‘Martin Luther King vs. the FBI’: documentaire die nooit gemaakt had moeten worden

Eigenlijk zou Martin Luther King vs. the FBI niet mogen bestaan. De documentaire van regisseur Sam Pollard gaat over de lastercampagne die de FBI opzette tegen de zwarte activist Martin Luther King. Aan de hand van archiefmateriaal en Hollywood-films schetst de documentaire een treffende impressie van de beeldvorming in de VS. Maar Martin Luther King vs. the FBI worstelt ook met zijn bestaansrecht.

Na zijn ‘I have a dream’-toespraak tijdens de March on Washington in 1963, werd King door de FBI gezien als staatsgevaarlijk. Wat volgde was een jarenlange poging van de dienst om de dominee in diskrediet te brengen – eerst aan de hand van zijn omgang met communisten, later met zijn buitenechtelijke affaires – die uiteindelijk culmineerde in een aansporing tot suïcide. De FBI zette een intensief ­afluisterprogramma op, met apparatuur in telefoons en hotelkamers, waarmee ze belastend materiaal verzamelden.

Om deze wanpraktijken naar buiten te brengen, moet de documentaire juist aandacht schenken aan de beelden en geluidsopnames die vergaard werden terwijl King alleen dacht te zijn. Dat is een kwestie waar de makers van Martin Luther King vs. the FBI zich ongetwijfeld lang over hebben gebogen – extra bemoeilijkt doordat de surveillancetapes die de FBI maakte van King over enkele jaren, in 2027, openbaar worden gemaakt.

Dubbelleven

De keuze die de documentaire maakt – er wordt alleen gerefereerd aan Kings buitenechtelijke affaires, maar ze worden nooit besproken – is een soort middenweg. Dat waarborgt weliswaar de privacy van een man die werd verguisd door de FBI, maar het geeft tegelijk ­gewicht aan het idee dat zo lang werd gebruikt om King te discrediteren: dat hij een soort dubbelleven leidde.

De ­film lijkt daarmee te handelen vanuit de gedachte dat Kings seksleven zijn imago kon schaden. In een poging de aandacht af te leiden van wat we eigenlijk nooit hadden moeten weten, zet de documentaire Kings privéleven juist in de schijnwerpers.

De documentaire bevat een belangrijke scène waarin aandacht wordt gevestigd op het idee dat de seksualiteit van zwarte mannen vooral gevaarlijk is. Aan de andere kant wordt volledig voorbijgegaan aan de rol van zwarte vrouwen in de beweging. Er wordt ook weinig aandacht besteed aan Coretta Scott, zijn vrouw. En wat moeten we met de verkrachtingsbeschuldigingen, die door de FBI werden geuit?

Pas op het laatst is er tijd voor reflectie over zulke kwesties. Het lijkt alsof de film in het voorgaande vooral een objectief beeld wil schetsen van wat er is gebeurd. Dat lukt aardig; vooral de vele archiefbeelden geven een waardevolle inkijk in de burgerrechtenbeweging van de jaren 60.

Maar het gaat wel ten koste van waardevolle subjectiviteit. De vertellers, die allemaal een ander perspectief op de affaire hebben, komen pas aan het einde van de film in beeld en worden eerder alleen kort met hun naam aangeduid (en dus niet met hun functie), waardoor er onduidelijkheid bestaat over de waarde van hun inzichten.

Verbijsterend is Martin Luther King vs. the FBI niet echt – de lastercampagnes van de FBI en de middelen die het ­  bureau daarvoor inzette, zouden toch bekend moeten zijn. Boosmakend is de documentaire wel. Het interessantst zijn daarbij de inzichten over het publieke imago van de FBI, gecureerd door FBI-baas J. Edgar Hoover en geholpen door Hollywood-films over dappere agenten (gespierde witte mannen van 1 meter 80) die mensenlevens redden.

Het toont dat beeldvorming niet alleen iets is waaraan machtige mannen in pakken zich schuldig maken, maar ook de consumenten van het vermaak.

Martin Luther King vs. the FBI, vanaf woensdag 13 oktober in de bioscoop.