De laatste, zware loodjes van Angela Merkel: ‘De problemen stapelen zich behoorlijk op’
Angela Merkels zestiende en laatste jaar als bondskanselier is er een van hoofdpijndossiers, met Covid als voornaamste.
Afgelopen zomer gold als lichtend voorbeeld binnen Europa. Waar de kaarten met besmettingscijfers overal rood kleurden, wisten de Duitsers het virus aardig onder controle te houden. In aanloop naar de vaccinatiecampagne werden sporthallen en conferentiezalen in een mum van tijd omgebouwd tot vaccinatielocaties. Ook dat zouden de Duitsers net iets beter aanpakken dan de rest van Europa.
Het liep anders. Het vaccineren wil niet erg vlotten. De besmettingscijfers zijn nog altijd laag, hoewel niet meer het laagst van Europa. Merkel ruziet openlijk met de minister-presidenten van de deelstaten, die over het gezondheidsbeleid in hun staat gaan. Een voorgenomen lockdown met Pasen, de ‘paasrust’, werd na een dag teruggedraaid vanwege vragen over de juridische haalbaarheid en verzet van de minister-presidenten. Merkel ging door het stof. “Dit is mijn fout, ik ben verantwoordelijk.”
En dan is er nog het zogeheten ‘mondkapjesschandaal’. Tijdschrift Der Spiegel onthulde dat twee van Merkels partijgenoten tonnen hebben verdiend met het bemiddelen tussen producenten en afnemers van mondkapjes. De incidenten hebben hun weerslag op Merkels CDU. De ‘coronabonus’ is verdampt: vorig jaar zei 38 procent van de Duitsers op de partij te gaan stemmen, inmiddels is dat gezakt tot 27 procent. De Groenen kruipen met de dag dichterbij.
Opvolgingskwestie
Heeft Merkel het aan het eind van haar kanselierschap lastiger dan ooit? “Er lopen meerdere verhaallijnen door elkaar,” zegt Hanco Jürgens, wetenschappelijk medewerker aan het Duitsland Instituut Amsterdam. “Aan de ene kant zijn er de oplopende besmettingcijfers en de trage vaccinatiecampagne. Bij veel Duitsers heerste de gedachte dat ze alles goed op orde hadden. Dat viel tegen. Bovendien is er Merkels opvolgingskwestie. Ze zal het nooit hardop in de media zeggen, maar daar zit ze mee in haar maag.”
De opvolgingskwestie. Het voelt onwennig, maar een Merkelloos Duitsland komt steeds dichterbij. Op 26 september gaan de Duitsers naar de stembus. Merkels naam staat niet op de kieslijst. Al in 2018 kondigde ze aan dat ze dit jaar zou stoppen. “Ik wil dat mijn partij de ruimte krijgt om zich voor te bereiden op de toekomst,” zei ze. Het was tijd voor een frisse wind.
Merkel had gehoopt dat een sterke kandidaat zou opstaan. Ze was bang voor een herhaling van het verleden. Jürgens wijst op eerdere opvolgingskwesties die stuk voor stuk uitliepen op een deceptie. Merkels eigen christendemocratische CDU moest na de verkiezingsnederlaag van zittend kanselier Helmut Kohl in 1998 – net als Merkel was hij zestien jaar aan de macht – zeven jaar wachten op een nieuwe kans. De sociaaldemocraat Gerhard Schröder, die Kohl had verslagen, verloor in 2005 van Merkel. Sindsdien heeft zijn SPD niet meer gewonnen. “Een machtsvacuüm binnen haar partij wilde Merkel koste wat het kost voorkomen,” zegt Jürgens.
Gebrek aan controle
Maar de door Merkel gehoopte frisse wind heeft meer weg van een orkaan. Haar beoogde opvolger en voormalig partijleider Annegret Kramp-Karrenbauer trok zich vorig jaar terug als partijvoorzitter en was daarmee niet langer kanselierskandidaat. De degelijke Armin Laschet, tevens minister-president van Noordrijn-Westfalen, werd eerder dit jaar verkozen tot partijleider en daarmee de logische kandidaat, maar is bij kiezers slechts matig populair. Markus Söder, de mediagenieke Beierse minister-president en leider van zusterpartij CSU, levert consequent kritiek. Hij is ook een optie.
“De problemen stapelen zich behoorlijk op,” ziet Luuk Molthof, wetenschappelijk medewerker en Duitslandspecialist bij Clingendael. “Dat wordt ook Merkel aangerekend. Ze voert het liefst een strenger coronabeleid, maar enkele deelstaten liggen dwars. De recente ontwikkelingen duiden op een gebrek aan controle. Het is de vraag hoeveel autoriteit Merkel nog heeft nu ze op weg is naar de uitgang.” En er staat wel degelijk iets op het spel voor Merkel, denkt Molthof, al is ze na september vertrokken. “Het gaat om haar nalatenschap: hoe wordt ze herinnerd en hoe laat ze de CDU achter?”
Invloed coronacrisis
Merkel geeft zich niet zomaar gewonnen. Vorige week zondag speelde ze een van haar troefkaarten uit: ze schoof aan bij Anne Will, de populaire talkshow van de gelijknamige presentatrice. “Dat heeft ze tijdens de vluchtelingencrisis ook twee keer gedaan,” zegt Jürgens. “Ze gaat daar altijd zitten met een boodschap.” Dit keer was het een waarschuwing, gericht aan de minister-presidenten: als zij niet meer doen om het virus te beteugelen, trekt Merkel meer bevoegdheden naar zich toe. In het federale Duitsland is het de vraag of zoiets kan, maar de boodschap was helder.
Of het echt spannend wordt voor Merkel, hangt volgens Molthof sterk af van het verdere verloop van de coronacrisis – het thema dat de opvolgingskwestie en het corruptieschandaal overstijgt. “Tot voor kort waren de Duitsers over het algemeen tevreden over het coronabeleid. Afhankelijk van de maatregelen die nu worden getroffen en het verdere verloop van de crisis, kan het zomaar weer die kant op gaan. Voor je het weet zit de CDU weer in de lift.”
Bovendien is Merkel nog altijd ontzettend populair, benadrukt Molthof. De harde lijn die zij voorstaat, wordt door veel Duitsers gesteund. “Het verleent haar grote invloed, de leiders van de deelstaten weten dat ook.”
Mocht de CDU de verkiezingen gaan winnen, dan is de missie van Merkel geslaagd: de partij is niet ingestort na haar vertrek. Het zou haar imago als succesvol crisismanager alleen maar versterken.