Jullie onrecht is beschamend en we moeten er iets aan doen’ bekijken ze ons alsof wij het probleem zijn. 

“Voor mij is de echte aanfluiting van gerechtigheid dat wij door white supremacists aangevallen werden en gewelddadig belaagd, waarna zij beschermd werden door de politie. Een 17-jarige jongen heeft zo eind augustus twee BLM-demonstranten kunnen neerschieten en doden (tijdens de betogingen in Kenosha, Wisconsin, waar de politie de zwarte autobestuurder Jacob Blake neerschoot, red.).

“Het is beangstigend. Dit gedrag werd bovendien aangemoedigd door onze vertrekkende regering en president Trump, die zwarte Amerikanen als de vijand beschouwt. Het was echt triest dat we op zoveel plaatsen door oproerpolitie met traangas en rubberkogels werden opgewacht, en door politieagenten die hun wagens gebruikten om betogers opzettelijk aan te rijden. Er zijn zo veel voorbeelden van incidenten waarvan ik zelf ooggetuige was en waarvan ik nooit had gedacht dit in mijn leven te zullen meemaken.”

Verklaart de reactie van de gemilitariseerde politie het feit dat er door betogers gebouwen in brand werden gestoken, of gebeurde dit uit pure frustratie?

“Er zijn inderdaad een aantal aanvallen op gebouwen geweest omdat mensen gefrustreerd zijn, maar dat beroert mij helemaal niet. Ik geef voorrang aan de rechten van mensen boven eigendommen. Feit is dat ook slechts een kleine minderheid van de protesten met vandalisme gepaard ging. Ik las onlangs een rapport waaruit bleek dat van alle Black Lives Matter-protesten die het voorbije jaar plaatsvonden, in 93 procent géén vernielingen werden aangericht. Dit aantal is dus zo gering dat het voor mij geen probleem is.

“Mijn focus ligt op de mensen die zich in een crisis bevinden. Als mensen generatie na generatie zien dat geen rekening wordt gehouden met hun problemen, hebben ze het recht gefrustreerd te zijn en het recht om te handelen. Soms trek je ook enkel met je handeling de aandacht. Daar sprak zelfs dominee Martin Luther King Jr. over.

“Daarnaast moet je ook de proporties zien. De menselijke kost lag bij ons veel hoger dan de materiële schade. Naast de doden van Kenosha werden betogers met rubberkogels in het gezicht geschoten! White supremacists en nativistische groepen hebben zwarte mensen ook mishandeld. Zelfs nu nog lopen ze in onze hoofdstad Washington D.C. rond om BLM-borden in brand te steken, ook bij kerken. De vreselijke tegenacties die tijdens de protesten plaatsvonden, zijn mijn echte bezorgdheden, ook voor de toekomst.”

Wat verwacht u van president Joe Biden en vicepresident Kamala Harris?

“President-elect Biden en vicepresident ­Harris hebben nu de plicht om recht te zetten wat er de voorbije jaren is gebeurd. Onze samenleving maakte de voorbije vier jaar een enorme regressie mee, en lang niet alleen op het vlak van gewelddadigheid van de politie tegenover de zwarte bevolking, maar ook tegenover immigranten, de lhbt-gemeenschap en klimaatactivisten.

“Het zal geen sinecure zijn, maar ik geloof wel dat ze in staat zullen zijn om vorderingen te maken als wij de druk vanuit de samenleving hoog houden. Dan kunnen ze het goede doen.”

Wat begrijpt u concreet onder ‘het goede doen’?

“Het eerste wat ik de nieuwe president en regering graag zou zien doen, is de Breathe Act als wet tekenen. Genoemd naar de ‘I can’t breathe’-kreet van George Floyd is ze de burgerrechtenwetgeving van onze tijd en zou ze de waarde en waardigheid van zwarte levens verhogen, door herstel te bieden aan zwarte gemeenschappen die systematisch gedurende generaties werden achtergesteld en nu acuut onder racisme lijden (deze wet zou onder meer belastinggeld dat bestemd is voor de militarisering van politiekorpsen afleiden naar steun voor de socio-economische veiligheid van de zwarte gemeenschap zelf, red.). Dit is een cruciale opportuniteit voor de regering, een werkbare ook, want naar de uitvoering zijn al haalbaarheidsstudies gebeurd (door de Democraten in het Congres, red.).

“Er is ook een bredere ommezwaai van onze economie en onze gezondheidszorg nodig, die de zwarte gemeenschappen nog steeds discrimineren. Er stierven aan de gevolgen van Covid-19 meer zwarte Amerikanen dan om het even welke andere bevolkingsgroep. We zien ook hoe 41 procent van de ondernemingen met zwarte eigenaren tijdens deze pandemie failliet gingen, omdat ze zich meestal al in een precaire positie bevonden. Dit maakt deel uit van een breder proces in de VS waarbij de rijken rijker worden en de armen armer, waardoor ze nu in rijen aan gaarkeukens eindigen terwijl de beursgenoteerde ondernemingen van de overheid wel financiële hulp kregen. Dit is verontrustend.”

U stelt zich nu tot doel om een grotere strijd dan BLM aan te gaan, lazen we. U wil de globale zwarte gemeenschap via het nieuwe platform Diaspora Rising verenigen. Wat brengt u daartoe?

