WHO roept medische noodtoestand uit voor apenpokken, maar hoe zorgwekkend is de situatie eigenlijk?
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft gisteren de wereldwijde uitbraak van de apenpokken uitgeroepen tot medische noodtoestand. Het is de hoogste alarmfase van de WHO, maar is de toestand echt zo zorgwekkend? Welke gevolgen heeft de afkondiging van de noodtoestand en hoe uitzonderlijk is het? Professor infectieziekten Steven Callens plaatst in perspectief.
Hoe zorgwekkend is de situatie?
Laat ons beginnen met de cijfers: op een maand tijd is het aantal besmettingen met het apenpokkenvirus gestegen van 3.000 naar 16.000 bevestigde gevallen. Het virus circuleert intussen in meer dan 75 landen waar het eerder nooit (of amper) is opgedoken. Het totale dodental van de uitbraken wereldwijd staat momenteel op vijf. In ons land zijn er volgens de laatste cijfers 311 besmettingen geteld.
Al bij al nog relatief lage getallen dus, zeker in vergelijking met de coronapandemie. Toch besloot de WHO gisteren om zijn hoogste alarmfase nu al af te kondigen: "de noodtoestand voor de volksgezondheid van internationaal belang".
De alarmfase is vooral een signaal dat landen zich moeten voorbereiden op nog meer besmettingen
Het was wel de directeur-generaal zelf die de knoop moest doorhakken. De experten van de noodcommissie waren het niet eens geraakt of de apenpokken nu wel of geen noodtoestand is.
Professor infectieziekten Steven Callens (UZ Gent) is wel overtuigd: "Het is belangrijk dat landen wereldwijd de uitbraken van apenpokken ernstig nemen. Al heb ik wel mijn twijfels bij de term 'noodtoestand'."
"Nu klinkt het alsof de situatie totaal niet onder controle is, en dat we naar een nieuwe pandemie gaan. Maar dat is niet noodzakelijk zo. Eigenlijk betekent het alleen dat landen zich moeten voorbereiden. Het is een wake-upcall om in actie te schieten."
Waarom nu al de hoogste alarmfase?
Voorlopig circuleert het virus nog niet onder de algemene bevolking en worden voornamelijk mannen besmet die wisselende seksuele contacten hebben met mannen. Al kan iedereen besmet raken die niet gevaccineerd is tegen de pokken (ons land is in 1976 gestopt met het verplichte pokkenvaccin). Er zijn intussen ook al verschillende besmettingen gevonden bij kinderen en vrouwen.
"Het risico dat het apenpokkenvirus zich onder de hele bevolking gaat verspreiden wordt momenteel nog als laag ingeschat", zegt professor Callens. "Maar het risico is niet nul en dus is het maar beter om nu al goed voorbereid te zijn."
Het is beter om enkele miljoenen te besteden aan vaccins die je achteraf niet nodig hebt dan te weinig te doen
"Op dit moment kan de verspreiding nog worden beperkt door besmette patiënten te isoleren en contacten goed op te volgen. Maar als er grote groepen van mensen besmet raken, bijvoorbeeld kinderen in een kinderdagverblijf, wordt het moeilijker", zegt professor Callens.
"Een ander gevaar is dat het virus overspringt naar dieren. In Europa en de Verenigde Staten is dat voor zover we weten nog niet het geval. Mocht het virus zich onder dieren gaan verspreiden, zoals in Afrika, dan wordt het onmogelijk om het virus nog uit te roeien."
"Zover zijn we nog lang niet, maar de WHO wil zeker ook niet te laat komen met die noodtoestand", zegt Callens. "Bij de Mexicaanse griep kwam de afkondiging te laat, bij ebola was men nog veel later. Men wil dezelfde fout vermijden. Het is beter om enkele miljoenen te besteden aan vaccins die je later niet nodig hebt dan niets te doen."
Apenpokken verloopt meestal mild, maar symptomen kunnen toch erg pijnlijk zijn
Het is nog maar de zevende keer dat de WHO de medische noodtoestand heeft afgekondigd. Op dit moment geldt dezelfde alarmfase ook nog voor het poliovirus, dat kinderverlamming veroorzaakt, en voor het coronavirus.
