Artsen Zonder Grenzen is 50 jaar: een overzicht in vijf cruciale humanitaire crisissen

Het was één van de ergste humanitaire rampen van de jaren zestig: de hongersnood in Biafra. De regio had zich afgescheiden van Nigeria en zich in 1967 onafhankelijk verklaard. Er ontstond oorlog en de Nigeriaanse overheid blokkeerde de voedseltoevoer naar het gebied, met hongersnood tot gevolg. Meer dan een miljoen mensen stierven van de honger.

Het Rode Kruis mocht er van de Nigeriaanse overheid niet helpen, tot frustratie van heel wat hulpverleners. Enkelen van hen weigerden zich daarbij neer te leggen en richtten hun eigen humanitaire organisatie op: ‘Médicins Sans Frontières’, of ‘Artsen Zonder  Grenzen’.

Ze willen zich van grenzen niets aantrekken en vinden het recht op hulp van mensen in nood belangrijker dan de belangen van de overheden. Artsen Zonder Grenzen zendt artsen en andere medisch personeel uit naar conflicthaarden in de wereld en naar crisisgebieden waar hulp tekortschiet. Ze willen te allen tijde onpartijdig zijn.

Artsen Zonder Grenzen zendt zijn dokters een eerste keer uit in 1972, na een aardbeving in Nicaragua, Centraal-Amerika. Maar het eerste echt grootschalige medische programma wordt opgezet in 1975, in Thailand. Ze geven er medische hulp aan Cambodjanen die op de vlucht slaan voor het regime van Pol Pot.

Oud-minister Reginald Moreels maakte die beginperiode mee. Hij was één van de eerste Vlamingen die voor Artsen Zonder Grenzen werkte. Later werd hij ook nog voorzitter van Artsen Zonder Grenzen België (dat ontstaat in 1980).

Ook hij wordt ingezet in Thailand en in Cambodja, als oorlogschirurg, en ondervond hoe Artsen Zonder Grenzen vaak als enige organisatie medische hulp bood in conflictgebied. "Ik werkte voortdurend in gevaarlijke gebieden", zegt Moreels, "Liberia, Angola…"

Ook nu nog blijft Artsen Zonder Grenzen opereren in oorlogsgebieden. "Recent nog, in 2014, werkte ik als chirurg in Mosoel, in Irak. Daar waren wij de eersten die op een paar kilometer van het front bijna alle gekwetsten opvingen."

Medische hulpverlening in conflictgebieden is een rode draad door de geschiedenis van Artsen Zonder Grenzen. In 1976 al verzorgt Artsen Zonder Grenzen slachtoffers van de burgeroorlog in Libanon, in Beiroet, terwijl de bommen vallen.

Vele jaren later, tijdens de burgeroorlog in Syrië, moet Artsen Zonder Grenzen tijdelijk het land verlaten omdat het te gevaarlijk wordt voor hun medewerkers.

"Maar dan nog proberen we op andere manieren hulp te verlenen", vertelt Meinie Nicolai, directeur van Artsen Zonder Grenzen België. "Door lokale dokters vanop afstand te ondersteunen. We zorgden ervoor dat ziekenhuizen konden openblijven, maar dat zijn uitzonderlijke situaties. We nemen inderdaad risico's, maar als de risico's te groot worden, trekken we ons tijdelijk terug." 

Artsen zonder Grenzen is na natuurrampen vaak de eerste humanitaire organisatie die ter plaatse is. Ze zijn de ambulance die na een noodsignaal meteen uitrukt. Dat was zo na de dodelijke tsunami in Zuidoost-Azië in 2004, maar ook na de desastreuze aardbeving in Haïti in 2010.

Artsen Zonder Grenzen lanceerde toen haar grootste noodoperatie ooit. In tien maanden tijd behandelden ze meer dan 350.000 mensen.

Meinie Nicolai verwacht dat door de klimaatopwarming het aantal natuurrampen waar Artsen Zonder Grenzen zal moeten helpen, nog zal toenemen.

In 2015, als meer dan één miljoen mensen via de Middellandse Zee naar Europa vluchten, begint Artsen Zonder Grenzen met reddingsacties op zee. Ze hernemen die reddingsacties vanaf 2019 en spreken zich uit tegen het Europese migratiebeleid.

Volgens Menie Nicolai botst dat niet met hun principe van onpartijdigheid. "Wij kiezen partij voor de mensen die ons nodig hebben. Wie dat ook zijn. Er stierven en sterven nog steeds duizenden mensen in de Middellandse Zee. Omdat het dichter bij Europa is, wordt dat nu plots als partijdig gezien. Dat klopt niet, wij kijken naar de meest kwetsbaren, zij die sterven."

Naast directe medische hulp ontwikkelde Artsen Zonder Grenzen zich meer en meer als een organisatie die ook politieke wantoestanden en mensenrechtenschendingen aan de kaak stelt. Tijdens de genocide in Rwanda in 1994 breekt Artsen Zonder Grenzen met zijn neutraliteitsbeginsel en roept de organisatie actief op voor een militaire interventie om de genocide te stoppen.

Ook vandaag, tijdens de coronapandemie, doet Artsen Zonder Grenzen aan pleitbezorging. De organisatie pleit herhaaldelijk voor het tijdelijk opheffen van de patenten op coronavaccins, zodat ook in arme landen vaccins kunnen worden geproduceerd.