Van zorgenkind tot paradepaardje: de voor- en nadelen van alle vaccins die ons land bestelde
We hebben te maken met ‘goeie’ en ‘slechte’ coronavaccins. Althans, dat is wat velen lijken te denken. Maar klopt dat wel? En zijn die ‘slechte’ echt slecht? Een overzicht van de door ons land bestelde vaccins, kwestie van door de bomen het bos te blijven zien.
1) Het zorgenkindje: AstraZeneca/Oxford, 7.740.000 dosissen besteld
“Die AstraZeneca-brol moeten ze bij mij niet inspuiten.” Zulke opmerkingen duiken steeds vaker op, niet alleen onder gewone burgers maar ook bij zorgpersoneel. Dat het vaccin dat AstraZeneca samen met de universiteit van Oxford ontwikkelde met een imagoprobleem kampt, is wellicht een understatement.
Het slechte imago komt vooral door het hobbelige parcours dat het vaccin gelopen heeft, meent vaccinologe Isabel Leroux-Roels (UGent). “Het vaccin is voor het grootste deel ontwikkeld door de universiteit van Oxford. AstraZeneca was niet van bij het begin betrokken bij het design van de klinische studies. Daardoor krijgen we de resultaten in verschillende stukjes binnen, die we dan proberen samen te klutsen om er een analyse op te kunnen doen. Dat leidt tot verwarring en het ondermijnt ook het vertrouwen in het vaccin op zich. Maar eigenlijk is en blijft dit wel een goed vaccin.”
Officieel is de werkzaamheid van het vaccin gemiddeld 62 procent. Al zijn er aanwijzingen dat die een stuk hoger kan liggen, meent ook viroloog en vaccinoloog Johan Neyts (KU Leuven). “Uit een, weliswaar nog kleine, studie blijkt dat dat stijgt naar meer dan 80 procent als je meer tijd, namelijk enkele maanden, tussen de twee dosissen laat. Dat is een hoopvol teken. Als ik u zeg dat u acht op de tien kansen hebt om de lotto te winnen, dan wil u toch meespelen, denk ik.”
Maar zelfs een werkzaamheid van 60 procent zou dit al tot een goed vaccin maken. In oktober vorig jaar, toen er nog geen sprake was van vaccins, catalogeerden zowel de Wereldgezondheidsorganisatie als de Amerikaanse Food and Drugs Administration elk vaccin met meer dan 50 procent werkzaamheid als ‘goed’.
Vergelijk het met het griepvaccin, dat algemeen als ‘goed’ beschouwd wordt. Dat vaccin moet elk jaar opnieuw aangepast worden aan de op dat moment heersende virusstammen. “Als er juist gematcht wordt met die stammen, heeft het vaccin een gemiddelde werkzaamheid van 55 tot 60 procent”, zegt professor Leroux-Roels. “Maar bij 65-plussers, toch de groep met de meeste sterfgevallen door griep, is dat tussen de 30 en 50 procent. En toch heeft dat vaccin een niet te onderschatten impact.”
Een vaccin met een werkzaamheid tussen de 60 en 80 procent, zoals dat van AstraZeneca, kun je dus zeker niet als een slecht vaccin beschouwen, menen experts. Bovendien beschermt het na één dosis al 100 procent tegen ernstige ziekte en hospitalisatie. Er zijn weinig bijwerkingen en het blijkt ook goed bestand tegen de Britse variant van het virus. Al is dat tegen de Zuid-Afrikaanse variant een pak minder. Zuid-Afrika zelf besliste alvast om het vaccin tijdelijk niet meer te gebruiken.
Ook bij ons en in een aantal andere Europese landen zijn er restricties ingevoerd voor het AstraZeneca-vaccin. Het wordt voorlopig niet gebruikt bij ouderen. Niet omdat het niet goed zou zijn, maar omdat er voorlopig nog geen studieresultaten zijn over de werking ervan bij die groep. “We verwachten binnen vier weken resultaten van een grootschalige studie bij 30.000 mensen”, zegt Leroux-Roels. “Op basis daarvan gaat onze Hoge Gezondheidsraad dan de situatie herbekijken.”
2) Het paradepaardje: Pfizer/BioNtech, 12.500.000 dosissen besteld
Het vaccin van Pfizer en BioNTech is op dit ogenblik de onbetwiste nummer één onder de coronavaccins. Niet alleen omdat het als eerste over de meet kwam, maar vooral vanwege de uitzonderlijk hoge doeltreffendheid: tot 95 procent. “Had men mij een jaar geleden gezegd dat we zo’n vaccin zouden hebben, dan had ik dat pure sciencefiction gevonden”, zegt Johan Neyts. “Ons grote geluk is dat de mRNA-techniek, waarop dit vaccin gestoeld is, al bijna op punt stond. Hadden we enkele jaren eerder zo’n coronapandemie gehad, dan zaten we nog veel dieper in de miserie.”
