‘‘Wees lief voor elkaar’ klinkt geweldig, maar in de praktijk heeft elke grap een slachtoffer. Daarom is het net een grap’

De zwerver van Charlie Chaplin mag dan de bekendste stille clown uit de geschiedenis zijn, Mr. Bean van Rowan Atkinson is populairder en meer bekeken. De Britse acteur maakte tussen 1990 en 1995 amper vijftien afleveringen over de norse en sociaal onhandige man – later volgden ook nog een animatiereeks en twee films – maar die zijn ondertussen overal ter wereld al ontelbaar veel keren op televisie uitgezonden. En op het internet kreeg het typetje een tweede leven: op YouTube alleen al zitten de twee seizoenen van Mr. Bean samen aan elf miljard views. 

Voor iemand die zoveel succes heeft behaald door zo weinig te zeggen, moeten interviews wel nutteloos lijken, en Atkinson gaat de pers dan ook meestal uit de weg. Maar nu heeft hij bij hoge uitzondering toch toegezegd om ons te woord te staan. Of hij daar ook echt zin in had, blijft gedurende het hele interview onduidelijk. Atkinson, gekleed in een sober kostuum, antwoordt op al mijn vragen met evenveel ernst als een dokter die een patiënt een zware diagnose uitlegt, en glimlacht zo weinig dat het geen verrassing is wanneer hij vertelt dat hij zelden of nooit hardop lacht. Ooit vroeg een recensent die geen fan was van Atkinsons werk zich af of het mogelijk was dat een komiek geen gevoel voor humor had. Dat is nonsens, natuurlijk, maar tijdens ons interview snappen we wel hoe hij op die gedachte moet zijn gekomen.

Het gesprek vindt plaats om Atkinsons nieuwe Netflix-serie te promoten: Man Vs Bee, een komische reeks die bestaat uit negen korte afleveringen van telkens zowat tien minuten. Atkinson speelt Trevor, een alleenstaande vader die rondkomt door op de huizen van anderen te passen. Een klus in de modernistische villa van een rijk koppel vol dure meubels en kunstwerken draait echter langzaam maar zeker uit op een totale ramp als er een bij in het huis rondvliegt en Trevor die met steeds drastischer middelen weg wil jagen.

Man Vs Bee drijft net als Mr. Bean op slapstick en fysieke humor en bevat weinig dialogen, maar ik merk toch een interessant verschil op: deze keer is het hoofdpersonage niet degene die anderen irriteert maar wordt hij zelf op de zenuwen gewerkt, door een bij.

Rowan Atkinson: “Trevor is in alle opzichten anders dan Mr. Bean. Hij is liever en vriendelijker, normaler ook. Mr. Bean was een egocentrische en narcistische anarchist, een negenjarig kind in het lichaam van een volwassen man. Trevor is intelligent en heeft het goed met de wereld voor. Maar natuurlijk heeft hij onder zijn zachte uiterlijk ook fouten en zwakke plekken. En zijn grootste zwakke plek is zijn neiging om zoiets kleins als een irritante bij te laten uitgroeien tot een obsessie.”

De reeks is erg grappig maar soms ook lastig om uit te zitten omdat je als kijker niet wilt dat Trevor, die moeite heeft om de eindjes aan elkaar te knopen en spaart voor een vakantie met zijn dochter, in de problemen komt.

Atkinson: “Natuurlijk. Zelfs bij Mr. Bean, met een bezwaarlijk sympathiek te noemen hoofdpersonage, kregen we al klachten binnen van mensen die er niet van hielden hoe alles altijd verkeerd afliep voor hem. Maar met Trevor voel je pas echt mee. Hij is een herkenbaar persoon, een man die zich in een vreemde omgeving bevindt en moeite heeft om overeind te blijven. Met zo iemand kan iedereen meeleven.”

Is de bij een symbool voor de wraak van de natuur op de mensheid die te veel op haar ingrijpt?

Atkinson: “Dat is zeker een interpretatie die steek houdt. Maar we hebben niet echt een bepaalde agenda wat de bij betreft. De nadruk ligt op wat Trevor overkomt, alle ongelukken die hij meemaakt in zijn jacht op de bij.”

