Beschuldigden aanslagen Parijs kennen straks hun straf: terugblik op monsterproces dat 150 dagen duurde

De uitspraak van dit proces komt een maand later dan verwacht. Normaal hadden de 20 beschuldigden op 24 of 25 mei hun lot moeten kennen, maar door verschillende coronabesmettingen werd het proces een paar keer stilgelegd. Uiteindelijk wordt het dus 29 juni, nog net voor het gerechtelijk verlof, en bijna 10 maanden na de start op 8 september vorig jaar. Volgens de voorzitter van het assisenhof kan de uitspraak vanaf 17 uur vanavond worden voorgelezen, "maar het kan ook 18, 19, ... uur zijn". Tot zo lang zitten de 5 rechters in afzondering op een beveiligde plaats ergens in Parijs.

Wat heeft het proces ons gebracht? We proberen het samen te vatten in enkele vaststellingen.

Alle ogen waren bij dit proces gericht op Salah Abdeslam. Hij was de enige van de 10 terroristen die de feiten overleefde. Omdat hij er niet klaar voor was, volgens hemzelf. Omdat zijn bomgordel niet werkte, volgens de aanklagers. De hoofdbeschuldigde benadrukte dat hij zelf niemand gedood of verwond heeft, en dat hij de aanslagen zag als een gerechtvaardigde reactie van IS, na de Westerse bombardementen op het terrein dat de terreurgroep had ingenomen.

Bij Abdeslam leek wel een evolutie merkbaar. Bij het begin van het proces stelde hij zich nog agressief op, door zich "een strijder van Islamitische Staat" te noemen, en eerst een geloofsverklaring te willen afleggen. In zijn laatste woorden gaf hij toe dat hij fouten had gemaakt, erkende hij impliciet dat justitie hem mocht veroordelen, en bood hij zijn excuses aan bij de slachtoffers. "Mijn excuses zijn oprecht. Wie kan valse excuses aanbieden voor zoveel lijden?" Tussendoor sprak hij soms uren- en dagenlang, en soms zweeg hij. Af en toe sprak hij zichzelf tegen, en cruciale elementen herinnerde hij zich niet altijd. 

Voor sommige slachtoffers betekenden de woorden van Abdeslam wel iets: "Ik weet niet of hij oprecht was of niet", zegt Arthur Denouveaux, die de schietpartij in concertzaal Bataclan overleefde, en nu voorzitter is van een slachtoffervereniging. "Maar Abdeslam besefte wel dat hij die moeite moest doen om spijt uit te drukken. En dat is belangrijk."

Heel veel nieuwe elementen kwamen de slachtoffers door dit proces niet te weten. In de eerste plaats omdat de 9 uitvoerders van de aanslagen niet meer kunnen spreken, en omdat de echte kopstukken bij verstek terecht stonden - zij zijn allicht omgekomen in Syrië.

Maar af en toe kwam er misschien toch wat duidelijkheid. Dat er nog tot op het laatste moment geïmproviseerd moest worden bijvoorbeeld. Zo verklaarde Mohamed Abrini - die later bij ons bekend zou worden als "de man met het hoedje" - dat hij normaal gezien ook had moeten deelnemen aan de aanslagen, maar dat hij weigerde. Waarna Salah Abdeslam van zijn broer Brahim de opdracht kreeg om Abrini's bommengordel aan te trekken. Wat Abdeslam ertoe zou hebben aangezet om zich niet op te blazen, omdat hij er niet klaar voor was. Of het klopt, weten alleen zijzelf. De slachtoffers hadden er hun twijfel bij.

Slachtoffer Arthur Denouveaux is ook op dit punt niet ontevreden. "Voor mij was het belangrijk om te begrijpen waarom iemand die ongeveer even oud is als ik, begint te schieten op mensen die hij niet kent voor een reden die ik niet begrijp. Ik heb dat een beetje begrepen nu, en ik begrijp de propaganda die hen beïnvloed heeft, dus dat is goed. We hebben ook dingen geleerd over hoe alles gepland werd, wat er misliep en wat er wel lukte. We weten niet zeker of het klopt, maar we hebben iets geleerd. Dus ik denk dat we toch wat meer informatie hebben dan voor het proces, en dat is een succes."

In de strafvordering maakten de 3 aanklagers wel duidelijk onderscheid tussen de beschuldigden, van wie velen jeugdvrienden uit het Brusselse zijn. De allerzwaarste straffen vroegen ze voor Abdeslam en voor twee IS-kopstukken die de aanslagen hadden aangestuurd vanuit Syrië, en intussen wellicht omgekomen zijn. Onterecht volgens de advocaten van Abdeslam: "Hoe kun je een uitvoerder, die op het laatste ogenblik wegloopt, op gelijke hoogte plaatsen met degene die alles bedacht heeft?" Voor degenen die minder betrokken zouden zijn geweest, worden straffen van 5 tot 8 jaar gevraagd.

Welke straf vragen de aanklagers voor wie? En welke rol zouden ze hebben gespeeld bij de aanslagen? Ontdek het door op hun foto te klikken.

Het proces begon met de voorlezing van de namen van de 130 dodelijke slachtoffers, en van de honderden gewonden. Later kregen 350 slachtoffers en nabestaanden de kans om te getuigen. Vijf weken lang vertelden ze over de fysieke en mentale pijn die ze nog altijd meesleepten, of over het gemis dat ze voelden door de dood van een geliefde. Verschillende beschuldigden zeiden in hun slotwoord dat die getuigenissen indruk op hen gemaakt hadden. 

Farid Kharkhach bijvoorbeeld, die zei dat hij erg geraakt was door de woorden van de slachtoffers: "Uw getuigenissen hebben mij erg geraakt, en ik zal ze heel mijn leven in mijn hart bewaren. U hebt mij moed, respect en vergeving geleerd."

En ook de slachtoffers zelf lijken tevreden dat ze zich hebben kunnen laten horen, en dat de beschuldigden op zijn minst de moeite hebben genomen om daarop te reageren: "We hadden vooraf weinig hoop. Dus ik denk dat het proces onze verwachtingen overtroffen heeft, want de terroristen hebben gesproken, op een bepaalde manier hebben ze geantwoord op wat we gezegd hebben in onze getuigenissen. Dat was zo onverwacht. Dat gebeurt nooit in terreurprocessen."

Tegen de uitspraak is nog beroep mogelijk. Als er iemand beroep aantekent - en de kans lijkt groot dat dat gebeurt - dan zal het nieuwe proces er pas komen na het proces over de aanslagen van 22 maart in ons land. Dat start in oktober en zal vermoedelijk 9 maanden duren.