Het vaccin werkt ook tegen de Britse variant, maar heeft net als zijn collega’s meer moeite met de Zuid-Afrikaanse versie. Ook hier zijn de bijwerkingen miniem. Groot nadeel evenwel: het hoort bewaard te worden bij een temperatuur van min 80 graden. Dat maakt het moeilijker bruikbaar voor grootschalige vaccinatie.
Door de logistieke moeilijkheden en zeker door de goede effectiviteit, ook bij ouderen, wordt het Pfizer/BioNTech-vaccin momenteel volop ingezet in de woon-zorgcentra. Al levert dat ook kritiek op. Moeten we ons paradepaardje wel gebruiken om mensen die per definitie aan het einde van hun leven zijn te beschermen?
Ja, vinden zowat alle experts. Vaccinatie moet je in eerste instantie op populatieniveau bekijken. We mogen ons niet blindstaren op de individuele effectiviteitspercentages, zegt Leroux-Roels. “Veel mensen denken: geef me dat vaccin en dan ben ik beschermd. Maar zo werkt het niet. Als we uit deze pandemie willen, moeten we de impact van dit virus zoveel mogelijk minimaliseren en de mortaliteit en hospitalisaties naar beneden krijgen. Dat doe je door de vaccins met de hoogste effectiviteit in te zetten bij de doelgroepen die het meest getroffen worden. Daarnaast moeten we groepsimmuniteit proberen op te wekken in de rest van de bevolking.”
We weten al zeker dat dat kan met het AstraZeneca-vaccin, zegt Johan Neyts. “Het bedrijf kon vorige week als eerste studieresultaten voorleggen die erop kunnen wijzen dat vaccineren een grote impact heeft op transmissie. Bij 67 procent van de gevaccineerden bleken er namelijk geen virusdeeltjes meer in de neus te zitten. Dat is bijzonder goed nieuws.”
3) De kleine speler: Moderna, 2.000.000 dosissen besteld
Het Moderna-vaccin blijft wat in de schaduw van dat van grote broer Pfizer. Geheel onterecht. Ook Moderna kan een effectiviteit van 94 procent voorleggen. Na één dosis is dat al 70 procent. Het moet ook ‘maar’ bewaard worden bij min 20 graden, wat al een pak makkelijker werkt dan met het Pfizer-vaccin.
Het werkt goed tegen de Britse variant, iets minder goed tegen de Zuid-Afrikaanse. Al zou dat volgens voorlopige studies opgelost kunnen worden door een extra, derde, dosis toe te dienen. Bij het Moderna-vaccin worden iets meer bijwerkingen genoteerd, al blijven die veelal mild. Eén op de tien gevaccineerden krijgt lichte griepsymptomen.
4) De grote belofte: Johnson & Johnson, 5.160.000 dosissen besteld
Het is er voor alle duidelijkheid nog niet, maar het vaccin waaraan farmareus Johnson & Johnson werkt is gemiddeld 66 procent effectief. Het beschermt wel 85 procent tegen een zwaardere vorm van Covid-19 en ‘bijna zo goed als volledig’ tegen sterfte.
De grootste troef van het J&J-vaccin is dat er maar één dosis van nodig is, al wordt nu nog onderzocht wat het effect is als er toch twee gegeven worden. “Dit vaccin werkt volgens hetzelfde principe als dat van AstraZeneca en ook het Russische Spoetnik”, zegt professor Neyts. “Bij die vaccins is gebleken dat twee dosissen het effect nog een stuk verhogen. De kans is dus erg groot dat het bij J&J ook zo zal zijn.”
J&J hoopt nog deze maand een dossier ter goedkeuring in te dienen bij het Europese Geneesmiddelenagentschap (EMA). Als dat goedkeuring geeft, kan het wellicht vanaf april verdeeld worden. Voordeel voor ons land is dat de vaccins bij Janssen Pharmaceutica in Beerse geproduceerd worden.
5) De grote onbekende: CureVac, 2.900.000 dosissen besteld
CureVac is een Duits bedrijf, maar heeft voor de productie van zijn vaccin samenwerkingen afgesloten met de farmareuzen Bayer en GSK. Die laatste heeft een productielijn in het Waals-Brabantse Waver. Ook van dit vaccin zijn twee dosissen nodig. Het kan gewoon in de frigo bewaard worden en is daardoor een stuk makkelijker te gebruiken.
Het vaccin zit momenteel nog in een laatste testfase. Daarna moet het bedrijf een dossier indienen bij het EMA voor goedkeuring. Dat zal allicht ten vroegste in april zijn. Onze taskforce vaccinatie verwacht de CureVac-vaccins pas na die van Johnson & Johnson.