Poetin heeft Europa in de tang, maar zijn genoegzaamheid is mogelijk van korte duur

Hoewel het verlies aan Russisch gas voor Nederland met 2 miljard kubieke meter (zo’n 5 procent van het totaal dat het land jaarlijks uit Rusland haalt) beperkt is, was het signaal duidelijk: wie niet aan zijn nieuwe betalingseisen voldoet, zal van gas verstoken blijven. Onderliggende boodschap: ook het veel grotere Duitsland en Italië moeten in roebels betalen, een eis waaraan grote energiebedrijven uit deze landen inmiddels besmuikt lijken te voldoen.

De Nederlandse regering reageerde kalm, net als gashandelaar GasTerra, dat laconiek meldde dat het al alternatieven heeft. Minister van Energie Rob Jetten verklaarde dat het besluit vooralsnog geen gevolgen heeft voor burgers en bedrijven. 

In zijn pogingen minder afhankelijk te worden van Rusland heeft het Nederlandse kabinet vooral zijn zinnen gezet op vloeibaar aardgas, kortweg lng, dat per schip wordt aangevoerd. Met extra capaciteit om lng aan land te krijgen hoopt het kabinet tekorten tegen te gaan. 

Dure optie

Critici noemen dit een dure optie, want de vraag naar lng is wereldwijd groter dan het aanbod. Nu China deels in lockdown zit en het ook daar zomer is, is de behoefte beperkt, maar dat gaat mogelijk veranderen als het land weer opengaat en de zomer voorbij is. Dan zal er weer worden gevochten (en betaald) voor lng. 

Bovendien zal de aanvoer uit de Verenigde Staten mogelijk opdrogen: ook daar is energie schreeuwend duur. President Biden zal iets moeten doen aan de hoge prijzen, wil zijn Democratische Partij bij de midterm-verkiezingen in november kans maken. Een maand voor de verkiezingen zal er daarom vermoedelijk niet zoveel Amerikaans lng deze kant op komen – precies op het moment dat de winter nadert en we hier volop gas nodig hebben.

Poetin weet dit en zal vergenoegd toekijken hoe effectief zijn gaswapen is. Met speldenprikjes weet hij de energieprijzen hoog te houden, zodat het zeer beperkte verlies aan afzet in Polen, Bulgarije en Finland (landen die Nederland voorgingen met afsluitingen) makkelijk wordt gecompenseerd. En de Russische president heeft nog altijd zijn gas-houwitser achter de hand: de dreiging dat hij in het najaar de toevoer naar Duitsland afsluit.

Olieboycot

Europa worstelt met de vraag hoe te reageren. Deze week kwam er een antwoord in de vorm van een olieboycot. Die kan Poetin in principe veel harder raken, omdat zijn inkomsten uit olie groter zijn dan die uit gas. Maar de boycot ontziet de lidstaten Hongarije en Tsjechië, waardoor er dagelijks nog altijd 750.000 vaten (à 120 dollar) via de ‘vriendschapsleiding’ naar Europa zullen stromen. 

Bovendien gaat de boycot pas tegen het eind van het jaar in. Wil dit wapen effectief zijn, dan moet het snel ingaan en volledig zijn, stellen experts. Nu krijgt Poetin de tijd bakens te verzetten en olie per schip naar India en China te transporteren, al zal het voor hem nog een klus zijn voldoende tankers te vinden. En moet hij zijn olie tegen een hoge korting van de hand doen, maar de hoge olieprijs verzacht die pijn een beetje. 

Poetin heeft Europa dus in de tang en zal tevreden terugkijken op afgelopen week. Maar zijn genoegzaamheid is mogelijk van korte duur. Want het geld mag dan nog binnenstromen, de Russische economie is door de sancties inmiddels vergelijkbaar met die van Noord-Korea. Het land is in een paar maanden volkomen geïsoleerd geraakt door het deels vrijwillige vertrek van een lange stoet bedrijven: van autofabrikanten tot hightechfirma’s. Zelfs het Chinese Huawei liet weten geen 5G-netwerk in Rusland te willen aanleggen. 

De belangrijkste klap is de terugtrekking van vrijwel de hele westerse energiesector. Dat een concern als Shell het land snel verlaten heeft, maakt het bijna onmogelijk om de Russische energie-industrie op termijn overeind te houden. Bestaande installaties zullen nog wel even blijven draaien, maar het zoeken en vinden van nieuwe olie en gas is gespecialiseerd werk, dat de Russen nauwelijks beheersen. Vroeger of later zal hun fossiele stroom opdrogen en zal de economie van het land verder verkreupelen.

Terugkeer uitgesloten

Zolang Poetin aan de macht is, is het zo goed als uitgesloten dat de energiereuzen terugkeren. Zij zullen wel twee keer nadenken of ze net als Shell opnieuw de kans willen lopen miljarden te verliezen. Zelfs als het vrede wordt met Oekraïne.

Daarnaast liet de OPEC deze week weten dat het extra olie zal oppompen. Hoewel minder dan waarop werd gehoopt, zal Saudi-Arabië vermoedelijk flink wat meer op de markt brengen. Dat zal de snelle prijsstijgingen van de jongste tijd dempen en dus ook de inkomsten van Rusland verder raken.

Uiteindelijk zal het almaar lastiger worden voor Poetin om zijn soldaten, ambtenaren en politieagenten te betalen, zei de Russische econoom Sergej Goeriev deze week in de Frankfurter Allgemeine Zeitung. De president zal dan moeten kiezen of hij zijn rijke vrienden nieuwe projecten gunt, of zijn leger en uitvoerende macht betaalt. Een keuze waar hij niet eerder voor stond.