Bevolking van China zal in 2022 voor het eerst in meer dan 50 jaar krimpen (met grote gevolgen wereldwijd)

China is het land met de grootste bevolking ter wereld - goed voor meer dan een zesde van de wereldbevolking. Na vier buitengewone decennia waarin de Chinese bevolking groeide van 660 miljoen naar 1,4 miljard mensen nu, ligt de bevolking op schema om dit jaar te krimpen, voor het eerst sinds de grote hongersnood van 1959-1961. 

Die was het gevolg van de rampzalige 'Grote Sprong Voorwaarts' die partijleider Mao Zedong in 1958 lanceerde en een aantal misoogsten. Door de hongersnood kwamen naar schatting tussen de 20 en 40 miljoen mensen om. 

Volgens de laatste cijfers van het Chinese Nationale Bureau voor de Statistiek groeide de Chinese bevolking vorig jaar nauwelijks: van 1,41212 miljard naar 1,41260. Die toename met amper 480.000 mensen is slechts een fractie van de jaarlijkse groei met ongeveer 8 miljoen mensen tien jaar geleden.

De coronapandemie en de strikte lockdownmaatregelen in China kunnen bijgedragen hebben aan de vermindering van het aantal geboorten dit jaar, maar de vermindering is al jaren aan de gang. 

Het totale vruchtbaarheidscijfer in China  - het gemiddeld aantal geboorten per vrouw - lag eind jaren 80 op 2,6 – ruim boven de 2,1 die minimaal nodig is om het aantal sterfgevallen te vervangen en de bevolking op peil te houden. Maar in 1994 was dat cijfer al gedaald naar 1,6 tot 1,7, in 2020 bedroeg het nog amper 1,3 en vorig jaar zakte het zelfs tot 1,15.

Ter vergelijking: in Australië en de Verenigde Staten is het vruchtbaarheidscijfer 1,6 geboorten per vrouw, in de Europese Unie 1,5 en in België 1,6. In het vergrijzende Japan bedraagt het 1,3.

De daling is opvallend, omdat China in 2016 zijn eenkindbeleid heeft afgeschaft en vorig jaar zelfs een driekindbeleid heeft ingevoerd, ondersteund met belastingvoordelen en andere prikkels.

Er doen verschillende theorieën de ronde over de reden waarom Chinese vrouwen terughoudend blijven om kinderen te krijgen, zelfs nu ze daartoe aangemoedigd worden door de overheid. 

Een daarvan is dat de samenleving gewend is geraakt aan kleine gezinnen, een andere wijst naar de stijgende levensduurte en nog een andere theorie ziet in de verhoging van de huwelijksleeftijd de belangrijkste oorzaak, waardoor geboorten worden uitgesteld en de kinderwens zou afnemen.

Daarnaast telt China minder vrouwen in de vruchtbare leeftijd dan men zou verwachten. Door de eenkindpolitiek sinds 1980 kozen veel paren voor een jongen, waardoor de verhouding van de geslachten bij de geboorte scheefgetrokken is van 106 jongens voor elke 100 meisjes - de 'normale' verhouding in het grootste deel van de rest van de wereld - tot 120 jongens per 100 meisjes, en in sommige provincies zelfs tot 130.

De totale bevolking van China groeide vorig jaar met amper 0,34 per 1.000. En volgens prognoses van de Academie voor Sociale Wetenschappen in Shanghai krimpt de bevolking dit jaar - voor het eerst sinds de hongersnood – met 0,49 per 1.000 mensen.

Dat keerpunt komt bijna een decennium eerder dan verwacht. In 2019 was de prognose van de academie nog dat de bevolking pas in 2029 een piek zou bereiken van 1,44 miljard. En de Verenigde Naties verwachtten de piek zelfs nog later, in 2031-32, met een totaal van 1,46 miljard inwoners.

Het team van de Academie voor Sociale Wetenschappen voorspelt na 2021 een jaarlijkse gemiddelde daling van 1,1 procent, waardoor de Chinese bevolking in 2100 zal teruglopen tot 587 miljoen, minder dan de helft van wat ze nu is.

Die voorspelling is gebaseerd op de redelijke aanname dat het totale Chinese vruchtbaarheidscijfer daalt van 1,15 naar 1,1 tegen het einde van dit decennium en daar blijft tot 2100.

Die snelle achteruitgang van het bevolkingscijfer zal een grote impact hebben op de Chinese economie. De Chinese actieve bevolking heeft immers al in 2014 haar piek bereikt en zal naar verwachting krimpen tot minder dan een derde van dat piekaantal tegen het einde van deze eeuw.

De oudere bevolking van China - mensen van 65 jaar en ouder - zal naar verwachting het grootste deel van die tijd blijven groeien en ergens rond 2080 groter in aantal worden dan de actieve bevolking.

Dat betekent dat momenteel gemiddeld 100 werkende mensen 20 ouderen ondersteunen, maar dat eind deze eeuw diezelfde 100 actieve Chinezen maar liefst 120 ouderen zullen moeten ondersteunen. De jaarlijkse gemiddelde daling van 1,73 procent van de Chinese beroepsbevolking voorspelt ook een veel lagere economische groei, tenzij de productiviteit snel zou toenemen.

Die snel krimpende beroepsbevolking doet de arbeidskosten - die nu al twee keer zo hoog liggen als in bijvoorbeeld Vietnam - snel toenemen. Daardoor zullen veel arbeidsintensieve verwerkende bedrijven met lage winstmarges uitwijken naar landen zoals Vietnam, Bangladesh en India, waar nog wel veel arbeidskrachten voorhanden zijn.

Tegelijk zal China meer van zijn productieve middelen moeten besteden aan gezondheids- en zorgdiensten om te voldoen aan de eisen van een steeds ouder wordende bevolking.

Modellen van het Centrum voor Beleidsstudies aan de Universiteit van Victoria voorspellen dat, zonder wijzigingen in het Chinese pensioenstelsel, de pensioenbetalingen zullen vervijfvoudigen van 4 procent van het Chinese bbp vandaag tot 20 procent in 2100.

Voor landen die veel grondstoffen naar China exporteren, zoals Australië, betekenen die veranderingen dat ze zich waarschijnlijk meer zullen moeten oriënteren naar producenten in andere landen. 

Grote importeurs van Chinese producten, zoals de VS, zullen zich op hun beurt ook gaandeweg meer moeten richten op nieuwe en opkomende productiecentra.

Ondanks alle voorspellingen dat we aan het begin staan van een 'Chinese eeuw', wijzen deze bevolkingsprojecties erop dat de invloed kan verschuiven naar andere landen, inclusief buurland India. De Indiase bevolking zal die van China naar verwachting nog dit decennium overtreffen.

Dit artikel is gebaseerd op een analyse van Xiujian Peng op The Conversation en een telex van het persbureau IPS.