Man Vs Bee bevat achtervolgingen, ontploffingen en ongevallen, maar toch kun je je komedie niet echt slapstick noemen. De humor is subtieler, hij komt voort uit een handbeweging of een uitdrukking op je immer elastische gezicht. Dat is altijd zo geweest: de enige keer dat je echt voor de gulle lach ging, was die scène in de kerstaflevering van Mr. Bean toen er een kalkoen op je hoofd vastzat.

Atkinson: “Ja, ik herinner me die scène nog goed, vooral omdat ze echt moordend was voor mijn nek en schouders. Friends heeft die grap daarna overgedaan (in een Thanksgiving-aflevering waarin de kalkoen eerst op Joey’s hoofd staat en op dat van Monica eindigt, red.) en wij hebben ze in de eerste Mr. Bean-film ook nog eens gebruikt. Toen hebben de makers van Friends mij er nog van beschuldigd dat ik hen bestolen had. Maar goed, wat mij betreft, bestaat er niet zoiets als een copyright op grappen. Alles kan zolang je ermee wegkomt.”

Hoe intens waren de opnames van Man Vs Bee? Hoeveel takes heb je gemiddeld nodig voor een valpartij er goed op staat?

Atkinson: “Altijd meer dan één, dat kan ik je wel zeggen. Zelfs voor zoiets simpels als je vooroverbuigen zijn soms tien takes nodig. Op mijn leeftijd is het niet altijd evident, er was deze keer ook altijd een fysiotherapeut aanwezig op de set. Twaalf jaar geleden heb ik nog een spier gescheurd toen ik tijdens de opnames van Johnny English Reborn tussen twee loopscènes door vergeten was om te stretchen. Als ik nu die film opnieuw bekijk, merk ik telkens weer dat ik half aan het manken ben.

“Maar het fysieke deel van de job geeft me niet zoveel stress, ik heb het vooral moeilijk met het mentale. Zeker tijdens de opnames. Schrijven is leuk, met de voorbereiding heb ik geen probleem, en ook met de postproductie, de montage en al die dingen hou ik me met plezier bezig. Het brood vind ik lekker, alleen het vlees tussen de boterhammen, daar ben ik niet zo dol op.”

Omdat de druk om te presteren tijdens de opnames vooral op jouw schouders terechtkomt?

Atkinson: “Ja. Dat is niet altijd zo geweest. Ik herinner me de opnames voor Blackadder in de jaren 80, toen ik samenwerkte met Hugh Laurie, Stephen Fry, Tony Robinson en zoveel anderen. Daar had je op de set óók stress, omdat er soms conflicten waren tussen de schrijvers, de producers, de acteurs…”

Er zaten veel grote talenten en ego’s bij elkaar natuurlijk.

Atkinson: “Exact. Maar ik vond het fantastisch omdat ik wist dat wanneer Stephen Fry op de set kwam, ik hem bij wijze van spreken het estafettestokje kon geven en kon zeggen: ‘Hier, nu is het jouw job om drie minuten lang grappig te zijn.’ En bij mij viel de stress dan even weg.”

Wordt de druk groter naarmate je ouder wordt?

Atkinson: “Nee, het is altijd zo geweest en het wordt niet beter. Het probleem is dat ik niets kan doen zonder te denken dat ik het nog beter zou kunnen doen. Dat is mijn perfectionistische kant. En perfectionisme is goed, maar tegelijk is het een soort ziekte.”

Kun je met jezelf lachen als je het eindproduct bekijkt?

Atkinson: “Dat wel, al gebeurt het zelden dat ik echt luidop lach. Noch met mijn werk, noch met dat van anderen. Maar ik zie wel meteen of een grap geslaagd is of niet.”

B-B-B-BILLEN

Ons gesprek verloopt nooit echt stroef of bitsig – het wordt geen ‘Man Vs Journalist’ – maar af en toe is er wel een moeilijk moment, zeker wanneer Atkinsons privéleven aan bod komt. Omdat Man Vs Bee net als Mr. Bean bedoeld is voor een jonger publiek, vragen we of zijn jongste dochter Isla May, geboren in 2017, de reeks grappig vond, maar dat wimpelt Atkinson af. ‘Ik praat niet over mijn familie’, zegt hij kortaf. En als we later opmerken dat het huis dat door Trevor in de reeks in een brandende ruïne wordt herschapen wel erg goed lijkt op Atkinsons eigen huis in Oxfordshire, zet hij meteen zijn stekels op.

Atkinson: “Daar kan ik niets over zeggen. Het klinkt alsof je probeert te vissen naar mijn privéleven.”