“De uitdagingen van de VS zijn niet uniek. Antizwart racisme is helaas een globaal fenomeen. De erfenis van zowel de slavernij als de kolonisering hebben nog voortdurend een wezenlijke impact op ons heden. Wat de diaspora nodig hebben, zijn geconnecteerde platformen om de gedeelde uitdagingen van vandaag te weerstaan. Met de economische globalisering kwamen er al goed genetwerkte landen, leiders en bedrijven, maar nu moeten ook wij ons als sociale bewegingen, als bewuste burgers uit civiele samenlevingen die op het terrein werken met kwetsbare groepen, verenigen.

“Om dat te doen bouwde ik al een nieuw sociaal platform, ‘Diaspora Rising’. Daarmee wil ik het werk dat ik als medeoprichter van Black Lives Matter doe een internationale dimensie geven door nu wereldwijd zwarte mensen met elkaar te verbinden. Mijn hoop is dat we dit ook in meerdere talen zullen kunnen uitbouwen. Op die manier kunnen we een globale dialoog aangaan. We zullen niet onwetend zijn over wat er met onze broers en zussen in andere delen van de wereld gebeurt. We zullen in staat zijn om onze overwinningen, uitdagingen en lessen te delen. We zullen ook sneller met elkaar solidair kunnen zijn.

“Een voorbeeld: vorige week hebben we op Internationale Mensenrechtendag zestig vooraanstaan­de leiders uit de zwarte diaspora gemobiliseerd om solidair te zijn met het lot van de Nigeriaanse bevolking die momenteel tegen de omstreden politie-eenheid SARS (die talrijke mensenrechtenschendingen pleegde, red.) in opstand is gekomen.

“We konden een open brief in The New York ­Times publiceren die wereldwijd werd gedeeld, en zodoende zeker gelezen zal zijn door de Nigeriaanse president Muhammadu Buhari. Onder de ondertekenaars waren zwarte beroemdheden als Alicia Keys, Kerry Washington, Jesse Williams en Angela Davis, maar ook iemand als Greta Thunberg. We willen alle mensen die om transnationale solidariteit geven, verenigen. Daar gaat Diaspora Rising om. We willen dat onze gemeenschappen overal gezond zijn en gesteund worden.”

In België kreeg Black Lives Matter veel steun van de Afrikaanse diaspora, met name van mensen met Congolese wortels. Zij stellen dat wij in het Westen onze geesten niet zullen kunnen dekoloniseren zolang we niet eerst onze publieke ruimte dekoloniseren. Ze wijzen onder meer naar standbeelden, straat­namen en musea met Afrikaanse kunst. Hoe staat u tegenover die stelling?

“Ik ben het volledig met ze eens. Wij werken al enkele jaren met Congolese gemeenschappen in meerdere landen, onder meer om aandacht te vestigen op wat er gebeurt in Congo zelf, maar evengoed om de aandacht te vestigen op de tragische en verontrustende geschiedenis die deze standbeelden in bijvoorbeeld het Belgische straatbeeld vertellen. Omwille van het geweld dat deze afgebeelde mensen vertegenwoordigen, zijn ze niet iets om trots op te zijn. Ze worden zo genormaliseerd dat de jonge diaspora nu zeggen: genoeg is genoeg, het is tijd om moedig te zijn en de waarheid te vertellen, en die is dat sommige van deze leiders die nog steeds op een voetstuk gehesen worden tot de gewelddadigste uit de mondiale geschiedenis behoren. 

“Voor mij is het belangrijk dat we kritiek beginnen te leveren en veranderingen aanbrengen die in de 21ste eeuw thuishoren. Vroeger wist men misschien niet beter, maar wij nu toch wel? We kennen de bloedige geschiedenis. Het is tijd om te corrigeren en de historische schade te herstellen. We moeten de standbeelden naar beneden halen, gestolen artefacten aan Afrika teruggeven en níéuwe memorialen oprichten die onze menselijkheid vieren, die de diversiteit weerspiegelen. Het waren niet enkel de witte kolonialen die jullie samenleving hebben gevormd, ook zwarte mensen droegen bij. Er zijn veel verschillende geschiedenissen die het verdienen om verteld en gevierd te worden. We moeten ook de historische verhaallijnen leren diversifiëren en alle mensen eren die aan de uitbouw van de samenleving hebben bijgedragen.”

U bent nu een van de ‘Time 100’-mensen van het jaar en won dit jaar een aantal prijzen. Heeft dat een positieve impact op uw werk of wordt het juist moeilijker nu alle ogen op u gericht zijn?

“Goede vraag. (lacht) Ik ben nog altijd zo dankbaar dat ik dit werk elke dag mag doen. Ik voel me vereerd en zou niets anders met mijn leven willen doen. Ik zet me nu al meer dan twintig jaar in voor sociale doelen. Het is een lange reis geweest en ik voel me echt nederig bij alle erkenning. Ik dacht niet dat ik ooit gevierd zou worden om wat ik deed, en dacht dat ik altijd in de schaduw zou moeten strijden voor gerechtigheid. Om plots op de cover van tijdschriften te staan en eredoctoraten te ontvangen, is verrassend. 

“Mijn oprechte hoop is nu wel dat ik mijn bekendheid zal kunnen gebruiken om met onze verschillende platformen de globale gerechtigheids- en mensenrechtenagenda vooruit te helpen. Het is niet altijd makkelijk, want financieel wachten onze inspanningen een opwaartse strijd. Ik sta gewoon ten dienste van deze tijd in de geschiedenis. Ik wil dat we allemaal in samenlevingen kunnen leven die de waardigheid van iedereen respecteren. Dat is mijn hartenkreet. Mijn passie zijn de mensen. I love people.”