Waarom ‘Bohemian Rhapsody’ met zijn goddelijke nonsens élk jaar de eindejaarslijstjes haalt
In de tijdloze lijstjes op de radio is de aanwezigheid van ‘Bohemian Rhapsody’ hardnekkiger dan die van een wereldwijd verspreid virus. Hoe kon deze evergreen zich zo vasthaken in het collectief geheugen?
“Is this the real life? Is this just fantasy?” Wanneer Freddie Mercury die existentialistische vragen vandaag zal oprakelen, ongetwijfeld semisimultaan op verschillende radiozenders, houdt hij postuum de vinger aan de pols. De conclusie die volgt, zal er aan het eind van 2020 allicht nog iets meer inhakken dan normaal.
Vandaag wordt De Tijdloze 100 beslecht op StuBru en breit Radio 2 een finale aan 1000 Klassiekers. ‘Bohemian Rhapsody’ stond er vorig jaar voor de negende keer op rij op één. Ook bij Joe was dat zo, tot eind oktober. Toen haalde ‘Bohemian Rhapsody’ zilver en ‘Hotel California’ van The Eagles goud.
Minutenlange outro
Maar ook in het buitenland is die classic van Queen een ultiem baken in eindejaarslijstjes, over verschillende zenders, generaties en doelgroepen heen. Wat de ‘Matthäus Passion’ van Bach is voor een klassieke muzieklijst, is deze muzikale mastodont voor tijdloze poplijstjes. Toch mag het een wonder heten dat de song ooit zo populair werd. ‘Bohemian Rhapsody’ bestaat uit niet minder dan zes suites, met een streepje progrock, hardrock, een ballade, gitaarsolo’s, een opera-achtig intermezzo en outro van een minuut lang. Dit epische theaterstuk wijkt ook extreem af qua opbouw: er is geen refrein of herhaald couplet te bekennen. Maar zoals Freddie Mercury ooit stelde: “Geen énkele van mijn songs is representatief voor mijn oeuvre.”
Queen bracht je graag in de war. Zo noemde Mercury de lyrics van deze classic gemakshalve “random rhyming nonsense”. Toch waren kenners en intimi overtuigd dat Goethes beroemde werk Faust een belangrijke inspiratiebron was, net als de operawereld met verwijzingen naar Scaramouche of Figaro uit ‘Il barbiere di Siviglia’ van Rossini.
Coming-out
De plot? Een jongen uit een arme familie staat terecht omdat hij een man doodschoot. De knaap beseft dat het schavot lonkt en hij zijn leven vergooid heeft. Het operagedeelte barst van religieuze toespelingen en een shout-out volgt naar geleerde Galileo Galilei, die in de 16de eeuw door de Kerk werd vervolgd. De streng religieuze achtergrond van Freddie Mercury speelde ongetwijfeld mee. Volgens ingewijden is de subtext in deze miniopera de coming-out van de zanger als biseksueel. De moord in dit verhaal staat voor de dood/zelfdoding van de hetero Freddie.
Alles wat Queen belichaamt, komt samen in ‘Bohemian Rhapsody’: overdonderende bombast, virtuoze piano en gitaar en een theatrale tekst, gebracht door een van de meest tot de verbeelding sprekende popsterren ooit. Die mix alléén geeft de song eeuwigheidswaarde. Niet dat Mercury daarin geloofde. “Mijn songs,” orakelde hij, “zijn als wegwerpscheermesjes. Bedoeld om een keer te gebruiken en dan mogen ze bij het afval. Ik maak wegwerppop.” Daar was popjournalist Marc Didden het alvast mee eens. Hij noemde ‘Bohemian Rhapsody’ ooit “een pathetische miniopera waarin kappers en andere kuttenkoppen zowaar een geslaagd huwelijk van klassiek en rock ontwaren”. Maar uiteindelijk danste Scaramouche wel de Fandango. Tot aan de top van alle hitlijsten wereldwijd. Dit dubieuze huwelijk van klassiek en rock kreeg tegen de eeuwwisseling zelfs de status van tijdloos opus.
‘Bohemian Rhapsody’ was een werk van lange adem. In de zomer van 1975 begon Freddie Mercury te schrijven. Na het succes van hun album Sheer Heart Attack had Queen creatieve carte blanche gekregen. Dat zou hun platenlabel zich snel beklagen. Met een hypercomplex muziekstuk als ‘Bohemian Rhapsody’ maakten Mercury en co. duidelijk dat ze die creatieve vrijheid volledig hadden uitgebuit. De opnames van 180 (!) vocale overdubs in het opera-intermezzo alleen nam al zo’n drie weken in beslag. Producer Roy Baker herinnert zich hoe Mercury de song in zijn flatje voorspeelde op piano. “En dan draaide hij zich naar me toe: ‘Hier volgt het operagedeelte, lieveling’. Ik dacht dat het om een grap ging en bescheurde me. Maar hij méénde het. Iedereen die het nummer voor de release hoorde, vond die ‘Mama mia’-koortjes debiel. Freddie hield voet bij stuk.”
Listige vos
De platenmaatschappij zag geen brood in het nummer als single, al was het maar omdat ‘Bohemian Rhapsody’ bijna dubbel zo lang duurde als de gangbare, radiovriendelijke drie minuten. Mercury bleek een listige vos. Zijn goede vriend, dj Kenny Everett, drukte hij op het hart de song nooít in zijn radioshow af te spelen. Zoals Mercury verwachtte, deed Everett het tegenovergestelde. Liefst veertien keer in twee dagen tijd zou hij ‘Bohemian Rhapsody’ spelen. Andere radiostations begonnen het nummer te draaien. Een classic was geboren.
Al zou het duren tot na de dood van Freddie om er een evergreen van te maken. Eerst werd het nummer voor de tweede keer een grote hit, eind 1991 – dankzij het overlijden van Mercury én de blockbuster Wayne’s World. In 2004 werd het lied opgenomen in de Grammy Hall Of Fame. Sindsdien groeide ‘Bohemian Rhapsody’ uit tot hét ideale nummer om een classics-lijst af te sluiten. Dat meent ook de Nederlandse popprofessor Leo Blokhuis. “Je weet precies bij welke noot je het draadje van de champagnefles moet losdraaien om juist om twaalf uur de kurk te laten ploffen. Het lied eindigt met een gongslag. Een mooi slotakkoord voor het einde van een jaar.”