Ook in oorlogstijd is het nieuwe schooljaar in Oekraïne een feit. Ongeveer de helft van alle scholen in Oekraïne opende op 1 september de deuren, al dan niet volledig online. ‘Een heroïsche start’, noemde de Oekraïense Onderwijsminister Serhiy Shkarlet het. Voor veel kinderen was hun laatste schooldag de dag voor de Russische invasie op 24 februari. ‘Ze zien er gelukkig uit’, vertelt Olga Chyzhova van de hulporganisatie Angels of Freedom vanuit Tsjernihiv. ‘Ze kunnen geen herinneringen aan leuke vakanties delen. Maar na een coronapandemie en een halfjaar oorlog kunnen ze op zijn minst weer bij andere kinderen zijn. Dat maakt hen enthousiast.’

Tegelijk is het welgekomen gevoel van normaliteit bitterzoet. Sinds de invasie is ruim twee derde van de kinderen gevlucht uit het land en de oorlog woedt voort. ‘De eerste lesweek startte met een rondleiding in de schuilkelders’, zegt Chyzhova. ‘De stad blijft al enkele maanden gespaard van beschietingen, maar we mogen niet naïef zijn. Tsjernihiv ligt niet ver van de Wit-Russische en de Russische grens. De kinderen nemen de situatie ook serieus. Ze weten jammer genoeg dat de oorlog geen lachertje is.’

Verjaardagsgeld doneren

Sinds de start van de invasie op 24 februari zijn 2.400 scholen beschadigd en 269 volledig verwoest. Ook Tsjernihiv, dat 37 dagen lang belegerd werd door de Russische troepen, liep schade op. Van de 34 scholen zijn er 25 beschadigd en 2 volledig geruïneerd. ‘De Russische soldaten hebben alles leeggeplunderd. Niet alleen computers, maar ook de schoppen en het bestek waren weg.’

Chyzhova en haar collega’s bij Angels of Freedom proberen daarom sinds april de scholen op tijd op te knappen: ramen herstellen, notitieboeken en speelgoed aanschaffen, ingenieurs optrommelen voor de schuilkelders. ‘Velen vonden het ongepast of verloren werk, maar we hebben geen tijd te verliezen. Deze kinderen moeten nu kunnen leren.’

Het restauratieproces werd een zaak van iedereen. ‘Ook gevluchte leerlingen leveren een bijdrage door blauw-gele engeltjes te verkopen. Zo voelen zij zich ook verbonden, ook al zijn ze nu met hun ouders in pakweg de Verenigde Staten of IJsland. Laatst schonk een gevluchte jongen 300 euro. De directrice vertelde ons later dat diezelfde jongen voor de oorlog de grootste kwajongen van zijn jaar was. Sommige kinderen doneerden al het geld dat ze voor hun verjaardag kregen zodat wij nieuwe ramen konden kopen. Er is nog veel werk, maar dit geeft ons moed.’

Veiligheid primeert

Burgergebieden en scholen worden nog steeds getroffen in Oekraïne. Daarom blijven scholen op minder dan 30 kilometer van de grens met Rusland of dichtbij militaire hotspots zoals de Donbas dicht. Andere scholen moeten verplicht voorzien zijn van ruime schuilkelders. ‘De organisatie is gigantisch’, zegt Anna Novosad, voormalig Onderwijsminister. Ze werkt nu met de hulporganisatie savED aan de wederopbouw van scholen, te beginnen met Tsjernihiv.

‘Dit is het meest tragische begin van een nieuw schooljaar in Oekraïne. In elke regio ziet de situatie er anders uit. Marioepol is nagenoeg volledig verwoest. In Charkov zijn de gevechten bezig. Mykolajiv wordt dagelijks aangevallen. In die steden is er niet eens sprake van herstel. In het bezette Cherson worden Oekraïense leerkrachten weggedreven door de Russen. In nog veel andere steden is er een gebrek aan leerkrachten. Een deel is gevlucht, een ander deel ging naar de frontlinie. Dat voel je bijvoorbeeld in Borodjanka, een stad dichtbij Kiev.’

   • Pas als de schuil­kelders klaar zijn, mag de school weer open

Volgens Novosad zullen drieduizend scholen alle lessen fysiek geven ­– vooral in het oosten van het land – en nog eens drieduizend scholen een combinatie doen van online en offline. ‘Het hangt af van klas tot klas. Ouders mogen stemmen waar ze willen dat hun kind les krijgt.’ Ook Roman Bozhok, die in een dorp vlakbij Kiev woont, kreeg die vraag voorgeschoteld. ‘Omdat het luchtalarm voortdurend afgaat, stemden bijna alle ouders voor online lessen.’

Zelf zag Bozhok het anders. ‘Ik heb vier kinderen tussen 5 en 12 jaar. Online lessen zullen hen en ons gek maken. Bovendien weet ik niet of er verwarming is in de scholen komende winter.’ Bozhok besloot om met zijn gezin naar Ierland te verhuizen. ‘We zijn hier nu zes dagen. Als alles goed gaat, kunnen de kinderen snel naar school. Dat stelt me gerust. De oudste mist haar vrienden enorm. Maar terugkeren naar Oekraïne doen we pas binnen enkele jaren.’