De WHO besliste eind januari 2020 al om COVID-19 tot medische noodtoestand uit te roepen. Op dat moment waren er nog "maar" 8.000 bevestigde coronagevallen. Minder dan de 16.000 besmettingen met apenpokken nu dus.
Welke gevolgen heeft de medische noodtoestand? En voor België?
"Die alarmfase zorgt ervoor dat de apenpokken vrij hoog op de politieke agenda komt, nationaal en internationaal", zegt epidemioloog Pierre Van Damme (UAntwerpen).
"De samenwerking tussen landen gaat daardoor bevorderd worden en het zou ook een boost kunnen geven aan de productie van vaccins tegen (apen)pokken. Want het beleid wordt in heel veel landen bepaald door het beperkt aantal vaccins dat men momenteel heeft."
De WHO kan ook niet-bindende aanbevelingen doen aan landen om het virus tegen te gaan.
"Voor België zal er voorlopig niet veel veranderen. Ons land is zich nu al goed aan het voorbereiden", zegt Steven Callens.
"Er zijn extra vaccins besteld, België doet mee aan een Europese aankoop van medicatie tegen apenpokken, er is een informatiecampagne van Sensoa specifiek voor mannen die seks hebben met mannen... Maar je kan natuurlijk altijd meer doen."
"Het komt er vooral op neer dat mensen zich bewust worden van de ziekte, want hoewel een infectie meestal mild verloopt, kunnen de symptomen toch serieus wat last en pijn veroorzaken. Het is zeker niet helemaal onschuldig."
Wie besmet is, kan griepachtige symptomen krijgen, zoals koorts, hoofdpijn en spierpijn. Nadien kunnen blaasjes op de huid en in de mond verschijnen die erg pijnlijk kunnen zijn.
Het virus is overdraagbaar door langdurig nauw contact met een besmet iemand, via de huid, huidletsels, grote speekseldruppels en mogelijk ook via kleding of linnengoed dat gebruikt is door een besmet iemand. Wie besmet is moet in isolatie tot de letsels opgedroogd en genezen zijn, meestal na 21 dagen.
Wie wordt gevaccineerd in ons land?
Ons land heeft momenteel 3.000 vaccins gekocht en wacht nog op een bestelling van 30.000 extra dosissen, goed om 15.000 Belgen te beschermen. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke zei eerder al dat ons land die, "hopelijk vroeg dit najaar", wil inzetten om meer risicopersonen te kunnen vaccineren.
Omdat er slechts weinig vaccins zijn, komen op dit moment enkel mensen die een "zeer hoog risicocontact" hebben gehad met een persoon die besmet is met apenpokken in aanmerking voor vaccinatie. Voorbeelden daarvan zijn de seksuele partner of mensen die langdurig huid-op-huidcontact hadden met een patiënt met huiduitslag.
Ook personen die in hetzelfde huishouden wonen of zorgpersoneel dat zonder de juiste beschermingsmiddelen in contact kwam met een patiënt, kunnen gevaccineerd worden.
Die vaccinatie gebeurt best binnen de 4 dagen na het contact. Wie niet tegen de klassieke pokken ingeënt is, moet twee dosissen krijgen, met 28 dagen tussentijd. De beslissing tot vaccinatie wordt op individuele basis genomen door de arts in één van de 9 referentiecentra, samen met de regionale gezondheidsautoriteit en de risicopersoon zelf.
Voor de nieuwe dosissen wordt er gedacht aan personen die nu al een PrEP-behandeling krijgen om zich te beschermen tegen HIV en aan gezondheidswerkers in de referentiecentra. Om dit te bepalen, wordt een nieuw advies gevraagd aan de Hoge Gezondheidsraad.
Wie als kind gevaccineerd is tegen de klassieke pokken, is ook beschermd tegen apenpokken. Al neemt de bescherming van het vaccin wel af met de jaren. Je kan dus wel nog besmet raken. Het vaccin tegen waterpokken beschermt niet tegen apenpokken.