Cruciaal nieuw spoor coronavirus leidt naar de wasbeerhonden van kraam nr. 29 in Wuhan

Zet de vroegste ziektegevallen van die ziekte die later Covid-19 zou gaan heten uit op een kaart en dit is wat je krijgt: een soort uitdijende olievlek. Niet vanaf het virologisch laboratorium van Wuhan – maar vanaf de grote versmarkt van Wuhan, 33 kilometer verderop. Of, om precies te zijn: in de westelijke hal van die markt, als je binnenkomt, het negende pad rechts.

Daar, in kraam nummer 29, zou het weleens kunnen zijn gebeurd, schrijven wetenschappers uit onder meer Canada, de VS, Groot-Brittannië, België en Nederland in een omvangrijke studie, als voorpublicatie beschikbaar op internet. Op een foto die de Canadezen stomtoevallig vijf jaar eerder van de kraam maakten, zijn kooien te zien met daarin onder meer wasbeerhonden. Ondanks de nadrukkelijke verzekering van China dat er op de markt beslist geen handel was in levende dieren.

Werkblad

Nu blijkt de kraam vindplaats van liefst vijf monsters besmet met SARS-CoV-2, hét coronavirus, haast allemaal op voorwerpen die rechtstreeks met dieren te maken hebben: een apparaat waarmee dode dieren van veren of vacht worden ontdaan, transportkarretjes, een werkblad, een kooi. Stille getuigen van een akelige omgang met dieren, die in november of december 2019 de vonk kan zijn geweest van de grootste natuurramp die de mens in generaties meemaakte.

Laat het een kraampje verderop zijn, of een ander dier: in deze hoek van de markt moet het allemaal zijn begonnen, zegt Marion Koopmans, een van de auteurs. “Er was hier een hotspot van besmettingen, er zijn positief geteste monsters van de markt, en we weten dat er in november en in december levende dieren werden verhandeld. Hoeveel dichterbij wil je komen?”

Het onderzoek leest als een detectiveroman. Canadese biologen die sinds 2014 in Wuhan de zwarte handel in dieren in kaart brachten, leverden foto’s en kaarten van welke dieren waar werden verhandeld. Epidemiologen maakten ‘hittekaarten’ van de vroegste ziektegevallen, kleurige vlekkenkaarten waarop je het virus ziet uitwaaieren. Anderen doken in de virusmonsters die Chinese onderzoekers kort na de uitbraak op de markt namen en vonden foto’s van de markt, door dieractivisten achtergelaten op internet.

Bergmarmot

Daaruit blijkt wat China altijd ontkende: op de grote markt vond wel degelijk handel plaats in coronagevoelige zoogdieren. Zeker tien, misschien achttien soorten, gingen er eind 2019 in een hoek van de westelijke hal over de toonbank: van haas tot wasbeer, van bamboerat tot stekelvarken, en van rode vos tot bergmarmot. En daarbij zal ongetwijfeld ook het dier hebben gezeten dat ons corona bracht, ergens buiten de stad opgelopen door vleermuizen.

Ook lijkt het virus niet één, maar twee keer te zijn overgesprongen op de mens, blijkt uit weer een ander puzzelstukje, de genetische stamboom van het virus. Mogelijk omdat er een dierenpopulatie in het spel was waar het virus al een tijdje rondging, legt Koopmans uit, zoals ook onder de nertsen in Nederland en Denemarken al snel meerdere, onderling iets van elkaar verschillende ‘broertjes’ van het virus rondgingen.

Aan het Amsterdam UMC reageert arts-microbioloog Matthijs Welkers enthousiast. “Dit is echt fantastisch werk, veel mooier dan dit wordt het niet”, reageert hij na lezing van het onderzoek. “Je kunt gerust zeggen dat dit de laboratoriumtheorie de nek omdraait”, zegt hij, doelend op de nog steeds rondzingende gedachte dat het virus zou zijn ontsnapt uit het laboratorium.

Welkers brengt in herinnering dat het vorige sarsvirus ook op de mens oversprong via de handel in wilde dieren – een civetkat was destijds de bron. Wat niet hoopvol stelt is dat de wildhandel in China zel volgens een net verschenen analyse  na 2020 weer is rechtgekrabbeld. “Met civetkatten, stekelvarkens, noem maar op”, zegt Koopmans. “Er komen virussen uit, je ziet ze weer van soort naar soort gaan. Wat dat betreft hebben we helaas weinig geleerd.”