Zeker niet, maar toen ik de eerste beelden van Man Vs Bee zag, dacht ik eigenlijk dat je de serie thuis had gemaakt tijdens de lockdown. Maar dat klopt dus niet?

Atkinson: “Neen, het is niet accuraat om het te omschrijven als mijn huis. Maar het spijt me, ik wil daar echt niet over praten.”

Wil je dan, nu we toch aan het factchecken zijn, enkele andere opmerkelijke dingen over jou al dan niet ontkrachten? Klopt het dat je een IQ van meer dan 170 hebt?

Atkinson: “Geen idee. Ik heb mijn IQ nog nooit laten testen, voor zover ik weet.”

Je vindt dat cijfer wel voor waar terug op sommige websites.

Atkinson: “Oké, maar daar staat evengoed dat ik dood ben, dus ja.”

Dat klopt. Hoe voel je je als je berichten over je overlijden leest?

Atkinson: “Het is grappig. Mijn boekhouder belt me om de zes maanden op en zegt: ‘Ik weet dat het een onnozele vraag is maar ik heb nog maar eens gelezen dat je gestorven bent, dus wil ik even checken of je nog leeft.’ En dan zeg ik: ‘Geen zorgen, alles is in orde!’ Bizar hoe zoiets op het internet een eigen leven gaat leiden en nooit meer weggaat. Op de één of andere manier is zo’n bericht volledig immuun voor het feit dat ik het zelf springlevend kan ontkennen.”

Een populaire theorie die voortkomt uit het feit dat het personage in de begingeneriek uit een lichtstraal op de grond valt: is Mr. Bean een buitenaards wezen?

Atkinson: “Hij is een fictief personage.”

Ja, maar speelde jij hem als een alien?

Atkinson: “Nee, ik speelde hem niet als een buitenaards wezen.”

Nog eentje: is jou gevraagd of je in de successerie Peaky Blinders in de huid van Adolf Hitler wilde kruipen?

Atkinson (zichtbaar verbaasd): “Excuseer?”

Had je die nog niet gehoord?

Atkinson: “Neen. En het antwoord is ook volmondig neen.”

Je hebt een gespannen verhouding met de pers, maar je bent wel een vurig verdediger van de vrije meningsuiting. In een brief aan de krant nam je het in 2018 zelfs op voor Boris Johnson, nadat hij in een storm was terechtgekomen omdat hij vrouwen met een boerka vergeleken had met brievenbussen.

Atkinson: “Omdat die opmerking grappig was. Er wordt duidelijk vanuit religieuze hoek gelobbyd om van het geloof een soort beschermd kenmerk te maken, te vergelijken met je ras of je gender, iets waarmee om die reden niet gelachen mag worden. Maar ik vind niet dat religie dat verdient. Je geloof is een keuze, je wordt er niet mee geboren. Bovendien hangt dat hele debat, het eeuwige probleem over hoever humor mag gaan, vandaag samen met de heersende opvatting dat we vriendelijk moeten zijn voor anderen. Wees lief voor elkaar, dat is nu het leidmotief. Dat klinkt geweldig en in theorie ben ik er ook helemaal voor, maar in de praktijk heeft elke grap een slachtoffer. Daarom is het net een grap.”

Ben jij ooit al beledigd geweest door een grap?

Atkinson: “Wellicht wel. (denkt na) Ik ben een stotteraar, dat is iets waar ik al mijn hele leven mee worstel, en een aantal jaren geleden moest ik bellen met een producer van de BBC. Ik weet niet meer precies hoe hij heette. John, denk ik? Hoe dan ook, zijn achternaam begon met een ‘b’, dus laten we zeggen dat hij John Billen heette. Wel, de letter ‘b’ is voor mij als stotteraar altijd lastig, en toen ik hem aan de lijn kreeg, was ik niet zeker of hij het wel was. Dus vroeg ik: ‘Spreek ik met John B-B-B-Billen?’ En hij antwoordde: ‘S-S-S-Spreekt u mee.’ Ik dacht: dat is nu de eerste keer dat me dat overkomt.”

Hoe heb je gereageerd?

Atkinson: “Ik zei gewoon: ‘O, je spreekt met Rowan Atkinson.’ De stilte die daarop volgde, was verschrikkelijk.”

Man Vs Bee is op Netflix te zien

© The Sunday Times. Vertaling en bewerking (sw).